O pa¨ªs port¨¢til e a Galicia global

UN PA?S PORT?TIL

Recollo a expresi¨®n nun sabio texto de Dar¨ªo Villanueva, dunha s¨²a intervenci¨®n no encontro Cultura, civilizaci¨®ns e sociedade global (en Mondariz, ao abeiro da Fundaci¨®n Carlos Casares) e que agora v¨¦n de aparecer en libro. Dixo, escribe Dar¨ªo: "Os xudeus constit¨²en unha naci¨®n que ten un pa¨ªs port¨¢til. O seu pa¨ªs ¨¦ a caixa onde est¨¢ a Tora, ese ¨¦ o seu pa¨ªs, e l¨¦vana canda eles dun lado para o outro por toda a di¨¢spora".

Inter¨¦same esta idea dunha cultura port¨¢til levada, por as¨ª dicilo, enriba da cabeza. No andar, no ir e vir, cultura de culturas. Cultura en rolo. Fiadeiro en feedback. Vento de pole. Bandada de picafollas. Enxamio de abellas. Sedentaria e n¨®made, cruce de Ca¨ªn e Abel, do Homo Faber e o Homo Ludens, como o Simbad de Cunqueiro, que retorna e deixa o rumbar por mor dun veci?o que lle asombra o terrazo. O vello Simbad encarna a¨ª o ir¨®nico dilema, cando non a esquizofrenia dunha relaci¨®n invertida: A Galicia territorial versus Di¨¢spora. U-la Terra Prometida? Onde habita finalmente o desexo? Onde a negaci¨®n e afirmaci¨®n? Est¨¢ a¨ª o caso, a met¨¢bola, que dir¨ªa Barthes, da muller emigrante a Par¨ªs. Cont¨¢bame que lle sa¨ªra un edema na pel do rostro nada m¨¢is chegar al¨®, no 1960. Volveu a casa cinco anos despois e pasoulle a roncha. Regresou ¨¢ porter¨ªa a Par¨ªs e xa non lle volveu sa¨ªr a mancha. Regresou definitivamente a Galicia a finais dos oitenta e ent¨®n rexurdiu o edema.

Noutra latitude, O pa¨ªs dos ananos, de Celso Emilio Ferreiro, e inspirada en certa emigraci¨®n caraque?a, tivo o seu contrapunto na ¨¦pica emigrante de Lu¨ªs Seoane. O fraguismo tivo unha pol¨ªtica para a emigraci¨®n: o Caciquismo Sen Fronteiras. Mais estamos no agromar doutro tempo e realidade que pode ter un efecto transformador da idea vella de Galicia, na que vai ser m¨¢is importante o espazo mental que o catastral. Galicia entendida como rede interactiva, na que a Di¨¢spora non ¨¦ un prolongamento, sen¨®n parte do tecido de cidadan¨ªa.

Unha mi?a t¨ªa, Manuela, de Castelo (Carral), levaba unha m¨¢quina de coser port¨¢til enriba da cabeza, e ¨ªa de aldea en aldea con outras mozas costureiras. Unha delas resultar¨ªa ser m¨¢is tarde a marabillosa cantante Finita Gay, que tra¨ªa tolos a novos e vellos das Mari?as. Hab¨ªa daquela un tipo ru¨ªn, un mando da Garda Civil de mal nome Caim¨¢n, que ti?a por norma desfacer as verbenas. Mais Finita Gay consegu¨ªa amansalo cunha ver¨®nica de saias ao estilo Marilyn Monroe e a m¨¢is retranqueira dedicatoria: "Esta canci¨®n es para la pareja m¨¢s simp¨¢tica del baile, la pareja de la Benem¨¦rita". Pois ben. Se Finita e a mi?a t¨ªa levaban unha factor¨ªa enriba da cabeza, e toda a cultura pop que fac¨ªan florecer polo cami?o, por que non pensar nun pa¨ªs port¨¢til fronte ¨¢ vella idea do pa¨ªs territorial? As mulleres, por suposto, pero tam¨¦n os homes. Pensemos nos aguadeiros de Lisboa. Tam¨¦n era aguadeiro, a¨ªnda que usaba burri?o, o galego protagonista dos Contos da Alhambra de Washington Irving. O que se entende co rei mouro para atopar os tesouros.

A¨ª temos un trazo positivo dun humilde emigrante galego, en contraste coa atmosfera de difamaci¨®n da ¨¦poca literaria (v¨¦xase para iso o imprescind¨ªbel Galicia vista por lo no gallegos, de Xes¨²s Alonso Montero, que editou J¨²car en 1974, e que deber¨ªa recuperar, ampliada, algunha editorial galega). O caso ¨¦ que sendo expertos en levar cousas dun lado para outro, dunha beira a outra, furando nas fronteiras, por qu¨¦ non habemos de levar o propio pa¨ªs enriba da cabeza polos cami?os do mundo, fac¨¦ndoo e refac¨¦ndoo, e ter a esfera da Terra como chapeu cando esteamos na casa natal, como o Simbad.

Hai outra eixo engaiolante no traballo de Dar¨ªo Villanueva, a partir dun traballo de Rosa Mar¨ªa Rodr¨ªguez Magda. Unha visi¨®n diacr¨®nica da historia cultural en tres fases: a modernidade (Galaxia Gutenberg), a posmodernidade (Galaxia McLuhan) e a transmodernidade (que poderiamos denominar Galaxia Microsoft).

O PA?S PORT?TIL ? O PA?S DA TRANSMODERNIDADE

Tense falado do Sempre en Galiza como unha Tora laica. Agora v¨¦n de publicarse unha excepcional ferramenta para desenvolver o pa¨ªs port¨¢til e ser activas costureiras da transmodernidade. O n¨²mero extra e monogr¨¢fico de Renova Galiza, que edita o Foro C¨ªvico Galego de Barcelona, coa direcci¨®n de Camilo Valdehorras, e que leva por t¨ªtulo: A Galiza global: as galegas e os galegos no mundo. M¨¢is que dun caderno, hai que falar dun verdadeiro tratado, informativo e anal¨ªtico. Un port¨¢til laboratorio de ideas, no que colaboran, ducias de persoas espalladas por moitos lugares do planeta. Tr¨¢tase, penso, do mellor aporte informativo e reflexivo para reformular o que vi?emos chamando a Galicia emigrante. A Di¨¢spora, por diante. Pensando o que non se pensa na Galicia "territorial".

Galicia non somos os 2.800.000 habitantes, m¨¢is ou menos. Como di Xelasio Nogueira en Renova Galiza: "Uns 3.700.000 nativos de Galiza viven, arestora, no planeta". A revista incl¨²e un curioso mapamundi da Galicia global. Alg¨²ns datos: 280.000 galegos en Bos Aires, 100.000 en Venezuela, 90.000 en Alema?a, 55.000 en Suiza, 50.000 en Francia, 36.000 en Uruguai, 32.000 en Inglaterra, 17.000 en M¨¦xico... 1.500 en Porto Rico, 1.181 en Australia, 282 en Namibia... 31 en Filipinas e 26 en Siberia.

Ao que hai que sumar tam¨¦n, nesa concepci¨®n de nova cidadan¨ªa: os inmigrantes procedentes doutros pa¨ªses que viven e traballan en Galicia, que deber¨ªan ser canto antes suxeitos de dereitos. Estase a falar dunha ampliaci¨®n da nacionalidade espa?ola a netos de emigrantes, o que supor¨ªa uns 150.000 novos galegos con dereito a participar. ? unha das mellores noticias dos ¨²ltimos tempos. A demograf¨ªa non vai tan mal. Se non nacen nenos nas aldeas galegas, nacen en Bos Aires!

Na mesma Renova Galiza, Ana Miranda lanza unha idea ben interesante: facer unha revolta na emigraci¨®n. Unha revolta positiva. As¨ª, con estas verbas: "O profesor Xos¨¦ Manuel Beiras afirmaba que 'a emigraci¨®n sup¨®n na historia moderna das xentes galegas unha renuncia ¨¢ revolta'. Chegou o momento, quizais polas ameazantes circunstancias deste mundo globalizado, pola perda de persoas participantes nos centros galegos, polos escasos instrumentos e contactos e soportes culturais existentes anteriormente, de iniciar agora esa revolta. Unha transformaci¨®n integral para que asuman a s¨²a participaci¨®n democr¨¢tica mulleres e nenos, fillos e netos. Para que nos lembremos, un por un e colectivamente, do exilio, da s¨²a pegada, da s¨²a dor. Para que pensemos que o desarraigo e a ansiedade cultural poden ter cura e froitos creadores. Para que exerzamos a diplomacia cultural, social, econ¨®mica e tur¨ªstica dunha forma activa, non s¨® no marco dos centros galegos sen¨®n m¨¢is amplamente, para poder relacionarnos bilateral e multilateralmente con individuos, colectivos, asociaci¨®ns e instituci¨®ns de calquera lugar do mundo".

Por que non? Vela¨ª xente co pa¨ªs port¨¢til na cabeza.

AS MIGAS

- - Este ano, o Sal¨®n do Libro Infantil e Xuvenil, en Pontevedra, est¨¢ dedicado ¨¢ literatura e aos medos. Penso nos meus medos e atopo, como primeiro deles, o baleiro. Hab¨ªa na infancia, en Castro de Elvi?a, un home da casa dos Baleiro. Farruco, o de Baleiro, mais el non transmit¨ªa medo. Pola contra, era un espect¨¢culo acougante velo cada ma?¨¢ de domingo colocar en fileira todos os zapatos da s¨²a vida e limpalos e brunilos. O medo ao baleiro encarnouno outro veci?o que chamaremos An¨®nimo. Este ti?a un pexegueiro con froito de cedo e moi saboroso ao que ¨ªamos pillar na noite de San Xo¨¢n.

An¨®nimo estaba ¨¢ espreita e cando te cachaba, chup¨¢balas. Ata que atopou a verdadeira soluci¨®n: un d¨ªa serrou a ¨¢rbore polo p¨¦ e xa non houbo m¨¢is pexegos, nin para el nin para n¨®s. Iso si que ¨¦ medo, iso si que ¨¦ baleiro. A amputaci¨®n da ¨¢rbore do desexo. Agora est¨¢ de moda falar da Arquitectura do Medo. Mais ese medo, o medo ao baleiro, v¨¦n de moi antigo. Os que nas grandes e espidas chairas chantaron os menhires, non estar¨ªan xa a conxurar o baleiro?

- Xerarqu¨ªa. Nin a morte ¨¦ un escudo para as murmuraci¨®ns na rexouba can¨ªbal do Top Cultural: "Pois non pasaron tantos anos desque morreu para ir por diante na Santa Compa?a!".

- Precisi¨®n. Hai unha marabilla en quen escribe e fai panca coas verbas aqueladas dunha lingua. Nunha escolma da poes¨ªa galega, eu incluir¨ªa sempre, entre outros del, o poema Quen m¨¢is ca ti? de Xavier Rodr¨ªguez Baixeras:

Eu louvo agradecido

o teu quentor, eu lambo os teus formigos

e unha lingua escorrega por riba de min.

Esa lingua da que fala Baixeras ¨¦ a lingua dunha vaca de nome Gallega.