Falando de falantes
Estoutro d¨ªa ¨ªa acompa?ando a mi?a filla pequena ao colexio, cando de s¨²peto vai e me espeta esta pregunta: "Pap¨¢, por que hai moita xente maior que fala o galego e tan poucos nenos?". Ti?a dez minuti?os escasos (os que quedaban para chegar ao cole) para improvisar unha resposta. D¨ªxenlle que durante moitos anos o galego estivera proscrito da escola, dos medios de comunicaci¨®n e da vida p¨²blica. Conteille que a xente que falaba galego tivera que emigrar en masa para ga?ar o pan, deixando desertas aldeas e comarcas que antes buligaban dunha vida que se expresara desde sempre no idioma do pa¨ªs.
Tentei explicarlle como ¨¢s persoas que falaban galego se lles inculcara a ferro e lume a convicci¨®n de que aquilo non era un idioma, mais unha xerga de pail¨¢ns, e que isto marcara moita xente cun profundo complexo de inferioridade. Eu ben v¨ªa que a coitada ¨ªa entendendo m¨¢is ou menos o asunto da escola e da emigraci¨®n, pero a trela do complexo de inferioridade lle resultaba incomprensible.
A EXPERIENCIDA DA HUMILLACI?N
Minia debeu de quedar matinando, pois ¨¢ noiti?a veume outra volta coa mesma leria. Daquela, non me quedou outra que contarlle un sucedido que acostumo relatar aos meus alumnos de Socioling¨¹¨ªstica na facultade, subli?ando de cada vez que o fago que foi a m¨¢is rotunda lecci¨®n nesa materia que recib¨ªn na vida. A mi?a nai -ela mesma galegofalante pero que cando cativos nos falou castel¨¢n- aceptou cunha mistura de sentimentos que alg¨²ns dos seus fillos, ao chegarmos ¨¢ adolescencia, nos inst¨¢lasemos de vez no galego. No fondo, coido que o aprobou (polo menos nos var¨®ns), pero deu na teima (iso nos parec¨ªa) de que coa mi?a irm¨¢ menor utiliz¨¢semos o castel¨¢n. En vista de que non lle faciamos caso, un d¨ªa colleunos por banda e explicounos a raz¨®n da s¨²a insistencia: ti?a medo de que a Maruxi?a lle fose a pasar o mesmo ca a ela, que cando de moza fora a Santiago tivera que aturar moitas burlas polo mal que falaba o castel¨¢n.
A experiencia da humillaci¨®n persoal por non falar ben o idioma fino sufr¨ªrona moit¨ªsimas persoas neste pa¨ªs. Con alg¨²ns organizadores de distinto tipo de actividades arredor do pasado Ano da memoria, te?o comentado que botaba en falta a menor iniciativa que lembrase a dureza, a extensi¨®n e a profundidade da represi¨®n ling¨¹¨ªstica que padeceu Galicia durante a o franquismo. A parte visible ¨¦ a persecuci¨®n p¨²blica, pero hai toda unha trastenda de presi¨®n cotidiana pervasiva e incesante, sutil ou brutal segundo aquec¨ªa, que resultou dunha eficacia palpable. Calquera persoa maior de corenta e pico anos que proceda dun medio galegofalante pode rememorar an¨¦cdotas deste tipo. Un que medrou nunha vila en que o galego era o idioma de uso xeral de cot¨ªo, ten frescas memorias de brutalidades inflixidas a rapaces do seu tempo por mor do idioma.
RECTIFICAR A DESEDUCACI?N
A democracia e a autonom¨ªa puxeron as v¨ªas para superar este pasado ominoso, pero o certo ¨¦ que a discriminaci¨®n dos e das galegofalantes non desapareceu. Certo que se repararon os peores abusos e que se tomaron medidas de fomento do galego. Pero nin as condici¨®ns xerais mudaron tan radicalmente, nin a mentalidade social se librou totalmente da lousa duns prexu¨ªzos profundamente arraizados. Ningu¨¦n dubida que o ensino constit¨²e unha ferramenta fundamental para mudar este estado de cousas, por iso a Lei de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªsica aprobada en 1983 dedica unha boa parte do seu articulado ao sistema educativo. Hai que lembrar dous aspectos b¨¢sicos desa Lei: os nenos e nenas te?en o dereito de recibir o primeiro ensino na s¨²a lingua materna; e ao final dos ciclos de ensino obrigatorio, os estudantes deben posu¨ªr unha competencia equivalente nas d¨²as linguas oficiais. Dabondo sensato, non si?
Non imos entrar agora na valoraci¨®n do pouco que os gobernos anteriores fixeron ou do moito que deixaron de facer para cumprir a devandita Lei. Limit¨¦monos a apuntar d¨²as obviedades: primeira, os escolinos galegofalantes xamais viron plenamente garantido aquel dereito (desde logo, non en igual medida ca os castel¨¢nfalantes), e segunda, est¨¢ comprobado que o nivel de competencia dos estudantes ao remataren o ensino obrigatorio ¨¦ moito m¨¢is baixo en galego ca en castel¨¢n. En definitiva, que contin¨²a a existir un claro desequilibrio que prexudica o idioma do pa¨ªs.
ENSINO EN GALEGO E GALESCOLAS
Supo?o que desa constataci¨®n parten algunhas iniciativas nesta materia do actual Goberno. Vela¨ª o decreto da Consellar¨ªa de Educaci¨®n que, segundo se anuncia, dispor¨¢ que ao menos a metade da docencia nos niveis primario e medio se reciba en galego. ? unha ¨®ptima noticia que este decreto saia avalado polos tres partidos parlamentarios, cousa l¨®xica se se ten en conta que esa medida se enmarca nas previsi¨®ns Plan Xeral de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica que elaborou o anterior goberno. A Xunta actual debe p¨®r todo da s¨²a parte en que o decreto se cumpra, e isto implica moita pedagox¨ªa (especialmente cara ao profesorado), un decidido apoio por caso mediante a creaci¨®n de material did¨¢ctico aca¨ªdo, e tam¨¦n unha grande determinaci¨®n que non se confunda a flexibilidade coa neglixencia. Por isto mesmo, chama a atenci¨®n a nula visibilidade da Secretar¨ªa Xeral de Pol¨ªtica Ling¨¹¨ªstica neste asunto. Andar¨¢ a Secretaria aos biosbardos, como nos ti?an afeitos os seus predecesores no cargo?
Outra iniciativa importante para o galego ¨¦ a anunciada creaci¨®n da rede de centros de pre-escolarizaci¨®n (as galescolas) que est¨¢ a p¨®r en marcha a Vicepresidencia. Deixando ¨¢ marxe andr¨®menas de mandil¨®ns, tr¨¢tase dunha das iniciativas m¨¢is significativas que ten nas mans este Goberno. Hai tempo que un pensa que se debera baduar menos coas linguas e tratar moito m¨¢is de falantes. A forza de enfatizar a sacralidade daquelas, ac¨¢base esquecendo que o verdadeiramente importante son as persoas que as falan. Cantas veces ten un a impresi¨®n de que se parrafea de m¨¢is coa aquela de defender, dignificar e promover o galego, e se pensa de menos en defender, dignificar e promover os/as galegofalantes. Por suposto que temos que preocuparnos polo idioma,... pero que tal se dedicamos unha pequena parte do noso esforzo a corrixir as evidentes desigualdades de todo tipo que pexan o desenvolvemento e o benestar da comunidade galegofalante? Unha boa porci¨®n dos recursos nominalmente asignados ¨¢ pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica (e realmente reservados para mesteres menos p¨ªos), estar¨ªan mellor investidos nestoutro tipo de empresas. Noutra ocasi¨®n teremos azo para esgaravellar neste asunto.
Se non me engano, por a¨ª van as galescolas. Se con elas melloran as condici¨®ns de vida, os recursos educativos e as opci¨®ns de futuro dun sector francamente desfavorecido da nosa poboaci¨®n -a que vive no medio rural, contando cuns servizos, uns equipamentos e unhas oportunidades inequitativos da cima ao cabo-, e ao tempo se evitan aqueles ferintes maltratos que padeceron e padecen tantas persoas neste pa¨ªs (entre outras, a mi?a nai), e que tanto me custou explicar ¨¢ mi?a filla, pois mel nas filloas.
Tu suscripci¨®n se est¨¢ usando en otro dispositivo
?Quieres a?adir otro usuario a tu suscripci¨®n?
Si contin¨²as leyendo en este dispositivo, no se podr¨¢ leer en el otro.
FlechaTu suscripci¨®n se est¨¢ usando en otro dispositivo y solo puedes acceder a EL PA?S desde un dispositivo a la vez.
Si quieres compartir tu cuenta, cambia tu suscripci¨®n a la modalidad Premium, as¨ª podr¨¢s a?adir otro usuario. Cada uno acceder¨¢ con su propia cuenta de email, lo que os permitir¨¢ personalizar vuestra experiencia en EL PA?S.
En el caso de no saber qui¨¦n est¨¢ usando tu cuenta, te recomendamos cambiar tu contrase?a aqu¨ª.
Si decides continuar compartiendo tu cuenta, este mensaje se mostrar¨¢ en tu dispositivo y en el de la otra persona que est¨¢ usando tu cuenta de forma indefinida, afectando a tu experiencia de lectura. Puedes consultar aqu¨ª los t¨¦rminos y condiciones de la suscripci¨®n digital.