Esquinas Galicia

No t¨®pico hist¨®rico, o espazo natural dos galegos ¨¦ a escaleira. M¨¢is en concreto, ese lugar que est¨¢ na metade da escaleira. Ese ser¨ªa o Aleph, o observatorio existencial do galego. Hai que enfrontarse aos t¨®picos dun xeito liberal, creativo e mergullarse neles. Os t¨®picos, os pobres, necesitan xente. Que far¨ªan os t¨®picos sen n¨®s? E o que pasa coas escaleiras. Que necesitan galegos. Cada vez hai m¨¢is escaleiras saudosas. Son as tristes escaleiras sen galego na metade da escaleira.

Eu gosto moito das escaleiras. Por iso, cando vou por unha escaleira sinto o S¨ªndrome da Escaleira. Te?o que frear o impulso de subilas ¨¢s catro patas, pousando as mans nos chanzos, como un neni?o que retorna ao berce. Sempre que podo, renuncio ao elevador. A escaleira chama por min. Non ¨¦ a tribo a que chama polo galego. ? a escaleira!

En cadaqu¨¦n hai un mapa sentimental das escaleiras. Hai escaleiras nas que cando un chega ¨¢ metade sente esa elevaci¨®n da que fala o fado Quimera, na que "todo o excesivo ¨¦ moi pouco". Nesa escaleira interior, irrempraz¨¢bel, un sente que avanza, chanzo a chanzo, cara ese lugar que animou a procurar Andr¨¦ Bret¨®n no segundo Manifesto Surrealista: "Todo leva a crer que existe un certo punto onde a vida e a morte, o real e o imaxinario, o comunic¨¢bel e o incomunic¨¢bel, o alto e o baixo deixan de ser percibidos contradictoriamente".

Vou revelar un segredo. Hai unha escaleira galega que leva a ese lugar da imaxinaci¨®n so?ado por Bret¨®n. Dese?ouna Isaac D¨ªaz Pardo e est¨¢ situada no Instituto Galego da Informaci¨®n, no monte de San Marcos, nas aforas de Compostela. ? unha escaleira de escaleiras, pois non remata. Unha escaleira aberta, en curvas, en caracol, na direcci¨®n da utop¨ªa. Al¨ª un embri¨¢gase co internacionalismo das escaleiras. ? unha escaleira que enlaza con todas as escaleiras, dende a Itamaraty de Niemeyer en Brasilia ¨¢s do templo da auga Raniji-Ki-Baori da India, pasando polas da Sagrada Familia de Gaud¨ª.

Cando lin e mirei e remirei o R¨¦quiem por la escalera de ?scar Tusquets onde se fai inventario das escaleiras singulares e c¨®ntase a s¨²a historia, sentinme identificado con todas, como se xa estivera al¨ª. Hai un ton elex¨ªaco: na arquitectura de hoxe as escaleiras deixaron de ter car¨¢cter. S¨® existen como escaleiras de incendios. Cando atopo unha xeitosa, con estilo, o instinto l¨¦vame al¨ª, ¨¢ metade. E o galego fica s¨® na escaleira, a preguntarlle ao mundo se sobe ou se baixa.

UNHA REDE GLOBAL DE ESQUINAS

Hai outro espazo galego por excelencia e ¨¦ a esquina. A emigraci¨®n galega ¨¦ unha di¨¢spora de esquinas. "O poema ¨¦ un borrador de catro esquinas", di Rolando Gabrielli. Pois as¨ª foi o noso poema, polas catro esquinas do mundo. Ou cinco. En Barrio norte, Jorge Luis Borges fala da "estrela de ar das Cinco Esquinas".

Los carros de costado sentencioso cruzaban tu ma?ana

y eran en las esquinas tiernos los almacenes

como esperando un ¨¢ngel.

Al¨ª estaban os galegos, nos tenros almac¨¦ns das esquinas. Os bares, as tendas, os ultramarinos. En Bos Aires, en Montevideo, e en moitas orbes. Ve?o de estar en Lisboa e traio nos petos esquinas galegas. O Solar dos Galegos, no alto da cal?ada do Duque que d¨¢ ao Largo Trindade Coelho, o Galegos Bar, no alto da cal?ada de Santo Andr¨¦, na encrucillada de Gra?a, a Mouraria e O Castelo. Esquinas, intersecci¨®ns, puntos de encontro. Unha rede global de esquinas.

En Montevideo existe, no centro, a Esquina Galicia. Hai poucos d¨ªas chegounos a noticia do seu pasamento. Era unha das mulleres valerosas que sostiveron a trabe do Patronato da Cultura Galega, un espazo esencial da resistencia democr¨¢tica na di¨¢spora. Laura nacera no Monte Alto, na Coru?a. Co pai desaparecido, a nena Laura e os seus dez irm¨¢ns viron como ¨¢ s¨²a nai era levada ao c¨¢rcere e condenada a vinte anos de prisi¨®n. Emilia P¨¦rez, a nai, foi acusada de dar refuxio ao deputado socialista madrile?o Rufilanchas, a quen pillou o golpe fascista en terra galega. O xu¨ªz militar preguntou a Emilia se ti?a algo que declarar e ela, a nai coraxe, mirouno en fite e respondeu: "Como di a canci¨®n, veinte a?os no es nada". Cando puido, Laura marchou a Am¨¦rica. Nun acto oficial, con moita concorrencia e onde acudira como representante do Patronato, pregunt¨¢ronlle como a deb¨ªan presentar e ela dixo: "A min p¨®?anme nos Etc¨¦teras". Penso en Laura, na xente imprescind¨ªbel que non ten problema en chamarse Etc¨¦tera. Penso na Esquina Galicia. Houbo un mandatario que nos mandou a "ladrar rancor polas esquinas". Non sab¨ªa el o moito que nos gustan as esquinas. Non para ladrar, sen¨®n para abrir "tenros almac¨¦ns".

Hoxe Galicia, por mor dunha cultura viva, que as Lauras preservaron, est¨¢ cada vez m¨¢is presente na "estrela do ar das Cinco Esquinas". Con m¨²sica, verbas e imaxe. Esta tempada, poderiamos falar da Xeraci¨®n da Luz. Dun estalido creativo de fotos¨ªntese humana. En Santa Fe, Novo M¨¦xico, na internacional fotogaler¨ªa Verve, exp¨®n Jose Caruncho Olladas do silencio, onde salientan os retratos de xentes do Courel. Olladas de tal forza expresiva que din o que se pode e o que non se pode dicir. O impacto da mostra xa fixo programar unha nova exposici¨®n en Chicago. Abraio tam¨¦n en Venecia coa obra de Manuel Vilari?o, co seu estarrecedor vangardismo de naturezas mortas, dunha carga simb¨®lica que fai abanear a realidade presente. O mesmo que a arte de Ant¨®n Lamazares nas ru¨ªnas dun convento en Budapest, a capital h¨²ngara. Ou o cartafol da Costa da Morte, que Ant¨®n Pati?o e Alfonso Armada (texto en haikus) ve?en de presentar en Madrid. E nunha esquina interior, na Coru?a, un pode subir por d¨²as escaleiras e atoparse d¨²as exposici¨®ns de obra que marca un tempo e xera outro. As casas doentes, de Manuel Send¨®n, na Fundaci¨®n Barri¨¦. Send¨®n consegue retratar a dor org¨¢nica da arquitectura que foi fogar, como se corpos foran. E os Escenarios, de Vari Caram¨¦s, na galer¨ªa Ana Vilaseco. Vari non fotograf¨ªa a br¨¦tema, sen¨®n que a br¨¦tema, como materia pict¨®rica, como pigmento de luz, est¨¢ no interior da ollada.

Escaleiras de liberdade que levan a esquinas de obradoiros onde se agardan anxos. Algo est¨¢ a pasar na Esquina Galicia.