O eternauta

Hai alg¨²n tempo, nun caf¨¦ de Bos Aires, unha moza amadora da banda dese?ada faloume d' O eternauta. E Anal¨ªa, ese era nome, falou con tal paix¨®n dese c¨®mic e do seu autor, Oesterheld, que a mi?a ignorancia foise transformando nun sentimento de culpa transoce¨¢nico. Sen d¨²bida, era unha das grandes obras de vi?etas do s¨¦culo! Como non ¨ªa saber nada dela? E do seu autor? Ese si que era un pecado.

Miroume en fite: "Hai unha informaci¨®n esencial que che interesa como xornalista. Oesterheld foi chupado pola represi¨®n. Un dos primeiros desaparecidos na dictadura militar". E logo engadiu con aceno ferido, como quen abre o pecho dunha porta que renxe e rech¨ªa: "Todo est¨¢ n' O eternauta".

Anal¨ªa tivo unha bisavoa galega que emigrara de moci?a a Arxentina. Ao pouco de sa¨ªr de Vigo, polos nervios, comezou a perder o cabelo. Ti?a fermosas guedellas que agora ¨ªanse co ar. Agachouse da xente e amarrou e cubriu toda a cabeleira cun pano durante aqueles d¨ªas de intermin¨¢bel traves¨ªa. Ao descer do barco, no peirao de Bos Aires, xurou que endexamais, nunca na vida, cortar¨ªa o cabelo. E as¨ª fixo, tecendo trenzas que se estend¨ªan pola casa como glicinias.

O t¨®pico da emigraci¨®n galega, e xa que falamos de vi?etas, est¨¢ ilustrado pola figura de Manolito, o tendeiro, esa personaxe inesquec¨ªbel das historias de Mafalda, do maxistral Quino. Mais xa vai sendo hora de facer historia da estirpe das mafaldas galegas que criaron vida e liberdade en Am¨¦rica.

Grazas a unha delas te?o O eternauta na man. A ciencia-ficci¨®n, como a novela negra, son ¨¢s veces a forma m¨¢is estrema e sutil de realismo. A obra comeza cunha estra?a nevada en Bos Aires ... E vela¨ª todo o que pod¨ªa suceder, e sucedeu. O gui¨®n estarrecedor dun pesadelo que se cumpre, literatura escintilante e graf¨ªtica, de gume kafkiano, e que debuxou Solano L¨®pez. Este libro ¨¦ xa para min un grande e inquietante compa?eiro. No meu pesadelo, un dos futuros verdugos da Arxentina, coleccionista de c¨®mics, le O eternauta e dec¨¢tase de que Oesterheld s¨¢beo todo, anos antes de que suceda. Por iso foron por el. Dos primeiros.

Mais a historia, a dram¨¢tica historia da cultura, ten a¨ªnda un segundo cap¨ªtulo. Unha volta de torno.

'GALEGOS V?TIMAS DO XENOCIDIO ARXENTINO'

Esta semana, en Santiago, tiven a sorte de co?ecer a Eduardo Blanco, un dos grandes actores arxentinos, con papel protagonista en filmes como O fillo da noiva, A l¨²a de Avellaneda ou O mesmo amor, a mesma chuvia. Ese novo cine arxentino que nos aprende vieiros de facer as cousas con calidade, emoci¨®n e sinxeleza. Ese referente para potenciar un espazo de cinema transoce¨¢nico no que Galicia pode ser peirao de embarque e desembarque. Verbo do cinema, eis unha de Cicer¨®n: "Craso era o m¨¢is sinxelo de entre todos os oradores que falaban con elegancia; Esc¨¦vola era o m¨¢is elegante de entre os que falaban unha linguaxe simple". Pois iso. Eduardo ¨¦ arxentino de orixe galega. Vese que un tipo especial, deses que leva o ronsel da causalidade detr¨¢s. Nesta ocasi¨®n vi?a un home cun libro novidoso e excepcional debaixo do brazo. O home-autor ¨¦ Lois P¨¦rez Leira (da man de M¨®nica L¨¢zaro Jodar) e titulase Galegos v¨ªtimas do xenocidio arxentino. Leva un limiar doutro galego-arxentino, Adolfo P¨¦rez Esquivel, premio Nobel da Paz.

Non ¨¦ soamente un relatorio de afectados galegos pola represi¨®n no tempo da dictadura militar, a¨ªnda que iso xa ser¨ªa dabondo importante. Este libro ¨¦ unha custodia de voces. Hai testemu?as de ex desaparecidos, de xente que volveu da morte, onde as verbas son anacos de carne mazada e cachizas de ¨®sos. Tal ¨¦ a viaxe, por exemplo, de Denis Conles Tizado, home de esquerdas e un dos fundadores en Bos Aires das Mocidades Galeguistas, preso en lugar desco?ecido durante un ano e sometido a todos os tormentos. Mais logo est¨¢n, como cap¨ªtulos dun thriller criminal escrito na pel dos xustos, os relatos, farrapos de informaci¨®n laboriosamente enfiada, do que sucedeu con 22 homes e mulleres desaparecidos para sempre, alg¨²ns deles quizais guindados dende avi¨®ns ao mar. Xente moi nova, a maior¨ªa. Mozas moi activas, comprometidas con iniciativas culturais, na loita contra a pobreza, como Hilda Fern¨¢ndez Dur¨¢n, que estudou Belas Artes, ou o seminarista Salvador Barbeito, nacido en Portonovo en 1946, asasinado con catro compa?eiros relixiosos na chamada masacre de San Patricio, en xullo de 1976, ou Mar¨ªa Seoane, psic¨®loga, nacida en Oleiros-Silleda, ou Antonio D¨ªaz L¨®pez, fot¨®grafo, nacido en Ferrol en 1952 e secuestrado o 15 de maio de 1976, xunto coa s¨²a noiva Stella Maris. A nai de Antonio, Dionisia L¨®pez, foi unha das fundadoras das Nais da Praza de Maio, ese grupo de mulleres valentes, "tolas" dic¨ªanlles, que foron quen de verdade fixeron abanear a dictadura. Son todos casos, como moitos documentos fotogr¨¢ficos, que hai que ler chantados na beira do abismo. E pechar de cando en vez libro. E apertar os labios. E chorar, quen te?a valor a chorar, que carallo.

E a¨ª estaba eu, en Santiago, no xantar con Eduardo Blanco, amarrado xa ao libro de Lois P¨¦rez Leira e M¨®nica L¨¢zaro, disposto a non soltalo, co garfo na man, cando se me ocorreu comentar con Lois a historia d' O eternauta. E ent¨®n el foi aos ap¨¦ndices do libro e, en silencio, sinalou co dedo, al¨ª onde di: "Elsa S¨¢nchez Beis, filla de Vicente S¨¢nchez Asorey e Ramona Beis, veci?os de Lo?o, Vila de Cruces. Os seus pais casaron na Arxentina. Formaban parte da sociedade Vila de Cruces, que se fundou para constru¨ªr a escola de Lo?o. Elsa casa con H¨¦ctor Germ¨¢n Oesterheld, de orixe alem¨¢. H¨¦ctor e Elsa criaron catro fillas, Ronsel, Diana, Beatriz e Mari?a. H¨¦ctor ¨¦ debuxante e converteuse no m¨¢is destacado guionista arxentino de historietas, sendo o autor do mundialmente co?ecido c¨®mic O eternauta. Foi secuestrado polas forzadas armadas na Prata xunto coas s¨²as catro fillas: Diana (21), Beatriz (19), Ronsel (25) e Mari?a (18). Tam¨¦n desaparecen os seus xenros e netos. A s¨²a muller Elsa S¨¢nchez foi a ¨²nica que ficou con vida e mant¨¦n a memoria e a loita contra a impunidade".

Non haber¨¢ un lugar da cultura en Galicia onde expo?er as vi?etas de Oesterheld? Un memorial na beira do mar onde po?er en pedra os nomes das nosas arxentinas?