"Galicia era para min poder dar cortes de manga"

Margarita Ledo Andi¨®n (Castro de Rei, 1951) comparte o xu¨ªzo do fil¨®sofo franc¨¦s Alain Badiou: "Os tres grandes intres creativos de Occidente foron a Grecia de Pericles, o Renacemento e as d¨¦cadas dos vinte e dos trinta en Europa". Esa Europa potencialmente emancipada que Ledo Andi¨®n localiza na "muller, no espazo, no corpo, na capacidade de pensar; a idea da Comuna: 'queremos saber".

Escritora de culto e avanzada ao seu tempo, ensa¨ªsta que reflexiona arredor da imaxe no mundo contempor¨¢neo, profesora e cineasta, Margarita Ledo estrea o vindeiro mes, no festival Cineuropa de Santiago de Compostela, Liste pronunciado L¨ªster, a s¨²a segunda longametraxe documental. "Un filme pro rep¨²blica, absolutamente pol¨ªtico, con moita presenza da muller, porque a rep¨²blica sen a muller non existe", afirma. Pola entrevista cruzan, entre outros, Julio Cort¨¢zar, Joan Brossa, o fun¨¢mbulo Philippe Petit ou o realizador Chris Marker.

"O perigo reside en que as imaxes se limiten a xogar cos c¨®digos preconcibidos dende o poder"

"No filme sobre L¨ªster volvo ao intre no que pu¨ªdo haber unha Europa diferente, a da Fronte Popular"

"Abandonei a militancia, pero non as s¨²as li?as xerais, a necesidade dun nacionalismo de esquerdas"

"Ve?o dunha historia que non est¨¢ marcada pola continuidade nin pola tradici¨®n, sen¨®n polas crebas"

Pregunta. O secuestro do trasatl¨¢ntico Santa Mar¨ªa, un campo de concentraci¨®n en Lavacolla, Manuel Mar¨ªa, Enrique L¨ªster. No seu cinema, que identifica como materia com¨²n?

Resposta. Estes filmes est¨¢n atravesados pola perda. No caso de Manuel ¨¦ unha perda directa, con rastro f¨ªsico, e con rastro persoal, e nos outros ¨¦ unha perda ideol¨®xica, unha perda intelectual, unha perda hist¨®rica. Inter¨¦same m¨¢is a perda que a derrota, a¨ªnda que Liste... si trata a derrota. Volvo ao que ter¨ªa sido a Europa da Fronte Popular, o momento no que puido haber unha Europa diferente. Nel interve?en elementos que non se consideran ortodoxos a nivel de construci¨®n dun documental, malia a que xa se atopan en La vie est ¨¤ nous [A vida pert¨¦ncenos], o filme de Jean Renoir para a Fronte Popular francesa: escenificaci¨®ns, pezas de creaci¨®n, imaxe real... Contru¨ªr algo novo con anacos de materiais vellos, que ¨¦ o que fago sobre todo en Liste.... Este ¨¦ un filme complexo no que traballo, por primeira vez, sobre un personaxe negativo.

P. Negativo por que?

R. A s¨²a iconograf¨ªa e o imaxinario que hai arredor del ¨¦ o dun personaxe duro, disciplinado e estalinista. Que era todas estas cousas, pero ¨¦raas porque case todo o mundo era estas cousas nos ¨¢mbitos nos que se moveu. E porque se configura como personaxe p¨²blico a trav¨¦s dunha guerra que s¨® ti?a un apoio, a Uni¨®n Sovi¨¦tica de Stalin. Parto disto, pero inter¨¦same tam¨¦n qu¨¦ outros listers hai latentes nunha persoa as¨ª, un cativo que emigra ao once anos e que se habit¨²a ¨¢ viaxe. A obra remata por crear, tam¨¦n, un arquetipo do que foi a represi¨®n na Guerra Civil en Galicia, un lugar no que non houbo fronte de guerra.

P. Liste... recupera documentos f¨ªlmicos ocultos...

R. No British Film Institute atopei, por exemplo, imaxes de Portela Valladares que, pertencendo ¨¢ dereita e ao goberno do bienio negro, fac¨ªa unha declaraci¨®n de lexitimidade da vitoria da Fronte Popular. Tam¨¦n restit¨²o a autor¨ªa da parte mari?eira do filme Galicia, de Carlos Velo, que se atopaba montada en Spanija, a fita sobre a Guerra Civil da rusa Esfir Shub, na que aparecen outras imaxes que sit¨²a en Burgos e que en realidade pertencen a un desfile fascista na praza do Obradoiro. Por¨¦n, non introduc¨ªn imaxes da guerra e prefer¨ªn xogar coa alegor¨ªa do grande abismo do final da guerra, cando xa exist¨ªa unha consciencia de que resultaba impos¨ªbel ga?ar e Europa negociaba con Hitler. Trat¨¢base das posici¨®ns de Negr¨ªn, unha figura que admiro e que me gusta, fronte ao resto da Rep¨²blica.

P. Reconstr¨²e unha historia...

R. Mais tampouco ¨¦ un filme de reconstruci¨®n hist¨®rica. Alg¨²ns historiadores pensaban que ¨ªa relatar as liortas entre L¨ªster e Carrillo no Partido Comunista, pero esa non ¨¦ a mi?a funci¨®n. Entre outras cousas, porque nunca militei no PCE.

P. Cal ¨¦ a tradici¨®n na que se instala o seu cinemat¨®grafo?

R. A tradici¨®n significa continuidade e eu ve?o dunha historia que non est¨¢ marcada pola continuidade, sen¨®n polas crebas. Se cadra, a nivel de motivos si existe esa continuidade, pero non ¨¦ moi segura. En todo caso, g¨²stame o cinema contemplativo, de persoas que pasman nun recanto, o cinema directo da escola de Qu¨¦bec, Michel Brault, o cinema-verit¨¦ no que nunca sabes o que vai pasar, e enc¨¢ntame o traballo coa entrevista, ese cinema de rodaxe. E, con todo, traballo nun cinema de montaxe, de como se relacionan pezas diferentes entre si. Adoro un libro de Marguerite Yourcenar, La voix des choses [A voz das cousas], no que recolle pequenos poemas, pequenas frases, pequenos aforismos, obxectos atopados, e que, dende que o lin, cito en todas partes. Durante o traballo con L¨ªster levei sempre no bulso un poema de Ossip Mandelstam, traducido por Alain Badiou, que fala das "v¨¦rtebras do s¨¦culo". Esa era a imaxe que eu asociei con L¨ªster, un s¨¦culo que tira cara adiante e mira para a atr¨¢s e ve as pegadas do seu propio sangue no cami?o. Un s¨¦culo que se vai destru¨ªndo a si mesmo.

P. No mundo contempor¨¢neo, non existe o risco dun exceso de imaxes?

R. O que existe ¨¦ unha imaxe moi controlada. Pero o perigo reside en xogar cos mesmos c¨®digos que xa est¨¢n preconcibidos para esas imaxes. Ao mesmo tempo, a min inter¨¦same que se mante?an todos os tipos de produci¨®n de imaxes e iso refl¨ªctese no filme: o debuxo, a fotograf¨ªa, o celuloide, o dixital, o teatro filmado. E coido que se pode entrar na imaxe e rebelarse contra o control: a cineasta Chantal Ackerman muda na materia do mesmo proceso que desenvolve.

P. Chus Pato ou Xavier Cordal reivindican a Margarita Ledo escritora de fici¨®n, in¨¦dita en libro dende Porta blindada (1990). Reincidir¨¢?

R. O que me atrae de escribir ¨¦ facer que a escrita dea todo de si, en relaci¨®n cun material carnal previo ao proceso, que me resulta longo, duro, neura. Eu xa son abondo neura como para engadir m¨¢is presi¨®n! [risos]. Pero se analizo os ¨²ltimos quince anos, a¨ªnda non dou sabido como puiden facer tantas cousas e tan diferentes, dende a creaci¨®n da facultade de Xornalismo de Santiago a relacionarme en rexistros moi diferentes. Porque, antes de regresar de Barcelona en 1991, para min, Galicia era poder dar cortes de manga constantemente, e nada, ningunha cousa me inhib¨ªa. Este remu¨ª?o de actividades maiormente institucional rompino co traballo de Santa Liberdade. Con este filme d¨ªgome, "a¨ªnda que sexa un mal filme, aprend¨ªn tanto, que para min xamais ser¨¢ un mal filme". Agora traballo pezas moi pequenas e recollo outras que ti?a espalladas, por exemplo nos libros do Festival de Poes¨ªa do Condado, nos que publiquei, polo menos, 15 ou 16 poemas.

P. Cando comezou a militar politicamente?

R. En 1970. Ten que ver coas noticias do 68, e sobre todo do 68 en Santiago. Eu chegara a vir en autoestop, con d¨²as compa?eiras do instituto, a ver que pasaba. Non vin nada, por suposto. Pero cando decido militar, o que non sab¨ªa era onde meterme. Cando xa estudaba en Barcelona, atra¨ªame o PSUC e o seu catalanismo, pero non identificaba o PSUC en Galicia. At¨¦ que un d¨ªa, na cola do comedor do SEU., no Carrer d'Urgell, a feminista Amparo Moreno me pasou os Dez puntos da UPG. E dixen "o que quero ¨¦ isto". Non sab¨ªa como facer, pero pensei que detr¨¢s daquilo ti?an que estar os escritores. Escribinlle a Manuel Mar¨ªa e comecei a frecuentar a s¨²a casa, en Monforte de Lemos, e al¨ª contactei coa organizaci¨®n, a trav¨¦s de Ram¨®n Mu?iz.

P. Abandona o partido en 1980.

R. Exp¨²lsanme. E canda a min, a Dar¨ªo Xoh¨¢n Cabana e a outros militantes da zona de Lugo. O motivo t¨¦cnico tivo que ver cun relatorio que preparamos sobre a pol¨ªtica de alianzas coa esquerda, o que na altura chamabamos o bloque revolucionario. Pero eu xa estaba cun p¨¦ f¨®ra dende que dimitira da direcci¨®n d'A Nosa Terra uns meses antes. A mi?a militancia pol¨ªtica, en todo caso, at¨®pase directamente marcada polo setentismo, e iso foi o que durou, de 1970 a 1980. Pero non mudei as li?as xerais do meu programa, a necesidade dun nacionalismo de esquerdas en Galicia.

P. Hai posibilidade, hoxe en d¨ªa, dunha pol¨ªtica emancipadora?

R. Dunha maneira vertixinosa. Que un m¨¦dico funcione, que non te chuleen nunha oficina, que cada quen se respecte na relaci¨®n co outro, que non vaia unha representaci¨®n da Igrexa cat¨®lica ¨¢ apertura do curso na universidade. Facer as cousas ben, en definitiva. Crear circu¨ªtos culturais alternativos e dialogar cos circu¨ªtos controlados polo capital, entrar e sa¨ªr, sen complexos. Porque a sociedade ¨¦ moi m¨²ltiple internamente. Eses circu¨ªtos do gran capital son a gran vixilancia. Por iso resulta fundamental unha televisi¨®n p¨²blica que sexa p¨²blica.