O activismo que move mu¨ª?os

Activista cultural, arque¨®logo, historiador, experto en topon¨ªmia e na lingua dos cabaqueiros, etn¨®grafo e empresario da froita, Xos¨¦ Lois Vilar ¨¦, sobre todo, un infatigable animador cultural no Val Mi?or. Presidente da asociaci¨®n SOS Groba e subdirector do Instituto de Estudos Mi?oranos, a ¨²ltima batalla deste home polifac¨¦tico que fala coa rapidez e a contundencia dunha ametralladora ¨¦ contra o parque e¨®lico que a empresa Eurovento, coa autorizaci¨®n da Conseller¨ªa de Industria, quere erguer na Serra da Groba, a maior reserva natural de cabalos salvaxes de Galicia: "A existencia dos cabalos nin sequera se cita no Informe de Impacto Medioambietal", di amargamente.

Non hai persoa no Val Mi?or que non saiba quen ¨¦ Xos¨¦ Lois Vilar, O Pataqueiro, que ¨¦ o alcume lle v¨¦n por asignaci¨®n familiar. Mesmo os m¨¢is vellos saben quen ¨¦ este home que sempre anda a pescudar a val¨ªa de cada testemu?o oral que poida certificar o nome dun lugar que se est¨¢ a perder, algunha informaci¨®n etnogr¨¢fica ou o relato dalg¨²n acontecemento local tras a rebeli¨®n militar de 1936. Porque Xos¨¦ Lois Vilar tam¨¦n ¨¦ a voz da memoria hist¨®rica, como ¨¦ a voz da Serra da Groba e mesmo a voz do mar: "Debaixo desa masa homox¨¦nea que ¨¦ a auga do mar existen praias, outeiros, cavorcos, e ao longo da historia os mari?eiros configuraron top¨®nimos para denominalos; agora o GPS v¨¦n suplantar ese co?ecmento da sociedade mari?eira tradicional, pero o fondo do mar est¨¢ nomeado e bautizado e non podemos permitir que esa riqueza se perda para sempre", asegura. Xunto con Roberto Rodr¨ªguez, levou a cabo unha deslumbrante recollida topon¨ªmica a trav¨¦s de 60 quil¨®metros de costa, desde A Guarda at¨¦ a praia de Patos que deu como froito a catalogaci¨®n de 1.400 top¨®nimos dos que s¨® exist¨ªa constancia escrita de 300.

"O fondo do mar est¨¢ nomeado e bautizado e non podemos permitir que esa riqueza se perda para sempre"

A continuaci¨®n realizou varias exposici¨®ns, conferencias, visitas topon¨ªmicas que el mesmo guiaba, e a publicaci¨®n, xunto coa Confrar¨ªa de Pescadores de Baiona, dun libro fotogr¨¢fico coa toponimia costeira. Para Xos¨¦ Lois Vilar, todo o patrimonio inmaterial est¨¢ practicamente por estudar, recoller e catalogar, a¨ªnda que o importante ¨¦ que "o que se recolle te?a retorno ¨¢ sociedade, que a cultura repercuta no pobo, de xeito que se lle poida facer entender ¨¢ xente o enorme valor que ten todo isto".

Un d¨ªa de febreiro de 1984, este home, arque¨®logo, subiu ao monte en Belesar, na procura dun testemu?o para a recuperaci¨®n da memoria hist¨®rica, indagando o cruento asasinato da Volta dos Nove en 1936 e, por casualidade, descubriu unha das mellores estaci¨®ns de arte rupestre existentes hoxe en Galicia, Outeiro dos Lameiros, con m¨¢is de 30 petroglifos. Precisamente neste ano 2007 est¨¢ a dirixir o proxecto de musealizaci¨®n do Outeiro dos Lameiros a petici¨®n da Comunidade de Montes de Sabar¨ªs. No ver¨¢n, baixo a organizaci¨®n do Instituto de Estudos Mi?oranos, guiou diversas visitas nocturnas ao lugar, abertas ao p¨²blico, para admirar os petroglifos coa luz rasante das lantarnas mentres un grupo de gaiteiros tocaban agachados na escuridade.

E ¨¦ que Xos¨¦ Lois Vilar, ademais de arque¨®logo, ¨¦ un gu¨ªa excepcional, capaz de hipnotizar con esa voz profunda que agora pon ao servizo de SOS Groba e contra o maldito parque e¨®lico. Con todo, o presidente da asociaci¨®n puntualiza: "N¨®s, como plataforma civil, non estamos en contra das enerx¨ªas renovables sen¨®n a favor dun replantexamento do Plan E¨®lico de Galicia e dun mellor aproveitamento dos recursos xa existentes, anov¨¢ndoos e aumentando a s¨²a capacidade de produci¨®n".

O activismo cultural de Vilar ten esa vontade que fai mover mu¨ª?os, a¨ªnda que nesta ocasi¨®n sexa para detelos, as¨ª que est¨¢ convencido que os veci?os van ga?ar a batalla: "A sociedade civil do Val Mi?or xa impediu a urbanizaci¨®n de Monteferro, a megaurbanizaci¨®n da Chan do Cereixo e a instalaci¨®n dun barco-restaurante na foz do r¨ªo; ¨¦ dicir, que sabemos mobilizarnos para evitar a destruci¨®n do noso patrimonio cultural e natural".

Entretanto, non esquece outras actividades paralelas ¨¢s que tam¨¦n atende: colabora coa exhumaci¨®n de v¨ªtimas da represi¨®n do 36, investiga naufraxios, realiza recollidas etnogr¨¢ficas, e vai fortalecendo o seu riqu¨ªsimo arquivo persoal: v¨ªdeos e fotograf¨ªas de todos os actos que se realizan no Val Mi?or, 3.100 documentos sobre a represi¨®n franquista na zona, fotograf¨ªas antigas, arquivos familiares, documentos, correspondencia hist¨®rica diversa, v¨ªdeos en S¨²per 8 de hai trinta anos con valor etnogr¨¢fico, e calquera pequeno tesouro que poida estar en perigo de extinci¨®n invaden, literalmente, a s¨²a casa de Baiona. Ese ¨¦ Xos¨¦ Lois Vilar.