"Sempre me sit¨²o nun lugar no que son inc¨®modo para o poder"

Hai cinco anos que Suso de Toro se atopou co protagonista do seu ¨²ltimo libro, Madeira de Zapatero. Aquela ma?¨¢ de decembro, polas r¨²as de Santiago de Compostela desfilaba a manifestaci¨®n m¨¢is multitudinaria da historia recente da Galiza, contra a xesti¨®n dos gobernos do PP na cat¨¢strofe do Prestige. "A xente non confiaba en Zapatero", afirma De Toro, "pero eu advert¨ªn a dureza pol¨ªtica que hab¨ªa debaixo da s¨²a cortes¨ªa". Dous longos encontros co presidente do Goberno espa?ol, un en voo cara a Am¨¦rica e outro na Moncloa, serv¨ªronlle ao autor de Tic Tac para completar a obra coral Madeira de..., que Edici¨®ns Xerais pon nas librar¨ªas. "El revisou o borrador e a versi¨®n final, pero non cambiou unha coma", asegura. De Toro est¨¢ a ler O legado de Humboldt, de Saul Bellow: "Te?o querenza polos xudeus europeos e americanos; eu sempre digo de min que son un xudeu".

"Zapatero ¨¦ unha correcci¨®n do pensamento do PSOE, da esquerda"

"Ningu¨¦n me escoller¨ªa ministro porque os pol¨ªticos sospeitan de min"

"O meu galeguismo ¨¦ o de Seoane e o dos exiliados, non o do interior"

Pregunta. Cal ¨¦ a madeira de Zapatero ¨¢ que alude o t¨ªtulo?

Resposta. ? un t¨ªtulo literario que pretende ser ambiguo. Responde a que este libro quere expresar a substancia, a alma, a cerna, dunha figura pol¨ªtica. Amais, dicimos de algu¨¦n que ten madeira cando dicimos que ten caste. Zapatero ten caste, ¨¦ m¨¢is ca un presidente do goberno ou que o secretario xeral dun partido.

P. E como define esa madeira?

R. Intelixencia, sen d¨²bida, ampla, extensa e tam¨¦n aguda. Tam¨¦n ¨¦ dunha grande humanidade e iso implica desexos de xustiza. Non se trata dunha intelixencia que se reprega en si mesma, sen¨®n que se expresa na acci¨®n con valent¨ªa. ? pao de buxo, de buxo novo, porque nel hai algo de xuvenil.

P. Zapatero pertence a unha xeraci¨®n politicamente nova.

R. Tr¨¢tase dunha xeraci¨®n que non co?eceu a clandestinidade e, polo tanto, tampouco a radicalidade ideol¨®xica, o doutrinarismo ou a falta de cultura democr¨¢tica. Porque o antifranquismo realmente existente reivindicaba a democracia pero ti?a unha ideolox¨ªa non democr¨¢tica. Cando me atopei con Zapatero, atopeime con xente que era dem¨®crata de modo natural. Eu, que son dunha xeraci¨®n anterior, reco?ezo que non son dem¨®crata de modo natural, te?o que facer unha reflexi¨®n...

P. P¨®dese trazar o seu pensamento pol¨ªtico?

R. Zapatero representa unha correcci¨®n, unha actualizaci¨®n do pensamento do Partido Socialista e do pensamento da esquerda en xeral. Asume, en parte pola s¨²a xeraci¨®n pero tam¨¦n teoricamente, que as transformaci¨®ns sociais s¨® se fan democraticamente e co apoio dunha cidadan¨ªa formada e libre. Zapatero, amais, entende que o Estado ten que estar subordinado aos cidad¨¢ns e que en Espa?a hai espazos culturais, pol¨ªticos, ideol¨®xicos distintos. Pero non fai ideolox¨ªa nin do Estado nin da naci¨®n.

P. ? republicano?

R. Nos dous sentidos da palabra. Herda, por historia familiar e por cultura pol¨ªtica da memoria espa?ola, o patrimonio cultural do que foi a Rep¨²blica en Espa?a. Da Primeira Rep¨²blica recolle a herdanza federal e da Segunda, a unitaria, pero que reco?eceu a existencia das nacionalidades, da segunda. Por¨¦n, non fai causa da forma do Estado e entende que a Monarqu¨ªa parlamentaria espa?ola ¨¦ a forma que adoptou aqu¨ª a democracia. Pero ¨¦ republicano porque o pasado democr¨¢tico espa?ol foi republicano.

P. Non resulta perigoso para un intelectual achegarse tanto ao poder?

R. Sempre me sit¨²o nunha posici¨®n que me volve inc¨®modo. Ningu¨¦n me escoller¨ªa como ministro, nin como conselleiro, porque sospeitan de min. De feito, unha das calidades de Zapatero ¨¦ que pode relacionarse con algu¨¦n coma min, porque eu non son cortes¨¢n, non poder¨ªa levarlle a auga a ningu¨¦n. Pero con Zapatero podo falar con liberdade e esa liberdade el¨¦vao por riba da median¨ªa. A mi?a relaci¨®n con Zapatero ¨¦ unha relaci¨®n libre, como di a canci¨®n: "Nin eu llo ped¨ªn / Nin ela mo deu".

P. Non hai limitaci¨®ns?

R. Comprom¨¦tome ¨¢ prudencia. Non debo, porque ser¨ªa deslealdade e far¨ªalle moito dano a Zapatero, criticar cousas del. Pero tr¨¢tase dunha limitaci¨®n p¨²blica, como en calquera relaci¨®n aceptas unha limitaci¨®n: sigo a pensar por libre.

P. Daquela, non pode falar dos aspectos critic¨¢beis de Zapatero?

R. Zapatero ¨¦ unha persoa que corre riscos. E g¨²stame por iso. Corre un risco moi forte de fondo, que ¨¦ gobernar Espa?a, unha sociedade na que hai sectores franquistas actuando contra a estabilidade social, cun brazo atado. Limitou o uso da televisi¨®n p¨²blica, non quere ser partidista na relaci¨®n cos medios de comunicaci¨®n, non quere ser populista exercendo o poder... Pretende realizar un experimento de republicanismo e iso prov¨®calle certa rixidez pol¨ªtica. Algunhas veces non respondeu axilmente a unha situaci¨®n pol¨ªtica por cumprir con eses principios republicanistas: comparto o prop¨®sito pero preg¨²ntome sen¨®n foi, por veces, r¨ªxido demais.

P. Como pensa que vai ser a recepci¨®n do libro no campo cultural galego?

R. Hai un ano e medio que publiquei Home sen nome, unha novela na que botei o resto, traballei con toda a forza da que fun quen, implicado literaria e humanamente ao m¨¢ximo: a¨ªnda hoxe non sei que significa o libro para iso que chaman sistema literario galego, a literatura galega. Non sei se a mi?a obra ¨¦ insignificante ou foi lida con atenci¨®n, se dura. Polo tanto, como escritor, un sistema literario que non recibe a mi?a obra, que non sei como nin de que xeito a recibe, para min non existe, ¨¦ unha carallada. Fago as cousas que coido que debo facer, coa mesma motivaci¨®n ¨¦tica e c¨ªvica que ti?a aos 14 anos.

P. En que x¨ªnea intelectual se inscribe?

R. Eu lin O pensamento pol¨ªtico de Castelao, de Alberto M¨ªguez, editado en Ruedo Ib¨¦rico por un anarcosindicalista, Jos¨¦ Mart¨ªnez. E lembro a Castelao facendo parte dun goberno republicano no exilio. Sempre dixen que o meu galeguismo era o de Seoane e o dos republicanos exiliados, non o galeguismo do interior. Coido que, dende Galiza, hai que pensar Espa?a con naturalidade, a Espa?a federal e plural. Por iso escrib¨ªn sobre Espa?a e intervi?en nas disputas ideol¨®xicas e culturais espa?olas.

P. E que queda do Suso de Toro que quer¨ªa facer croquetas co cad¨¢ver de Castelao?

R. Ese non era Suso de Toro, eran Os Kamikazes, uns personaxes que aparecen en Polaroid. Nesa m¨¢quina literaria que ¨¦ Polaroid, Os Kamikazes eran unha peza, pero Suso de Toro tam¨¦n eran outras pezas que opinaban diferente aos Kamikazes. En calquera caso, a partir dunha idade, as hormonas traballan doutra maneira [ri].