Escoitando o lugar

Recentemente, tras un longo silencio c¨®mplice, parece que esperta a alarma fronte ¨¢ xeralizada destruci¨®n arquitect¨®nica, urban¨ªstica e territorial. A¨ªnda que cumprir¨¢ agardar a ver se se trata dunha simple conxuntura medi¨¢tica e un ef¨¦mero tema de tertulia ou unha toma de conciencia pol¨ªtica e cidad¨¢ de amplo alcance e consecuentes derivaci¨®ns pr¨¢cticas.

O tema ¨¦ grave. En moitos casos, constit¨²e un verdadeiro esc¨¢ndalo, dada a magnitude da degradaci¨®n, coa grande hipoteca que se deriva para os espazos en que os nosos fillos haber¨¢n de desenvolver as s¨²as vidas. De a¨ª a inmensa responsabilidade pol¨ªtica, cultural e moral de todos, pol¨ªticos e cidad¨¢ns.

? l¨®xico, pois, que, ademais do malestar da sociedade civil, comecen a aparecer obras que denuncian colectivamente o fe¨ªsmo (eufemismo da pura destruci¨®n masiva), que analizan os Bordes de Mar en Galicia ou abordan o derribo sistem¨¢tico do noso patrimonio hist¨®rico, como A Coru?a: arquitectura desaparecida, de Fernando Agrasar. Son obras necesarias. Denuncian. Clarifican. Contrib¨²en ¨¢ esperanza. A dicirnos que non estamos tan s¨®s na toma de conciencia fronte a evidencias tan brutais. Por iso c¨®mpre celebrar de obras de fondo calado, como Anotaciones al margen, de Manuel Gallego Jorreto. Nesa obra, editada cun certo ar povera e axustado dese?o, o noso exemplar arquitecto, galardoado o pasado s¨¢bado co primeiro premio nacional de Galicia, desprega, ¨¢ maneira dun creador minimalista, anotaci¨®ns dunha rara densidade. Esa capacidade sint¨¦tica, entre outros moitos valores, non ¨¦ s¨® consecuencia l¨®xica do creador l¨²cido que sempre foi, sen¨®n dun labor te¨®rico que, coa roupaxe da nudez e a sinxeleza, acada o valor da referencia, da excelencia.

Gallego cre que a boa arquitectura pode ser tan natural como unha ¨¢rbore

Alerta da confusi¨®n entre o tama?o e a complexidade da obra

A obra desprega unha po¨¦tica da sensibilidade e da raz¨®n arquitect¨®nicas m¨¢is sut¨ªs e ilustradas, abalando entre a transcendencia dos matices e os argumentos de peso. Nela, plantea numerosos temas. A reflexi¨®n sobre o lugar, co desexo de "encontrar o espazo do home". A importancia da escala, alertando da confusi¨®n entre o tama?o e a complexidade da obra. A necesidade da formaci¨®n integral, a sensibilidade cr¨ªtica e a raz¨®n humanista do arquitecto. A transcendencia da dial¨¦ctica entre permanencia e cambio. As respostas ¨¢ identidade persoal e colectiva. A cr¨ªtica dun posmodernismo moitas veces estetizante, obsesionado coa imaxe e carente da racionalidade cr¨ªtica e funcional que debe ter a arquitectura.

As reflexi¨®ns sobre o proxecto non como un problema de estilo, sen¨®n un proceso de m¨¢xima afinaci¨®n entre o co?ecemento profundo da realidade, as respostas que o tempo hist¨®rico demanda e a sensibilidade, ideolox¨ªa e imaxinaci¨®n do autor. Sen que falte unha cr¨ªtica do ru¨ªdo arquitect¨®nico, urban¨ªstico e cultural de hoxe. Ou a consideraci¨®n da arquitectura como arte, mais tam¨¦n como s¨ªntese, e cr¨ªtica, da vida. Pois, na m¨¢is radical tradici¨®n ilustrada, e contra o abuso da aparencia, o consumismo e a maquillaxe, def¨¦ndea como construci¨®n cr¨ªtica da realidade, como ordenadora da materia e do vivir. Nesa li?a, son sumamente interesantes as s¨²as reflexi¨®ns sobre a intervenci¨®n no territorio e na paisaxe como unha forma de representaci¨®n ou formalizaci¨®n dun orde social e cultural harm¨®nico e civilizado. Por iso chega a afirmar que a arquitectura, cando ¨¦ boa e se integra respectuosamente co medio, pode ser tan natural como unha ¨¢rbore.

A claridade pode ser complexa e profunda, di o autor, nalg¨²n momento. Mais para iso c¨®mpre chegar a ese punto de madureza ao que moi poucos chegan, e este ¨¦ o caso de quen puxo toda unha vida de esforzo, co?ecemento e sentido ¨¦tico ao servizo da nosa creaci¨®n arquitect¨®nica. Por iso tanto as s¨²as obras como as s¨²as reflexi¨®ns constit¨²en ancoraxes b¨¢sicas para as nosas reflexi¨®ns neste momento de cambios radicais, coa emerxencia de procesos tecnol¨®xicos, sociais e culturais a¨ªnda escasamente comprendidos e explorados.

Este ¨¦ un pequeno libro de breves textos e sinxela hermen¨¦utica: "Anotaci¨®ns", di, con humildade, o seu autor. Mais a un, sen saber moi ben por qu¨¦, lle gustar¨ªa situalo nos andeis da s¨²a memoria sentimental e cultural recente, e quizais tan s¨® por simple paix¨®n ou escuras raz¨®ns non doadamente explicables, a car¨®n do Eloxio da sombra de Tanizaki, os Escritos de Eduardo Chillida ou A idea de Europa de George Steiner. Cosmos pequenos, mais dificilmente esgotables. E tan necesarios.