Galicia exhuma os seus cavern¨ªcolas

Os homo sapiens que habitan Galicia empezan a bosquexar como era a vida dos primeiros hom¨ªnidos destas terras, eses antergos que viviron hai 30.000 anos e que protagonizan un dos grandes misterios da historia. Logo de dous ver¨¢ns de escavaci¨®ns nas covas de Lugo, un equipo no que participan investigadores de catro universidades atopou restos de ferramentas e fauna que, a falta da data exacta que establezan as an¨¢lises, servir¨¢n para reconstruir a existencia dos neardenthais neste recuncho da Pen¨ªnsula. Os ach¨¢degos produc¨ªronse na cova de Eir¨®s, no concello de Triacastela, e xunto cos materiais e restos humanos doutras ¨¦pocas atopados nas grutas de Valdavara (Becerre¨¢) e Sato (Folgoso do Courel) supo?en un pulo para a investigaci¨®n prehist¨®rica no pa¨ªs.

En Triacastela e Folgoso viviu o oso das cavernas, unha besta de 2 metros

Os cient¨ªficos analizan restos org¨¢nicos de hai 30.000 anos

A cova de Eir¨®s xa estivo no ollo dos arque¨®logos galegos na d¨¦cada dos anos noventa. Daquela, as sondaxes de Aurora Grandal demostraron que nesta zona de Lugo habitou o oso das cavernas, unha besta de dous metros de altura que poboou a Pen¨ªnsula Ib¨¦rica ata 11.000 anos antes de Cristo. Posteriormente, Ant¨®n Rodr¨ªguez e Juan Cano atoparon pegadas de ocupaci¨®n no Paleol¨ªtico Superior e Medio. Estas hip¨®teses acaban de seren confirmadas.

En Eir¨®s, os investigadores dirixidos por Tal¨ªa Lazu¨¦n, Xos¨¦ Pedro Rodr¨ªguez y Arturo Lombera desenterraron d¨²as capas. Na primeira, a m¨¢is moderna, acharon pezas do Paleol¨ªtico Superior (como moi antigas ser¨ªan de hai 29.000 anos), e debaixo, unha chea de restos de "artefactos l¨ªticos" e animais do Paleol¨ªtico Medio (de hai uns 30.000 ou 40.000 anos), a ¨¦poca dos neardenthais. "Poder¨ªan ser os restos org¨¢nicos m¨¢is antigos achados ata o de agora en Galicia", explica o galego Arturo Lombera dende Tarragona, onde se atopa estes d¨ªas para analizar as mostras recollidas no ver¨¢n.

O ach¨¢dego de Eir¨®s vai ser sometido ¨¢ proba do carbono 14 pero se ten m¨¢is de 40.000 anos (o tope ao que chegan estas an¨¢lises) os investigadores ter¨¢n que procurar outro m¨¦todo de dataci¨®n. "A fauna vainos dar unha boa idea do medio ambiente daquela ¨¦poca", afirma Ram¨®n F¨¢bregas, catedr¨¢tico de Prehistoria na Universidade de Santiago. Nos sedimentos os arqu¨¦ologos buscan polen, unha pegada que pode revelarlles como era a vexetaci¨®n primitiva de Galicia.

A outra gran esperanza da investigaci¨®n paleol¨ªtica no pa¨ªs est¨¢ na cova de Valdavara, en Becerre¨¢. Nesta caverna viviron hai 17.000 anos (no periodo Magdaleniense do Paleol¨ªtico Superior) uns hom¨ªnidos moi fachendosos. No seu subsolo apareceron dez doas de colar elaboradas coas cunchas en forma de tubo dun molusco denominado dentalium. Pezas coma esta s¨® se atoparan ata o momento outras trinta en Asturias e Cantabria.

?Primitivos e m¨¢is coquetos? "A s¨²a capacidade cognitiva e simb¨®lica era como a nosa. Quen ocupou Valdavara pertenc¨ªa ¨¢ mesma cultura que os [hom¨ªnidos] que pintaron Altamira", sinala Manuel Vaquero, investigador da ?rea de Prehistoria da Universitat Rovira i Virgili de Tarragona e codirector, xunto a Susana Alonso, das escavaci¨®ns nesta gruta de Becerre¨¢.

O que o subsolo galego a¨ªnda non destapou son restos org¨¢nicos dos hom¨ªnidos do Paleol¨ªtico Superior. A Vaquero non lle sorprende porque na Pen¨ªnsula Ib¨¦rica, a diferenza do resto de Europa, estes ach¨¢degos "non son habituais". O m¨¢ximo que se atopou foi "alg¨²n dente, falanxe ou resto craneal" e o esqueleto dun neno de dous anos en Lagar Velho (Portugal). O profesor da Universidade de Tarragona atrib¨²e esta peculiaridade peninsular a posibles ritos funerarios que non inclu¨ªan o enterramento do finado.

Se algunha esperanza hai de atopar ¨®sos dos hom¨ªnidos, esa est¨¢ nas covas. S¨® nas cavernas a humidade e a temperatura son o suficentemente constantes como para que as pegadas destes seres poidan conservarse durante milleiros de anos. Outra das grutas investigadas polos arque¨®logos est¨¢ en Folgoso do Courel e ch¨¢mase Cova do Sato. O territorio que ocupa agora este concello estivo cuberto de glaciares hai 20.000 anos e os cient¨ªficos andan a procura de pistas sobre a vida logo daqueles xeos.

En Sato apareceron al¨ª restos ¨®seos dun oso das cavernas, que a¨ªnda est¨¢n sen datar con exactitude. Unha das pezas estaba rachada, unha rotura "non natural", causada probablemente por un hom¨ªnido famento que, empregando unha ferramenta, intentaba tirar o miolo. "Ten que ser de hai m¨¢is de 13.000 anos, que foi cando desapareceu esta especie animal no noroeste", apunta Lombera.

Estas escavaci¨®ns est¨¢n integradas no proxecto Ocupaci¨®ns humanas do Pleistoceno na conca media do r¨ªo Mi?o, que se prolongar¨¢ a¨ªnda dous ou tres anos. O orzamento para este tempo procede dunha axuda do Ministerio de Educaci¨®n, pero cando se acabe os arque¨®logos esperan un compromiso dos poderes p¨²blicos galegos. "Este proxecto fai aportaci¨®ns significativas ¨¢ historia de Galicia, polo que caber¨ªa esperar apoio financeiro de instituci¨®ns galegas como a Xunta e a Deputaci¨®n de Lugo", reclama F¨¢bregas. "? unha actividade interesante que haber¨ªa que consolidar".