Do 'Par¨ªs rebelde' ¨¢ Galicia indom¨¢bel

Ve?o de ler o Par¨ªs rebelde: Gu¨ªa pol¨ªtica tur¨ªstica de una ciudad, de Ignacio Ramonet e Ram¨®n Chao, editado en castel¨¢n por Debate, e p¨®?ome a pensar no que ser¨ªa, ben contada, documentada e ilustrada, unha Galicia rebelde. Unha gu¨ªa da xente e dos espazos da liberdade. Unha obra, ou obras, que puxeran en relaci¨®n as vidas e a xeograf¨ªa dos ideais revolucionarios en Galicia. Por suposto, non soamente de homes e mulleres nacidos nesta terra, sen¨®n dos que atoparon nela porto e refuxio, dos que estiveron de paso e deixaron semente, e dos que mesmo deron a vida pola humanidade neste parte do universo mundo.

Esa gu¨ªa, de nacer ben, ademais de ser un suceso a¨ªnda deixar¨ªa pasmo a m¨¢is dun. Malia aos cambios habidos, Galicia segue a ser, para moitos de dentro e m¨¢is a¨ªnda de f¨®ra, un dep¨®sito de mentalidades conservadoras e desentendidas. Que agora haxa un goberno de coalici¨®n de socialdem¨®cratas e nacionalistas de esquerda, que ese goberno dure, e que te?a serias posibilidades de revalidarse e aumentar apoios, non est¨¢ a ser analizado por ningu¨¦n en ningures. E ser¨¢ un fen¨®meno paranormal? A ver se lle dedica alg¨²n programa o Iker Jimenez!

"Hai que acabar co mito de que os galegos foron un desastre para Galicia. Aqu¨ª hai un thriller"

Un dos personaxes sorprendentes dos que nos falan Ramonet e Chao cando o seu Par¨ªs rebelde percorre o cemiterio de P¨¨re Lachaise ¨¦ o chamado Papus, un dos m¨¢is sonados espiritistas e teorizadores do ocultismo. O nome de Papus evoca o esp¨ªrito de Nyctameron de Apolonia de Tiana, mais o noso home ch¨¢mabase en realidade G¨¦rard Encausse. O camposanto de P¨¨re Lachaise ¨¦ un dos espazos da memoria con m¨¢is densidade simb¨®lica de Par¨ªs. Al¨ª est¨¢ o Muro dos Federados, onde foron masacrados moitos dos l¨ªderes da Comuna. Tam¨¦n ¨¦ un lugar de celebridades art¨ªsticas e de grandes voces soterradas: Mar¨ªa Callas, Edith Piaf, Jim Morrison... Na tremenda can¨ªcula de hai catro anos, cando en Par¨ªs ca¨ªan os paxaros mortos enriba das testas dos turistas, que se arrastraban como heroes, fomos parar como salvaci¨®n ao arborado e fresco cemiterio de P¨¨re Lachaise, un dos m¨¢is sans do mundo, xunto co coru?¨¦s de San Amaro. Atop¨¢monos tan ben, que ficamos durmidos nun banco at¨¦ o anoitecer. Cando un dorme nun cemiterio, penso que deber¨ªa obter automaticamente a cidadan¨ªa do lugar. Chamounos a atenci¨®n a cantidade de xente que segu¨ªa a haber arredor dunha tumba, mais non era hora para investigar.

Agora sei que se trataba de Papus. Todos os anos segue a convocar multitudes arredor da s¨²a tumba, en especial os 27 de outubro, aniversario da s¨²a morte. O noso c¨¦lebre e ocasional veci?o en P¨¨re Lachaise nacera na Coru?a, de pai franc¨¦s e nai de Valladolid. Pasou toda a infancia en Galicia. Chao e Ramonet ironizan sobre esa circunstancia: "Se lle contaban historias de meigas e da Santa Compa?a, ben preparado estaba para seguir profundando na nigromancia con Allan Kardec". O certo ¨¦ que o coru?¨¦s Papus foi unha figura universal do ocultismo.

Ler o Par¨ªs rebelde ¨¦ como ter a marabillosa cidade nas mans. Unha vibrante e excitante tipograf¨ªa topogr¨¢fica. Vendo pasar polo calidoscopio centos de persoas engaiolantes. A gran novela do mundo concentrada nunha cidade. Falando de cousas ocultas, aparece a pistola de L¨ªster. De que falamos? Hai un moi interesante cap¨ªtulo sobre o galego Enrique L¨ªster, o canteiro comunista de Calo que foi xefe do Quinto Reximento, o corpo m¨¢is resistente do ex¨¦rcito republicano espa?ol. Chao e Ramonet describen a s¨²a moi humilde morada, coa s¨²a familia, na rue Charles-Bossut, 1, onde viviron na postguerra, despois de rexeitar un chal¨¦ nas aforas de Paris. Durante a segunda guerra mundial, L¨ªster fora nomeado xeneral dos ex¨¦rcitos sovi¨¦tico, polaco e iugoeslavo. Este home, que pu¨ªdo ocupar un estatus vitorioso, andou fuxido case toda a vida. Tam¨¦n en Francia, despois de 1950. Cando a guerra espa?ola, Antonio Machado dedicoulle un c¨¦lebre e pol¨¦mico poema. O que remataba dicindo:

'Si mi pluma valiera tu pistola

de capit¨¢n, contento morir¨ªa'.

A vivenda parisina de Enrique L¨ªster foi rexistrada pola polic¨ªa en d¨²as ocasi¨®ns, mais nunca atoparon ning¨²n arma. Quen a atopou foi o inquilino que ficou co andar, cando L¨ªster liscou en 1950, unha vez ilegalizado en Francia o PCE. Cando os novos donos mandaron limpar a cheminea, descubriuse un rev¨®lver Walter 9 mm. A arma que levaba no cinto L¨ªster durante a guerra. Non era unha pistola, era un rev¨®lver. Moito se segue a discutir sobre o sentido das palabras de Machado. Que quer¨ªa expresar nese poema dedicado ao "espa?ol indomable, pu?o fuerte"? Pois, como dir¨ªa ?ngel Gonz¨¢lez, o poema di o que quere dicir.

Conto d¨²as an¨¦cdotas, mais o Paris rebelde est¨¢ cheo de xente interesante. Non encadea haxiograf¨ªas. Cada peza biogr¨¢fica ¨¦ tam¨¦n unha peza literaria.

Esa literatura que cont¨¦n informaci¨®n b¨¢sica, en gran parte desco?ecida, sobre un espazo de realidade como Par¨ªs ¨¦ o que me leva a pensar no atractivo que poder¨ªa ter unha gu¨ªa as¨ª en Galicia. Cada vez son mellores as que tratan de espazos naturais ou etnogr¨¢ficos. Non estar¨ªa mal unha visi¨®n da Galicia indom¨¢bel.

Cando se fala das naci¨®ns (ou nacionalidades) perif¨¦ricas, sempre se fala dos mitos que hai que desmitificar. Home, o que pasa ¨¦ que en Galicia xa se desmitificou todo. Xa se sulfatou todo. Ti?amos celtas e vi?eron os nosos historiadores a dicir que os antergos galaicos parecer parec¨ªan celtas, pero non o eran. Fac¨ªan como que eran. E o mesmo pasou cos romanos, que os estivo vacilando Baltar no r¨ªo do Olvido co m¨¦todo da "amnesia hist¨®rica", e cando entraron en Galicia xa estaban constitu¨ªdas as Deputaci¨®ns e o cadro de persoal. O Medulio? Iso foi cousa dos rom¨¢nticos, ho, e do licor caf¨¦! E as¨ª todo. O dos Irmandi?os? A Ilustraci¨®n liberal? O dos M¨¢rtires de Carral? Os republicanos-federais? As mulleres pioneiras do sindicalismo europeo, aquelas cigarreiras e misteiras que l¨ªan a Charles Dickens e a Emile Zola? Os das Escolas Racionalistas? O xornalismo combativo de El Corsario? O agrarismo que liberou a terra? F¨¢lase moito do mal do minifundismo, si, pero peor mal ser¨ªa o latifundismo. Aqu¨ª, se cadaqu¨¦n ten un ferrado de terra, pois por algo ser¨ªa, algu¨¦n ter¨ªa que sachalo, non ¨¦? Terra tan mansa non ser¨¢, digo eu, esta na que trunfaron por tempos os que se trataban por irm¨¢ns, como iguais, e met¨¦ronlle un bo abaneo ao asunto catastral, no tempo en que o poder eclesi¨¢stico era tam¨¦n inmobiliario.

Tal vez haber¨ªa que afrontar unha segunda desmitificaci¨®n. Acabar co mito de que os galegos foron un desastre para Galicia. Unha especie de seres desleixados que non fixeron outra cousa que andar a mocazos entre eles e a foder o para¨ªso terreal. Que non souberon estar ¨¢ altura da Historia. Aqu¨ª hai un thriller, un enigma que resolver. Que pasou entre os galegos e a historia? A serie sobre a historia de Galicia na TVG est¨¢ moi ben, mais est¨¢ escasa en figurantes. E claro, os desmitificadores aproveitan e din que ¨¦ unha historia de galeguistas, como se falasen dunha das tribos m¨¢is raras de Galicia.

En xeral, os galegos quixeron moito a Historia. Foron moi considerados con ela. Mesmo namor¨¢ronse. Quixeron darlle mellor vida. Sacar a Historia da historia de sempre. Hai moitos galegos e galegas que viviron unha aventura coa Historia. E tam¨¦n moitos chascos. Ocorre ¨¢s veces que a xente est¨¢ ¨¢ altura da Historia, e mesmo un pouqui?o por riba. ? a Historia a que non adoita estar ¨¢ altura da xente. Que lle dean moito polo saco! En literatura, f¨¢lase moito de "novela hist¨®rica", mais hai novelas que son como mordomos da historia, e novelas que loitan contra ela, que non se deixan domesticar. Camus falaba de dous grandes partidos que atravesan o tempo humano. O Partido da Historia versus o Partido da Vida. E ti?a moita raz¨®n Barthes cando falaba da narrativa en relaci¨®n coa historia: por unha banda, hai que contar a trama da historia, escaneala, e por outra, loitar contra ela. "Non me arromedes", era un xeito de amoestar a un neno cando levaba a contraria. Pois coa historia, hai que arromedar. Vindicar os nomes e os espazos dos que non aceptaron a maquinaria pesada da Historia, dos que foron depositarios da dignidade humana, ¨¦ un xeito contempor¨¢neo de apostar polo Partido da Vida. Xa vemos que isto da Fin da Historia foi un conto estupefaciente. As¨ª que hai que escribir a Gu¨ªa da Galicia revolucionaria, da Galicia libertaria, da Galicia heterodoxa. Mesmo da Galicia "toli?a", dos nosos raros. Da outredade galega.

E dar, por que non?, un pinchacarneiro nigromante co se?or Papus do P¨¨re Lachaise a San Amaro.