As chagas do patrimonio

Arredor de 3.500 castros, entre 7.000 e 8.000 m¨¢moas, preto de 2.000 petr¨®glifos e uns 15.000 xacementos, segundo estimaci¨®ns oficiais, compo?en a posible suma dos elementos arqueol¨®xicos do pa¨ªs. O inventario, como tal, est¨¢ en papel. "Logo de tantas campa?as non deber¨ªa haber problemas nese campo", ironiza Francisco Fari?a, director do Museo Arqueol¨®xico de Ourense. "Pero os n¨²meros non te?en significaci¨®n se non incl¨²en cronolox¨ªa e desenvolvemento interno. Cada xacemento debe ser co?ecido per se, e o n¨²mero non pode ser desculpa para a destruci¨®n sen investigaci¨®n previa".

A cuesti¨®n da conservaci¨®n encerella un tema, a reconstrucci¨®n hist¨®rica do pasado, con moitas contas pendentes. Nun estudo sobre patrimonio megal¨ªtico na Costa da Morte, coordinado polo profesor Ant¨®n Rodr¨ªguez Casal, atop¨¢ronse s¨® 304 das 413 referencias tumulares e megal¨ªticas fichadas entre Malpica e Muros. As causas da destruci¨®n de alomenos 16 monumentos megal¨ªticos -m¨¢moas como as de Mosquet¨ªn, A Piosa ou O Allo-, durante o que alg¨²ns arque¨®logos denominan anos de chumbo, ¨ªan desde a construci¨®n de infraestruturas vencelladas a parques e¨®licos ou antenas de tel¨¦fonos ata canteiras ou viais. "E iso malia que ser¨ªa preceptivo o estudo previo de impacto ambiental".

A ¨²ltima memoria de escavaci¨®ns antes de 2006 data de 1989

"A l¨®xica administrativa rachou o elo coa sociedade"

A referencia ao chumbo, nun sentido de opacidade aplicada ¨¢ xesti¨®n arqueol¨®xica durante o Goberno do PP, ¨¦ do tam¨¦n profesor Ram¨®n F¨¢bregas. Do proxecto coordinado polo catedr¨¢tico de Prehistoria na cova de Valdavara, en 2007, cun asentamento do Paleol¨ªtico superior, sa¨ªu unha alfaia de 17.000 anos: o primeiro adub¨ªo persoal achado nunha escavaci¨®n cient¨ªfica en Galicia. Para F¨¢bregas, "ser¨ªa bo recuperar a financiaci¨®n espec¨ªfica dos proxectos de investigaci¨®n, retirada nos primeiros 90". "Foi un erro". As¨ª tam¨¦n a x¨¦nese da Rede Galega de Patrimonio Arqueol¨®xico, cos c¨¦lebres parques de Campo Lameiro (arte rupestre), San Cibrao de L¨¢s (cultura castrexa), Soneira (megalitismo) e Lugo (mundo romano), cun orzamento global de 18 mill¨®ns de euros de 2001 e dese?ados, segundo o daquela titular de Cultura, Jes¨²s P¨¦rez Varela, "para recuperar a memoria hist¨®rica e potenciar a oferta tur¨ªstica". "Non se contou coa comunidade arqueol¨®xica", lamenta F¨¢bregas, para quen o problema actual ¨¦ "a inercia e outras pexas asumidas do Goberno anterior: a Cidade da Cultura".

As zonas de sombra da investigaci¨®n afectan sobre todo ao que non ¨¦ monumental, pero, antes ca nada, ¨¢ construci¨®n de sentido do traballo arqueol¨®xico. "A constituci¨®n ¨¦tnica da Gallaecia segue sendo obxecto dunha tremenda pol¨¦mica entre historiadores e arque¨®logos, celtistas e anticeltistas", exemplifica. "E tam¨¦n ¨¦ certo que para crear unha grande obra c¨®mpren 15 anos. Penso que a evoluci¨®n da arqueolox¨ªa desde 2005 ¨¦, no seu conxunto, positiva".

No traballo de ordenaci¨®n do actual gabinete publicouse o volume de actuaci¨®ns arqueol¨®xicas de 2006. O ¨²ltimo ano con memoria e x¨ªnea de empresas e proxectos contratados era 1989. Fari?a pregunta polas "raz¨®ns dun silencio de 16 anos". Os ¨²nicos datos oficiais da ¨¦poca, da USC, s¨® atinxen ao montante econ¨®mico derivado de proxectos de investigaci¨®n entre 1998 e 2002: sobre 2,9 mill¨®ns, o departamento de Historia I (Prehistoria, Arqueolox¨ªa, Historia Antiga) levou case o 70%. 1,35 foron para o Laboratorio de Arqueolox¨ªa e Formas Culturais que dirix¨ªa o ex coordinador da ?rea de Humanidades do CSIC, Felipe Criado.

Para Antonio de la Pe?a, experto en arte rupestre, "hai menos sectarismo, pero ¨¦ dif¨ªcil torcer anos de rutina". En 2008 reuniuse a comisi¨®n t¨¦cnica de arqueolox¨ªa, por primeira vez desque en 1997 se promulgara o decreto que regula a actividade, complemento dunha Lei de Patrimonio (1995) nacida sen o prace dos arque¨®logos nin da oposici¨®n. "As feridas abertas entre Universidade, empresas e Administraci¨®n non esti?aron", resume o arque¨®logo Anxo Felpeto. "A l¨®xica administrativa acumulada durante tantos anos rompeu o elo coa sociedade".

Antes de extraer as derivadas entre musealizaci¨®n e ritualizaci¨®n, tam¨¦n pendentes de consenso, Felpeto recupera o punto de partida: "Botamos de menos a informaci¨®n da xente a p¨¦ de parroquia. Ningu¨¦n lles fixo ver que o que nos dic¨ªan era importante".