Un escritor na fronteira

A barcaza dir¨ªxese cara ao horror. Pero cara a ese horror metaf¨ªsico que atrapara ao coronel Kurtz na selva do Congo. A bordo viaxan un escritor na procura de historia, unha pianista de variedades e un forzudo de cabar¨¦. O leme vai nas mans dun cativo mari?eiro fluvial. "Sab¨ªa que ao facer unha novela de r¨ªo, a sombra de Conrad estar¨ªa a¨ª, pero as¨²moo", explica Xel¨ªs de Toro sobre Riofero, o seu retorno ¨¢ edici¨®n logo de dez anos. Precisamente unha cita de Richard Hoggart explicita as d¨¦bedas co Coraz¨®n da escuridade no p¨®rtico da novela. "Non me interesa a orixinalidade ¨¢ hora de escribir", di, "sen¨®n traballar unha materia com¨²n, que ¨¦ de dominio p¨²blico; iso ¨¦ a cultura".

Nun escenario tropical, que remite ao Fitzcarraldo de Werner Herzog, Xel¨ªs de Toro constr¨²e un relato de aventuras que d¨¢ en rebentar costuras xen¨¦ricas. "O meu desaf¨ªo foi realizar unha novela a partir dun material que eu non inventei", apunta, "con esa met¨¢fora, a do r¨ªo, que todos co?ecemos, ¨¦ colectiva". A canle fluvial como o discorrer da vida. "Facelo ¨¢ mi?a maneira era a dificultade". O Riofero remata por conformar o centro da obra e rivaliza, como personaxe, con Marqu¨¦s, o escritor en busca de algo para contar que navega xungla adentro.

"Non me interesa a orixinalidade ao escribir, sen¨®n a materia com¨²n"

Nos 80, a cultura galega pexaba de "moi lit¨²rxica, demasiado seria"

"M¨¢is ca escribir unha novela de aventuras, explorei o que ¨¦ unha novela de aventura", teoriza. Riofero, editada por Xerais, recolle c¨®digos e repertorios do relato cl¨¢sico. Pero De Toro xoga nas lindes, deixa o terror en suspenso e estabelece como contradici¨®n principal a tensi¨®n entre a realidade e a necesidade de apreixala. E a fotograf¨ªa, lembra, "ese intento de acoutar o real, deixar constancia do que non se pode perder". O escritor da ficci¨®n manexa, amais do caderno, a c¨¢mara fotogr¨¢fica.

Para arribar a Riofero, Xel¨ªs de Toro (Santiago de Compostela, 1962) percorreu catro novelas. "Asomeime ao abismo con Terminal e retroced¨ªn". O obxecto Terminal indagaba "nos l¨ªmites do que ¨¦ unha novela, incorporaba fotograf¨ªa e xogaba coas tipograf¨ªas e con escritos sampleados". Na r¨²a co selo Edici¨®ns Positivas, a obra, outra volta ao l¨²dico na literatura, pasou sen facer ru¨ªdo. "Ningu¨¦n o leu, nin se vendeu, s¨® tivo unha recensi¨®n", lembra o escritor. Non se tratou exactamente de frustraci¨®n, mais si de mudanza da s¨²a propia percepci¨®n como autor. Seis cordas e un coraz¨®n (1989) e Non hai misericordia (1990), os primeiros de Xel¨ªs, vend¨¦ranse "como best sellers, para a literatura da ¨¦poca".

A estrea no campo literario do autor d'Os saltimbanquis no para¨ªso (1999, premio San Clemente) deb¨¦rase a "unha novela negra por casualidade". Seis cordas e un coraz¨®n escribiuise ¨¢ calor de Absolute beginners (Colin MacInness, 1959) e A conxura dos necios (John Kennedy Toole, publicada en 1981) e s¨® por azar desembocou na esmorecida colecci¨®n noir de Xerais. "Era unha parodia urbana co obxectivo de divertirme moito". De Toro enfront¨¢base a unha cultura "moi lit¨²rxica, demasiado seria". Nese traballo de dinamitar a quietude non s¨® entraba fabricar libros que enlazasen con Rompente, sen¨®n tam¨¦n editar, recitar, facer revistas. Ronseltz operaban na Coru?a cun programa semellante.

De Toro participou, nos ¨²ltimos 80, na posta en marcha de Positivas. Canda Paco Mac¨ªas, que segue na empresa, a editora abriu fiestras para airear lugares com¨²ns e impulsou pr¨¢cticas logo adoptadas polas casas grandes da edici¨®n. "Non separabamos os galegos e as traduci¨®ns", describe, "e traducimos cando non se fac¨ªa". O autor de Riofero desvinculouse da editora, e da s¨²a banda de rock Os Quinindiolas -influencias de Iggy Pop, The Jam e The Clash canda Fran P¨¦rez, agora Narf- ao tempo que se autoexiliou na Gran Breta?a.

Fraga Iribarne vi?a de se facer coa Xunta e esa non foi raz¨®n menor para marchar. "Abr¨ªase un panorama escuro; sa¨ªume a oportunidade de ser lector de galego en Inglaterra e aceptei", rememora. A s¨²a opci¨®n valeulle, amais, para reafirmar ao escritor perante o axitador cultural: "Era un conflito grave que non daba resolto, estar escribindo e por outra banda editando". Primeiro Birminghan e agora Brighton, De Toro traballa de redactor xefe en revistas editoriais. E segue, dende unha osixenda distancia, a literatura galega "por dentro e por f¨®ra". "O escritor m¨¢is impresionante entre os novos ¨¦ Samuel Solleiro", considera.

D¨¢ proba da s¨²a atenci¨®n ao que acontece aqu¨¦n mar a antolox¨ªa de conto galego contempor¨¢neo que editou a asociaci¨®n boca2mouth, animada por De Toro. Pintores, videoartistas, m¨²sicos e escritores traballan en "performance multimedia". E o escritor de Santiago experimenta agora coa m¨²sica improvisada, onde naceu o "proxecto sonoro Riofero". A Regueifa Plataforma e o laboratoro.net/riofero acubillan a experiencia.