Castelao connosco

Hai xa vinte e seis anos, en 1983, defend¨ªn como deputado no Parlamento de Galiza o retorno desde a Arxentina dos restos de Afonso Rodr¨ªguez Castelao. A iniciativa estaba fundamentaba tanto nos contidos da autonom¨ªa pol¨ªtica que comezaba a respecto da prefigurada no Estatuto da Rep¨²blica, como na crenza da volta de Castelao ¨¢ s¨²a terra de ter a Rep¨²blica derrotado ao levantamento militar ou se acabada a II Guerra Mundial a sorte que nos tocara vivir non fose fascista e si democr¨¢tica. Castelao reclamaba ent¨®n "a autonom¨ªa integral de Galiza" para federarse "cos demais povos de Hespa?a, unha Rep¨²blica Federal Hespa?ola para confederarse con Portugal, e unha Confederaci¨®n Ib¨¦rica para ingresar na Uni¨®n Europea...". Por¨¦n tomada polos aliados ocidentais no comezo da Guerra Fr¨ªa a decisi¨®n de non derrocar a Franco, a volta do rianxeiro para defender as posici¨®ns conseguidas polo Partido Galeguista e o conxunto do Frente Popular en 1936 torn¨®use impos¨ªbel. De caer a ditadura en 1945, Castelao vir¨ªa contribu¨ªr na aplicaci¨®n do Estatuto aprobado e defender un Estatuto de naci¨®n. Quer¨¦ndoa, non agardar¨ªa no exilio o advento da Rep¨²blica Federal.

De caer a ditadura no 45, Castelao vir¨ªa contribu¨ªr ao Estatuto aprobado e defender un de naci¨®n

O facto de Galiza non contar en 1983 con un Goberno nacionalista ou ligado aos valores republicanos, lonxe de ser un impedimento para a vinda dos restos de Castelao, constitu¨ªa un est¨ªmulo para conseguilo. Eramos os dem¨®cratas e nacionalistas galegos os que debiamos facer o preciso para mudar a situaci¨®n, dependendo do pobo que as nacentes e precarias instituci¨®ns de autogoberno fosen gobernadas polos que partillaban as ideas do militante pol¨ªtico que deu a luz o Sempre en Galiza. Sendo certo que Castelao morrera no desterro polo seu compromiso pol¨ªtico e moral antifascista, rematado o franquismo cumpr¨ªa telo connosco, como memoria transformadora.

Coa proposta do retorno aplic¨¢base unha pol¨ªtica de aproveitamento nesta conxuntura do espazo do Estatuto de Autonom¨ªa para cami?ar cara a emancipaci¨®n nacional de Galiza e reco?ec¨ªase ao Parlamento como un lugar institucional para a realizaci¨®n de tal tarefa hist¨®rica.

Na Proposici¨®n non de Lei apresentaba no Parlamento en nome de Esquerda Galega reclam¨¢base que os restos de Castelao retornasen "na harmon¨ªa de t¨®dolos galegos, e co significado pol¨ªtico non discriminatorio que ti?a a s¨²a figura", lembrando "que no seu desterro na Rep¨²blica Arxentina, despois de entregar os seus mellores esforzos ¨¢ causa democr¨¢tica e ¨¢ procura da liberdade da Naci¨®n Galega", Castelao manifestara o desexo de "retornar a Galiza mais non para morrer, sen¨®n para vivir". Foi recordado que na loita daqueles anos contra a Ditadura e frente mesmo ¨¢ incomprensi¨®n dos dem¨®cratas centralistas do exilio, Castelao "defendeu os dereitos de Galicia como unha naci¨®n perfectamente diferenciada", admitindo a v¨ªa da autonom¨ªa pol¨ªtica como un paso cara o pleno autogoverno, mais non unha autonom¨ªa subordinada, con "atribuci¨®ns precarias e restrinxidas", afirm¨¢ndose que a volta dos seus restos significaba "o retorno dun dos pais da Galicia moderna". Trouxen a memoria que presentindo a "morte no desterro" Castelao deixara dito: "Se a vida se acaba no desterro, sen poder devolverlle o meu corpo ¨¢ terra que mo emprestou, a¨ªnda hab¨ªa de ser para Galiza o meu derradeiro alento".

Na intervenci¨®n no Parlamento demandei que o acordo do retorno deber¨ªa ser tomado "coa conciencia clara do significado da obra de Castelao, inequivocamente unida ¨¢ s¨²a crenza no car¨¢cter nacional de Galicia" e que tendo en conta as circunstancias do momento e as diversas iniciativas que xurd¨ªan querendo a volta dos restos, haber¨ªa que procurar que ningu¨¦n se sentise "separado ou discriminado", insistindo na obriga de que se sentisen representadas "todas as instituci¨®ns, todas forzas pol¨ªticas, sociais e econ¨®micas", conxugando o protagonismo do Parlamento coa necesidade de que "o feito material e concreto da volta for protagonizado en sentido estrito polos que custodian os seus restos en Am¨¦rica, polos galegos da emigraci¨®n e pola familia aqu¨ª presente en Galicia".

A Proposici¨®n non de Lei foi aprobada coa participaci¨®n de todos os grupos presentes. No Diario de Sesi¨®ns consta a emoci¨®n expresada polo conxunto da C¨¢mara. Fora apresentada coa idea que guiou asemade as iniciativas sobre a Lei de Normalizaci¨®n Ling¨¹¨ªstica, a autodeterminaci¨®n nacional, a conservaci¨®n de Fenosa como empresa galega, os direitos dos traballadores, a inmediata construci¨®n das autov¨ªas e do tren de alta velocidade, a transferencia da Sanidade, a competencia nos portos de interese xeral, as relaci¨®ns con Portugal ou a defensa dos sectores produtivos galegos e o reco?ecemento de Galiza como naci¨®n perante a entrada na Comunidade Europea....

Chegados en 1984, no momento da entrada dos restos de Castelao en San Domingos de Bonaval, para ficar par de Rosal¨ªa de Castro, evidenciouse a existencia de visi¨®ns e conflitos, mesmo dentro do nacionalismo galego, que 25 anos depois est¨¢n sen resolver.