As fractalidades de M¨¦ndez Ferr¨ªn

Non foi 1976 o ¨²nico ano en que Xos¨¦ Lu¨ªs M¨¦ndez Ferr¨ªn provocou un tremor nos baix¨ªos da literatura galega. Con p¨®lvora e magnolias titulou aquel mangado de poemas que clausuraron unha ¨¦poca e abriron setenta li?as de fuga. Dous anos antes, na nouvelle de combate Retorno a Tagen Ata, diagramou un estado da cuesti¨®n no campo nacionalista que a¨ªnda se deixa sentir: o pi?eirismo contra a esquerda marxista. Mesmo a s¨²a incursi¨®n no debate sobre o canon po¨¦tico, De Pondal a Novoneyra (1984), contin¨²a sen co?ecer unha emenda ¨¢ totalidade.

Pero Ferr¨ªn, o Ferro, ¨¦ m¨¢is que o autor de Breta?a, Esmeraldina, ¨¢ que o escritor Anxo Angueira v¨¦n de dedicar 500 p¨¢xinas de an¨¢lise, ou o maxistral facturador de relato curto: O crep¨²sculo e as formigas (1961), Cr¨®nica de n¨®s (1980), Amor de Artur (1982), Arraianos (1991). Fundador da Uni¨®n do Povo Galego hai 45 anos -canda el, Celso Emilio Ferreiro ou Lu¨ªs Soto-, o novo presidente da Academia pasou pola cadea de El Dueso entre 1972 e 1974. A acusaci¨®n base¨¢base nunha novela, in¨¦dita, dedicada ¨¢ guerrilla antifranquista. M¨¦ndez Ferr¨ªn aproveitou a estancia para pescudar nas xirias carcerarias mentres Tenesse Williams ou Arthur Miller asinaban cartas esixindo a s¨²a liberaci¨®n. Cando a Transici¨®n a¨ªnda non topara coa cesura abrupta do 23-F, foi detido por segunda e ¨²ltima vez. Da UPG saltou en 1977, pero sempre cara ¨¢ esquerda da esquerda.

O escritor que soubo despezar dicotom¨ªas doutro tempo (¨¦tica e est¨¦tica), que con 67 anos botou un furibundo canto anticapitalista (Contra Maquieiro) traducido ao castel¨¢n en Cuba e que contin¨²a no cabezallo da revista de pensamento cr¨ªtico A Trabe de Ouro, non ten reparo en proclamar a s¨²a admiraci¨®n por Camilo Jos¨¦ Cela nin e en amosar a s¨²a erudici¨®n sobre materia valleinclanesca. E a paix¨®n polas palabras coas que os homes habitan o mundo hai tempo que agroma en contos e ensaios. Agora encargar¨¢se de custodialas.