"Escribo en galego, pero aqu¨ª son un monstro, un bicho e un cabr¨®n"

Novelista e conselleiro de Cultura no tripartito de Laxe, Alfredo Conde (Allariz, 1945) foi testemu?a activa do pacto entre o galeguismo institucional e Fraga. Tras o cruce de declaraci¨®ns orixinado por Xu¨ªzo, sentenza e condena, a longa entrevista que lle fai Xos¨¦ Manuel del Ca?o, o autor de Xa vai o Griffon no vento verbalizou na s¨²a columna en El Correo Gallego a intenci¨®n de pasar ao castel¨¢n, pero -di- "non podo negarme a min mesmo". Conde ¨¦ un dos 11 Premios Nacionales que esixen a dimisi¨®n de Roberto Varela.

Pregunta. Por que pide a dimisi¨®n do conselleiro de Cultura?

Resposta. Somos tres mill¨®ns de habitantes, cuns poucos centos de miles de lectores en galego. Temos un l¨ªmite demogr¨¢fico e medi¨¢tico. Pero p¨®dense limitar os individuos, a nosa cultura non pode ser limitativa. O grego, o dan¨¦s ou o fin¨¦s tampouco son limitativos. Iso non o pode dicir unha persoa solvente.

"Quen di que a nosa cultura limita non ¨¦ unha persoa solvente"

P. Houbo quen se sorprendeu, dada a s¨²a asistencia ¨¢s feiras de Frankfurt e Guadalajara.

R. Iso pode ser unha limitaci¨®n de quen opine as¨ª. A mi?a opini¨®n m¨¦rcase por unha viaxe? Non ¨¦ mentira que, ao mellor, quen pagou a nosa viaxe a Guadalajara non foi Cultura, sen¨®n os editores galegos. Tam¨¦n estiven en Cuba convidado polo Ministerio de Cultura, e aquilo foi unha barrabasada.

P. Se Varela non tratou de rebaixar o perfil da cultura galega, ¨¦ simplemente falta de plan para a pol¨ªtica cultural?

R. Non o sei, a min non me consta. O que si ¨¦ certo ¨¦ que o momento ¨¦ moi cr¨ªtico para a nosa cultura e que esta s¨® se salvar¨¢ se o esforzo ¨¦ com¨²n e compartido. Non se pode constru¨ªr un espazo cultural propio uns contra os outros ou mantendo na inopia aos m¨¢is directamente involucrados no proxecto.

P. Hai uns meses declarou a s¨²a intenci¨®n de abandonar o galego, pero ao final non o fixo.

R. Daquela raz¨®ns t¨ª?aas todas...

P. Foi unha carta de Dami¨¢n Villala¨ªn que descualificaba as s¨²as afirmaci¨®ns sobre Casares?

R. As m¨¢quinas de vapor son regulares ata que rebentan coa presi¨®n. Supetamente concaten¨¢ronse unha serie de feitos e d¨ªxenme: "Estou facendo o gilipollas". Con outro tipo de motor, deb¨ªn facelo cando me deron o Nadal. Se daquela o mandase todo tomar polo cu, outro galo me ter¨ªa cantado. Na mi?a interpretaci¨®n dos feitos, a Casares venc¨¦rono os ciumes.

P. D¨®elle a¨ªnda aquilo?

R. Unha asociaci¨®n cultural de Pontevedra, que eu fundara no franquismo, d¨¦rame a Ponla de Toxo como traidor ¨¢ lingua galega. Pasaron 20 anos e aqu¨ª nin dios moveu unha man. Logo ent¨¦rome desa carta en EL PA?S na que se din de min cousas atroces. O detonante. Pas¨¢ronme pola cabeza 30 nomes que ti?a que coller o tel¨¦fono para apoiarme... Que fago eu aqu¨ª? E dixen "non escribo nada m¨¢is en galego". Pero as cousas son as¨ª de simples: p¨®?ome a escribir e escribo en galego. Non vou negarme a min mesmo.

P. Non ¨¦ que a cr¨ªtica galega se ocupase moito da s¨²a obra.

R. Eu publiquei antes en Rusia, onde te?o nove t¨ªtulos, ca en Espa?a. O ego amidon¨¢ronmo en Italia... Durante anos, din m¨¢is conferencias al¨ª ca en Espa?a. E digo Espa?a, en Galicia a desproporci¨®n ¨¦ maior. Sobreviv¨ªn con esas traduci¨®ns ao italiano, ao ingl¨¦s ou ao chin¨¦s, con Memoria de Noa. Aqu¨ª case vendo por unidades, cando o Griffon leva vendido no mundo mill¨®n e medio de exemplares. O que fixen f¨®ra mant¨ªvome vivo como ser humano, non xa como escritor. E fac¨¦ndoo todo en galego, aqu¨ª son un monstro, un bicho e un cabr¨®n.

P. Benxam¨ªn Casal, canda Casares, Pi?eiro e vostede un dos catro independentes do PSOE no primeiro Parlamento, acusouno de "utilizar" a Pi?eiro.

R. Un canalla e un miserable, ¨¦ o que lle dixen, e fun prudente. "Escribes en espa?ol" ¨¦ o ¨²nico que foi quen de tatexar. O que fala el na casa todo o d¨ªa... Iso foi porque a Casares, a Sixto Seco, a Tosar e a min nos convocou Pi?eiro para dicirnos que comera con Fraga e que vi?a disposto a defender os nosos postulados. Eu compromet¨ªn cousas en virtude deses datos. "Ti dixeches que Pi?eiro vos convocou para apoiar a Fraga, a min non mo dixo", contou Benxam¨ªn.

P. Tras a primeira lexislatura, s¨® quedou vostede no PSOE.

R. En 1985 acordamos desaparecer e comunic¨¢mosllo ao PSOE. Chamoume Pi?eiro e d¨ªxome que non deberiamos perder p¨¦ nos temas de cultura. Eu d¨ªxenlle que ¨ªa entrar en La Voz de Galicia para dirixir o suplemento cultural. D¨ªxome que o adiase. Lu¨ªs Mari?o (o falecido editor de Xerais) fora moi amigo de Casares, e a amizade rematara. Lu¨ªs dic¨ªame: "O Carlos anda dicindo que est¨¢ moi preocupado por ti, pero como se preocupa por min: 'Este Luis que home culto ¨¦, que boa persoa ¨¦, que editor caralludo, pero estou tan preocupado por el porque bebe tanto...". A xente quedaba con que Lu¨ªs era un borracho. E comigo igual, pero que como estaba arruinado tivera que someterme ao PSOE.

P. Que m¨¢is pesa na s¨²a consideraci¨®n de "guillotinado"?

R. Todo xogou. 42 anos, Premio Nacional, competindo con poes¨ªa e ensaio, conselleiro, casara con outra muller... "A este hai que matalo", dic¨ªa de broma Casares. En certa maneira p¨¢salle a Suso de Toro. Porque pensa que nalg¨²ns casos ten que apoiar a Zapatero, d¨¦ixase de valorar a s¨²a literatura. Tam¨¦n se empeza a non perdoar a Rivas, cando o que tes que facer ¨¦ potencialo. Eu abr¨ªn ese cami?o. En Madrid, escritor nacionalista. Aqu¨ª...

P. Pensa que en Madrid o te?en por nacionalista?

R. En Espa?a son a¨ªnda un escritor galego; hai outros escritores galegos que non se sospeita que escriban en galego. Pero son fundamentalmente un escritor, independentemente da lingua. F¨¢rtame moito falar do Nadal e de Casares, do que xa s¨® recordo as cousas boas... A mi?a vida ¨¦ moito m¨¢is ca iso.

P. Que o segue motivando para escribir?

R. Para o artigo diario, a fin de mes. Se me tocase unha primitiva, adicar¨ªame s¨® ¨¢ novela.

P. A que ten en cami?o volve ser novela hist¨®rica, como Mar¨ªa das batallas?

R. Non, polic¨ªaca. Escribina en castel¨¢n e sair¨¢ en Edhasa. Aparece unha doctoranda morta que investiga as doenzas que padeceron en vida os humanos da necr¨®pole debaixo da catedral... Os que a len din que ¨¦ un Mankell galego (ri).