Compa?eiro Suso Vaamonde

En 1971, Suso Vaamonde (Pontecaldelas, 1950) entrou, da man de Xerardo Moscoso, no colectivo Voces Ceibes. Atr¨¢s quedaba o seu pasado beat nas bandas Os Cop¨¦ns e Marco Balorento e por diante as experiencias como cantor de poetas que o colocar¨ªan nun lugar vis¨ªbel na fragmentada, dif¨ªcil, historia da m¨²sica galega. Hai agora dez anos, un 16 de febreiro, Vaamonde morr¨ªa nunha cl¨ªnica de Vigo. A reavaliaci¨®n do seu legado sonoro non suscita consensos. Apenas o do reco?ecemento por quen fixo por espallar a poes¨ªa rebelde do seu tempo.

O escritor Vicente Araguas trazou en Voces Ceibes (Xerais, 1991) o m¨¢is semellante a unha historia do movemento. El propio autor de temas emblem¨¢ticos do grupo, lembra o seu trato con aquel Vaamonde mozo a medio cami?o entre a nostalxia polo tempo ido e o rigor cr¨ªtico. "Foi un alegre compa?eiro; sempre acababamos nos bares", relata. Araguas debuxa a un cantautor "moi bragado, afouto, botado para adiante" e ao que durante dous anos estivo unido pola camarader¨ªa das m¨²sicas de intervenci¨®n na ditadura.

Tras pasar pola cadea, deu un recital al¨ª, como espectro de Johnny Cash

"Eu te?o falado moito con el de folk americano, e lembro estar na s¨²a casa de Vigo escoitando intesamente a Dylan...", anota. Pero o poeta de Neda non perde certa perspectiva est¨¦tica: "Agora ben, como cantante era limitado, como m¨²sico, monocorde e como letrista inexistente". Conc¨¦delle, iso si, capacidade de conexi¨®n co p¨²blico e o seu agarimo por Volv¨ªn ¨¢ terra pro perd¨ªn o amor, sobre un poema de Bernardino Gra?a. At¨¦ a ruptura.

"Logo do incidente de Guimar?es, remitinlle a Suso unha carta, que nunca me contestou, na que ped¨ªa explicaci¨®ns. Non falei nunca m¨¢is con el", exp¨®n Araguas. No seu inimnente libro O que non contei en Voces Ceibes esmiuzar¨¢ aquela xornada que el non presenciou. Dos Voces cantaban, nun festival po¨¦tico galaico-portugu¨¦s, Miro Casabella e Benedecito, amais de Emilio Cao. Segundo Casabella, "foi moi traum¨¢tico". O autor da c¨¦lebre O meu pa¨ªs garda a memoria dun boicot, en Guimar?es e un mes logo da Revolu??o dos Cravos que botou abaixo a tiran¨ªa en Portugal, contra a presenza de Benedicto. "Montaron un pitote, e d¨ªxose que eran Vaamonde e os seus amigos; acusaron a Benedicto de colaborar coa polic¨ªa", a¨ªnda se sorprende. Araguas ¨¦ duro e tallante: "Cando Benedicto ¨¦, fundamentalmente, un home honesto".

Detr¨¢s daquilo ningu¨¦n sabe o que houbo. A progresiva distancia pol¨ªtica entre os Voces Ceibes levou a Vaamonde ao nacionalismo de esquerdas, mentres Benedicto ou Bibiano xiraban arredor do Partido Comunista. "Non quero facer valoraci¨®ns sobre a s¨²a obra", engade Miro Casabella, "Suso foi un m¨¢is entre os cantores e o seu traballo foi considerado positivo por moita xente". A descomposici¨®n da Nova Canci¨®n Galega xa colleu ao de Pontecaldelas noutros mesteres. Eses labores que, coa gravaci¨®n do lendario directo Nen rosmar un la¨ªdo (1977) polo medio, desembocar¨ªan noutro incidente, desta volta nun recital en Pontevedra.

"Cando me falan de Espa?a / sempre te?o unha disputa / que se Espa?a ¨¦ mi?a nai /eu son un fillo de puta". Esta estrofa, un d¨ªa de xu?o de 1979, valeulle unha condena de seis anos por "injurias a la Patria con publicidad". Vaamonde marchou para o exilio, do que non regresar¨ªa at¨¦ 1984, cando o Goberno de Felipe Gonz¨¢lez lle concedeu o indulto tras cumprir 46 d¨ªas de condena no c¨¢rcere de Ourense. A presi¨®n do senador socialista Xaime Barreiro, vello integrante de Voces Ceibes, resultou decisiva. Como un espectro de Johnny Cash, Vaamonde deu un concerto na prisi¨®n onde o reclu¨ªran.

Daquela comezan os anos repousados do cantor. Tino Baz, m¨²sico da Guarda, tratouno dende que, contra 1990, entrou no grupo A Roda. "O seu trato humano era exquisito, moi cordial", salienta antes de m¨¢is, "e emoci¨®name lembrar como el se emocionaba ao ver a un rapaz achegarse ¨¢s s¨²as m¨²sicas". Baz cualifica Nen rosmar... como "disco capital da m¨²sica galega" e coloca o t¨ªtulo Os so?os na gaiola -1978, gravaci¨®n sobre poemas infant¨ªs de Manuel Mar¨ªa. "A ¨²ltima vez que nos vimos foi nun concerto en solidariedade cun insumiso, en Vigo; morreu ¨¢s poucas semanas".

Tres meses antes, en Salvaterra e organizado pola Sociedade Cultural do Condado, A Quenlla, Emilio Cao ou Ux¨ªa Senlle homenaxe¨¢rano ante 3.000 persoas. "Foi tan emotivo que non puido cantar", recupera aquel d¨ªa Ux¨ªa, "logo dixo que lle dabamos forza para acabar co becho, as¨ª chamaba a s¨²a enfermidade". "Con tres acordes e a urxencia fac¨ªa unha canci¨®n que ficaba; a preocupaci¨®n est¨¦tica era secundaria", concl¨²e. Testem¨²?ano 13 elep¨¦s.