Anatom¨ªa d'Os Eidos'

No meu caso Ux¨ªo Novoneira foi, por goleada, o poeta dos p¨®ster. Na mi?a habitaci¨®n de teenager o Vietnam Canto e o Letan¨ªa de Galicia luc¨ªan xunto a un rostro de Mao Zedong. M¨¢is tarde, na universidade, Ux¨ªo Novoneira segu¨ªa colgando da parede. Agora trat¨¢base dun cartel de CC OO, cunha ilustraci¨®n de Xaime Quessada que conmemoraba o asasinato de Amador e Daniel, os dous obreiros tiroteados pola polic¨ªa o 10 de marzo de 1972 no Ferrol, que incorporaba este breve haiku: "Ergu¨¦stesvos cedo aquel d¨ªa / o costume do traballo / ma?¨¢ cedo / para facernos coa vosa morte". Foi natural que, cando se celebraban os 30 anos da edici¨®n d'Os Eidos, quixera facerlle unha entrevista ao que era, sen d¨²bida, o poeta galego que ti?a en m¨¢is aprecio. Sa¨ªume un pouco heideggeriana porque naquela altura alg¨²ns -recordo agora a Manolo Forcadela ou ao falecido Ramiro Fonte- quedamos fascinados polas Interpretaci¨®ns da poes¨ªa de H?lderlin, traducidas ao castel¨¢n por Jos¨¦ Mar¨ªa Valverde. A Novoneira v¨ª?alle como un anel ao dedo a idea de que o poeta ao nomear as cousas crea o Ser.

"Non escribir¨ªa eses poemas se non esperase que a terra mo pode dicir todo"

"Logo de empezar a escribilo intimei con Pi?eiro. A ditadura un¨ªanos"

"Os Eidos' vai por esas olladas de cativo tan tremendas, sen intenci¨®n nin nada"

"Para o libro part¨ªn c¨¢seque s¨® do xeito da cantiga popular e o estilo da fala"

- Os anos escuros. "En 1952, cando fixen o servizo militar, pedin vir para Santiago. Aqu¨ª hab¨ªa unha gran pe?a literaria no Caf¨¦ Espa?ol, na R¨²a do Vilar: a ela acud¨ªan Carlos Maside, Otero Pedrayo, Pi?eiro, Garc¨ªa-Sabell, R¨ªo Barja, Ram¨®n Lugr¨ªs... E tam¨¦n Manuel Mar¨ªa e m¨¢is eu, que baixabamos do cuartel de San Caetano. Logo de empezar a escribir Os Eidos tam¨¦n intimei moito con Pi?eiro. A ditadura un¨ªanos a todos.[...] Foi un recital cunhas palabras previas [en 1957]. Era a primeira vez que se falaba galego nun acto p¨²blico en Compostela e todos nos demos conta e hab¨ªa unha tensi¨®n auroral. Estaban todos os galeguistas -menos don Ram¨®n, que se fora a Trasalba e mandara unhas palabras. Estaban tam¨¦n Bouza Brey e o pintor Urbano Lugr¨ªs, e os 10 ou 15 estudantes galeguistas no C¨ªrculo Mercantil, entre eles Ferr¨ªn, de 19 anos".

- Lecturas. "Na pureza do libro [Os Eidos] infl¨²e a mi?a falta de lecturas galegas previas a el e un partir c¨¢seque s¨® do xeito da cantiga popular e o estilo da fala. [...] Dase o caso de que eu ti?a lido a poes¨ªa de gran n¨²mero de pobos do mundo, con maior ou menor amplitude. Ti?a lido poes¨ªas mesmo ex¨®ticas antes de ler poes¨ªa galega porque non sab¨ªa que exist¨ªa poes¨ªa galega. Iso d¨¢che unha idea da situaci¨®n. N¨®s podiamos chegar ¨¢ universidade sen saber isto, tam¨¦n sen saber da existencia do galeguismo. [...] Quere dicir que empecei a escribir en galego sen ter lecturas galegas, case. Lera xa as poes¨ªas orientais, a poes¨ªa b¨ªblica, a exipcia, os Vedas, a poes¨ªa india... Ti?a lido todo menos a poes¨ªa grega e latina. Ti?a lido a poes¨ªa negra, curiosamente, nunha antolox¨ªa francesa que atopei na Biblioteca Nacional e cuxa versi¨®n ao castel¨¢n era de don Manuel Aza?a".

- O paso ao galego. "O certo ¨¦ que eu escrib¨ªn en castel¨¢n at¨¦ os 22 anos, xustamente ata que cheguei a Compostela e econc¨®ntrome coa pe?a do Espa?ol. Manuel Mar¨ªa e m¨¢is eu chegamos aqu¨ª no ano 52. Manuel Mar¨ªa xa escrib¨ªa daquela en galego con plenitude, en primeiro lugar. E despois, ao encontrarme co grupo de Santiago, descubr¨ªn de s¨²peto que aquela lingua que eu s¨® falaba ti?a tam¨¦n unha literatura. [...] Cando empecei a escribir en galego abandonei o xeito vangardista de escribir que ti?a, automaticamente. Recordo un poema que se publicara en Madrid, nunha revista que se chamaba Bengala, que pod¨ªa ser como Os Eidos, quere dicir: un nunca se encontra enteiro, un vaise encontrando a anacos nas cousas, 'pedazos tan lejanos a estas manos m¨ªas, que se quedan mir¨¢ndome algunas veces, con los dedos tan llenos de s¨²plica'. [...] Eu vi?a deste tipo de poes¨ªa, avanzada na expresi¨®n, e de repente p¨¢some, de golpe, a unha forma de expresi¨®n popular. Porque, claro, como no galego s¨® ti?a como experiencia, como mostra anterior, a canci¨®n popular, que eu co?ec¨ªa dende neno do Courel... A canci¨®n popular e o estilo da fala era o que me informaban".

- Os Eidos. "O importante d'Os Eidos -e quizais o ¨²nico que non ¨¦ espont¨¢neo neles- ¨¦ seguir o f¨ªo condutor, non deixalo apartar da natureza, mantela sempre no centro puro. Non sa¨ªrse da pura extensi¨®n da natureza. [...] A terra para entregarse esixe unha longa convivencia e a paisaxe... poetas que nin a terra co?ecen de visita te?en escrito aceptabelmente sobre ela. Dada a natural enso?aci¨®n que a natureza provoca sobre o home, e mesmo o propio mito da natureza, provocan a atenci¨®n sobre ela e o desexo de escribir sobre ela. Mais outra cousa ¨¦ unha experiencia directa, profunda e apaixonada, unha continua experiencia ¨ªntima coa terra. [...] Eu non escribir¨ªa Os Eidos se non esperase que a terra mo pode dicir todo. Eu esperaba dela toda comunicaci¨®n, unha cousa, un lugar, un eido, un ¨¢mbito de estancia. Os Eidos nomean o mundo e ao nomealo, conv¨®cano, conv¨®cano e acode. Inv¨®calo e acode, ti non notas? 'o lobo, os ollos, o lombo do lobo'. Est¨¢ a¨ª o animal, mesmo en movemento, os ollos en movemento..."

- O misterio. [...] o poema ach¨¦gase a tentas. ? unha obra misteriosa. O misterio f¨®nico est¨¢ falando co misterio da emoci¨®n aquela. Eu era moi estrito co que quer¨ªa dicir. Anque tivese vaguidade era moi estrito. Eu sab¨ªa cal era a emoci¨®n e nunca me apartaba dela. Eu non deixaba irse a palabra. A palabra vai ata onde di verdade. A palabra non a deixo irse de seu. Det¨¦?oa xusto onde acaba a mi?a experiencia. [...] Sobre todo ese silencio que rodea o poema. Iso ¨¦ verdade. Hai un respecto ante aquilo. ? como se a natureza estivese a¨ª e o que comunica ¨¦ silencio, realmente. Non puro silencio, sen¨®n un silencio que se pode interpretar se se ten unha gran carga de amor. [...] A natureza ¨¦ tan varia, tan profunda, tan poderosa, tan tremenda..."

- Relixi¨®n sen Deus. [...] estaba na natureza sen Deus. Quizais ela suplant¨¢bao. Talvez por estar sen Deus ped¨ªalle sustentaci¨®n ¨¢ natureza. Unha sustentaci¨®n segura, confi¨¢bel, algo certo en que fincar. Seguramente isto ¨¦ o que lle d¨¢ tensi¨®n ao libro. [...] Por que ¨¦ un libro relixioso? Porque o sagrado, xa non digamos o relixioso, o sagrado ¨¦ o m¨¢is profundo. As capas m¨¢is profundas do teu recordo. As capas que responden ¨¢s primeiras miradas, ¨¢s olladas de neno. O que est¨¢ primeiro sedimentado, iso ¨¦ o m¨¢is sagrado e o m¨¢is profundo. E n'Os Eidos vaise por esas primeiras capas de memoria, por profundas medici¨®ns do mundo, a por esas olladas de cativo tan tremendas, tan desprovistas de intenci¨®n e de nada. Que van a polo mundo. Como o pasado profundo tam¨¦n ven do teu pobo. Por iso a emoci¨®n nacionalista ¨¦ tan grande, ¨¦ tan sagrada. Porque a emoci¨®n nacionalista est¨¢ ligada ao pasado remoto do teu pobo. Todo o que pasou ao meu pobo pasoume a min. Ese resto que quedou do teu pobo quedou na fala precisamente. [...] Por iso non son doados de desmontar os nacionalismos. ? todo o que queda. Todo o que non naufragou do pasado. E queda en todos n¨®s, nos adem¨¢ns, no ton de voz".