Sa¨ªr do c¨ªrculo vicioso

O pasado 17 de maio Feij¨®o ofreceu un pacto ling¨¹¨ªstico asentado en catro principios: a cooficialidade entre o galego e o castel¨¢n, a consideraci¨®n do primeiro como lingua propia de Galicia, a acci¨®n positiva para a extensi¨®n do seu co?ecemento e uso e maila aplicaci¨®n do principio de non discriminaci¨®n. Despois dun ano liderando un goberno empe?ado na erosi¨®n da s¨²a propia lexitimidade a base de maltratar o idioma que identifica o pa¨ªs, resulta toda unha novidade que o presidente da Xunta se comprometa a asumir o artigo 5? do Estatuto de Autonom¨ªa de Galicia, vixente desde 1980. Non era sen tempo!

Pero esa oferta de pacto veu arroupada por declaraci¨®ns contraditorias. Dunha banda, o secretario xeral do PP e conselleiro da Presidencia acusaba ¨¢ oposici¨®n de querer voltar aos tempos da ditadura galeguista (polos vistos, moito peor c¨¢ de Franco). Case ao un¨ªsono, o mesmo partido profer¨ªa un comunicado en que acusaba os/as manifestantes do D¨ªa das Letras de padeceren "mono de imposici¨®n". Co?¨¦cese que o galego ¨¦ unha droga adictiva, e ser¨¢ por iso que as mobilizaci¨®ns na s¨²a defensa suman xa catro nun s¨® ano, cun amplo eco cidad¨¢n. Agora se entende a contundencia das medidas preventivas aplicadas contra un perigo tan grave para a sa¨²de p¨²blica!

A¨ªnda m¨¢is contraditoria foi a aprobaci¨®n no Consello da Xunta do pasado d¨ªa 21 do decreto do pluriling¨¹ismo, que constit¨²e a chave do disenso entre o PP e os partidos da oposici¨®n, e o principal motivo de repulsa social ¨¢ s¨²a pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica. Como se pode propor un pacto, e ao tempo sancionar o decreto da discordia?

- O decreto da discordia. Ata chegarmos ¨¢ proposta de pacto, o discurso ling¨¹¨ªstico do PP foi mudando un algo ao longo do ¨²ltimo ano. Cando as elecci¨®ns auton¨®micas, o problema consist¨ªa na "imposici¨®n do galego" e a receita era a "liberdade ling¨¹¨ªstica". Ante a contestaci¨®n social que provocaron as primeiras medidas contra o galego (con xordas pero significativas r¨¦plicas dentro do propio partido), pasou a p¨®rse o acento na denuncia da "inmersi¨®n ling¨¹¨ªstica" no ensino, que se remediar¨ªa con "equilibrio". A menci?a ¨ªa ser o tal decreto, pero no seu proceso de elaboraci¨®n sa¨ªu a lume o rexeitamento frontal non s¨® dos consabidos colectivos de activistas, sen¨®n de canta instituci¨®n tivo ocasi¨®n de pronunciarse, desde a Academia ata os consellos da Cultura, Escolar e Consultivo. Nunca tal se vira. Polo cami?o, o goberno ¨ªa recuando, ao tempo que o presidente da Xunta ga?aba protagonismo, ata acabar aparecendo el propio como responsable directo da desfeita.

Porque dunha desfeita se tratou: conforme medraba a alarma p¨²blica, ao sabor dos demoledores ditames que ca¨ªan a vao un detr¨¢s do outro, a proposta inicial da Xunta foise eslu¨ªndo. Pero, por culpa da torpe arrogancia do Goberno, que adobiou cada paso atr¨¢s non cunha man tendida (madia leva!), mais cunha nova argallada, os ¨¢nimos, en lugar de aplac¨¢rense, queceron sen vagar. Dunha banda os primitivos apoios do PP se sublevaban contra a traiz¨®n, e doutra banda a oposici¨®n inzaba, carg¨¢ndose de raz¨®ns. En cada ocasi¨®n, Feijoo atopou a maneira de non sa¨ªr dun souto sen meterse noutro: pasouse do disparatado reparto por terzos co ingl¨¦s ¨¢ paridade entre galego e castel¨¢n, pero aderezando isto co descaso da votaci¨®n familiar cada catro anos. A final, Consello Consultivo mediante, esta quedou f¨®ra, adiada iso si baixo promesa dunha lei ad hoc (vela¨ª o pr¨®ximo souto), e o decreto lim¨ªtase a esmagar os galegofalantes no ensino infantil, e exclu¨ªr o uso do galego para matem¨¢ticas, tecnolox¨ªas e f¨ªsica e qu¨ªmica, en Primaria e Secundaria.

Decidir o idioma das clases por maior¨ªa simple da lingua dos estudantes ¨¦ un procedemento, ademais de dubidosamente legal, gravemente dani?o para o galego. Segundo datos do Instituto Galego de Estat¨ªstica referidos a 2008, o galego ¨¦ xa lingua minoritaria na faixa de cinco a catorce anos (as cifras cantan: 25% galegofalantes, 39% castelanfalantes e 34% biling¨¹es iniciais). Xa que logo, moita rapazada galegofalante quedar¨¢ en minor¨ªa nas aulas, as¨ª que a regra da maior¨ªa simple ter¨¢ un efecto multiplicador da exclusi¨®n do galego. Ademais, o decreto ignora a alta frecuencia de biling¨¹es iniciais (para que lingua contar¨¢n?) e o feito de que en bastantes centros a proporci¨®n de falantes das d¨²as linguas se atopa equilibrada, tipo 55%-45%, m¨¢is ca tipo 95%-5%. Vale a mesma f¨®rmula da maior¨ªa simple para situaci¨®ns tan diferentes?

- A renuncia ao idioma. Doutra banda, por culpa da vixencia dos prexu¨ªzos contra o galego, reavivados agora pola crispaci¨®n ling¨¹¨ªstica alentada desde certas instancias (entre elas, importantes sectores da propia Xunta e do PP), as familias galeg¨®fonas van sentirse apuxadas a renunciar ao seu idioma. Canto ¨¢ pretensi¨®n populista de facer depender o uso das linguas de consultas ¨¢s familias, ¨¢ parte as asisadas obxecci¨®ns legais do Consello Consultivo, debe lembrarse a cr¨ªtica formulada recentemente por Habermas contra o desleixo de responsabilidades de certos pol¨ªticos: "O retrato demosc¨®pico da opini¨®n da xente non ¨¦ o mesmo que o resultado da formaci¨®n dunha vontade democr¨¢tica dos cidad¨¢ns deliberativamente constitu¨ªda".

En definitiva, hai dez anos a porcentaxe do 50% para o galego pod¨ªa considerarse un avance, pero nas actuais condici¨®ns constit¨²e un severo retroceso: segundo datos do IGE-2008, arredor do 72% dos estudantes entre 5 e 16 anos ve?en recibindo o seu ensino maioritariamente en galego. O recorte imposto polo decreto tornaranse nunha fonte explosiva de conflitos: moitos profesores e centros xa anunciaron que se van negar ¨¢ desgaleguizaci¨®n. O idioma propio do pa¨ªs esixe un tratamento igualador, non un goberno que, en nome dun impostado equilibrio, lava as mans, coma Pilatos, sobre o seu destino.

? certo que as previsi¨®ns iniciais eran moito peores, pero a Xunta non pode arrogarse m¨¦rito ning¨²n polas melloras parciais conseguidas no proceso de elaboraci¨®n do decreto, dado que s¨® recuou cando e onde se viu obrigada, releando con avaricia cada nova concesi¨®n, de modo e maneira que o resultado, non sendo bo para o idioma, constit¨²e unha derrota pol¨ªtica para o PP. Se desde hai un ano o Presidente tivese optado por procurar o consenso, dispor¨ªa agora dun decreto moito m¨¢is presentable, que contar¨ªa cun amplo apoio, inclu¨ªdo o groso do seu partido e do seu electorado.

- Cara ao futuro. A sinceridade da proposta de Feijoo comprobarase coa s¨²a disposici¨®n a renunciar ao discurso de deslexitimaci¨®n do galego, asumindo como propios, con todas as consecuencias, os principios que el mesmo evocou, abaixando a s¨²a fachenda (ghavota, dicimos en murad¨¢n) e rectificando o rumbo. Foron el e o seu partido os que plantaron lume no conflito ling¨¹¨ªstico, a eles corresponde a iniciativa para apagalo. Tr¨¢tase de prestixiar a lingua, no canto de aventar prexu¨ªzos e reticencias na s¨²a contra. De promover o seu uso, non de recortalo. De valorala como recurso estrat¨¦xico, fonte de creatividade e de cohesi¨®n; non desprezala como factor de discordia, atraso e illamento. De facer pedagox¨ªa para a convivencia, non demagoxia para a divisi¨®n. De pular polo seu futuro, non de condenalo ¨¢ agon¨ªa.

Dar¨¢ o PP sa¨ªdo do c¨ªrculo vicioso? Convencerase de que o idioma ¨¦ asunto de interese xeral, as¨ª que ten que deixar de servir de monicreque en manobras de voo rasante? Finalmente: cal ser¨¢ o contido real do anunciado pacto pola lingua cando se acaba de expulsala ao ventimperio? Ovella ser¨¢, pero cheirar cheira a can.