O bo humor (debuxado)

Adoitan ser consideradas -m¨¢is ou menos como as fotograf¨ªas- como complemento da informaci¨®n period¨ªstica, pero moitas veces as vi?etas, os chistes dos xornais, son o m¨¢is visto/lido/comentado polos lectores. M¨¢is que moitas reportaxes ou columnas. E, quizais ao contrario do que lle pasa a xornalistas e fotoxornalistas, este ¨¦ un bo momento para os humoristas gr¨¢ficos de prensa, ou polo menos para o humor gr¨¢fico na prensa. Ata non hai moito, cada cabeceira ti?a un humorista, como moito dous ou tres. Agora, todos os xornais galegos te?en varios, sexan creadores de vi?etas ou ilustradores. O x¨¦nero que encarnaron tradicionalmente Castelao ou ?lvaro Cebreiro goza de boa sa¨²de, a¨ªnda que hai quen pensa que ga?ou en extensi¨®n o que perdeu en intensidade, que o bistur¨ª derivou en coitelo de postre.

Entre os optimistas ou integrados est¨¢ Santy Guti¨¦rrez. "? o ¨²nico traballo que tiven, e ga?o bastante ben a vida". O seu foi un caso de chegar e encher. "Sempre me gustou debuxar, pero hab¨ªa que estudar unha carreira e fixen Filolox¨ªa Inglesa. Ao rematala, empecei a mandar curr¨ªculos das d¨²as cousas". Aos 20 d¨ªas xa o chamaron de El Correo Gallego para debuxante, para que logo digan do ingl¨¦s. Iso hai 16 anos e agora publica a diario en cinco xornais galegos, un de f¨®ra e algunha revista, un caso ¨²nico de negociado en base a un coidado equilibrio para que os territorios de influencia dos peri¨®dicos non coincidan. Quizais por iso considera que "este ¨¦ un oficio moi complicado".

Tam¨¦n ¨¦ optimista, ¨¢ s¨²a maneira, un cl¨¢sico como Xaqu¨ªn Mar¨ªn, un caso oposto no que a relaci¨®ns se refire, un cuarto de s¨¦culo de fidelidade coti¨¢ en La Voz de Galicia. "A cousa est¨¢ bastante ben en canto a autores, hai xente nova boa, os peri¨®dicos d¨¢nlle espazo ao humor, a¨ªnda que sexa menos preferente, e hai varios por cada medio". Claro que hai peros: "Hai moi boa t¨¦cnica, pero en canto ao humor, hai de todo". Outro debuxante da mesma casa, Kiko da Silva, coincide en que son bos tempos para o humor gr¨¢fico, "hai moito debuxante nas redacci¨®ns", pero non tanto para o humorista. "Neste pa¨ªs se algu¨¦n quere vivir de debuxar ten que se dedicar ao humor gr¨¢fico. Pero antes os humoristas traballaban como firmas, como columnistas, e agora ilustran noticias", di este autor, que publica a diario d¨²as ou tres vi?etas.

Niso incide, xa no terreo dos apocal¨ªpticos, outro cl¨¢sico, Pepe Carreiro. "V¨¦xoo negro. Non quero dicir que sexa humor negro o que demandan os xornais, sen¨®n que ou non demandan humor ning¨²n ou queren chistes mal pagados. Mudou o humor polo chiste. O que se est¨¢ a publicar hoxe na prensa galega son chistes, salvo rar¨ªsimas excepci¨®ns. Fanse grazas, como se a situaci¨®n estivese para risas. A moitos danlles o tema e a perspectiva desde a que hai que encarar o tema, ¨¦ dicir, como os bonecos de Jos¨¦ Luis Moreno. Mesmo casos de humoristas aparentemente hipercr¨ªticos, coma El Roto, non po?en nunca nomes nas s¨²as vi?etas. Aparecen banqueiros borrosos entre a br¨¦tema ou edificios enormes de grandes capitalistas, mais non se fala de Bot¨ªn", critica o debuxante, cun rexistro que vai do m¨¢is ¨¢cido a Os Bolechas.

Kiko da Silva non acepta que os humoristas se volvesen romos. "Antes os humoristas expresaban m¨¢is as s¨²as ideas que agora, pero tam¨¦n lle pasa aos xornalistas, m¨¢is suxeitos aos intereses editoriais. A liberdade que temos n¨®s ¨¦ a do dobre sentido". Como exemplo de que o humor segue a meter o dedo no ollo, Da Silva pon un debuxo seu no que Feij¨®o traduc¨ªa o seu nome ao ingl¨¦s (Mr. Bean) e para evitar o galego dic¨ªa "Yes, we dog" no canto de "Yes we can". "Sa¨ªu na revista Retranca, reproduc¨ªrona no bolet¨ªn do colexio de Randulfe, en Tui, e tiv¨¦rona que retirar por orde superior".

"En certa forma, esa bota asoballante do poder que debuxaba Xaqu¨ªn Mar¨ªn pousa sobre a testa do humorismo gr¨¢fico. Non sei se ¨¦ o medo, a¨ªnda que o medo nunca afogou ao humor, pero si o dirixismo editorial, o cansazo dos vellos que van enmudecendo, ou quizais esa inmensa boina negra da universalidade que oprime o particular", analiza Alberto Pascual Carballo, investigador do x¨¦nero que v¨¦n de publicar Humor gr¨¢fico galego. Da transici¨®n ao s¨¦culo XXI (Ir Indo), que engade que "o humor perdeu un chisco de punta. Xa dixen, intereses editoriais, falta de medios para expresarse libremente, perda da agudeza rural... en Ourense, con todo, queda O Carrabouxo". De certo, a maior¨ªa dos humoristas gardan no caix¨®n vi?etas devoltas por non cadrar "coa li?a editorial".

Humor gr¨¢fico galego ¨¦ unha an¨¢lise de tres revistas galegas de humor que apareceron en Galicia a cabalo do s¨¦culo, Can sen Dono, Xo! e Sapoconcho. "As revistas desaparecen pola mesma raz¨®n que os cartos se pousan nunha man. O papel, o repouso retroceden e tenden a desaparecer. Aos pol¨ªticos non lles interesa a reflexi¨®n, a cultura, e se cadra o pa¨ªs, non digamos o humor", reflexiona Pascual. "Sapoconcho desapareceu porque ningu¨¦n, f¨®ra do Concello de Fene, se quer¨ªa facer cargo dela", concorda Xaqu¨ªn Mar¨ªn, o seu promotor. Pepe Carreiro, que impulsou Can sen Dono, nega que as puidese matar o exceso de ideolox¨ªa: "Igual foi o exceso de desideoloxizaci¨®n da xente". Retranca ¨¦ a cabeceira que recolleu o testemu?o das desaparecidas. Leva catro anos nos quioscos, vende 5.000 exemplares, ten medio milleiro de subscritores, e se pasou bimensual foi pola crise da publicidade, segundo Kiko da Silva. "Aventurei os aforros para facer algo ¨¢ catal¨¢, como negocio, pagando as colaboraci¨®ns, porque se non, non podes esixir". E vai ben, asegura Da Silva.

Alberto Pascual lamenta tam¨¦n a perda de algo m¨¢is intanxible. "Se algo ten seu Galicia son o humor e a l¨ªrica. Son dous elementos que nos poden defender do fen¨®meno universalizador. Os temas global¨ªzanse e as t¨¦cnicas p¨¦rdense no barroquismo in¨²til de f¨®ra". Santy Guti¨¦rrez sigue estando no bando integrado. "Non penso que haxa un humor gr¨¢fico galego. O que si hai ¨¦ unha chea de galegos publicando por a¨ª". "No noso humor hai mecanismos que f¨®ra non se entenden, e se algu¨¦n vive nun sitio, ten que facer unha obra axeitada a el", contrad¨ª Kiko da Silva. "O humor ¨¦ galego en canto trate temas que estean a suceder nesta sociedade e use, cando utilice palabras, o galego. Se denunciamos a construci¨®n de chal¨¦s nas dunas de Corrubedo, estamos a facer humor galego. Non ¨¦ preciso debuxar boinas ou vellas con fouci?o", sinala o pai d'Os Bolechas.