O d¨ªa que nos deu escola Cassius Clay

Andariamos os dous polos seis anos. Era o meu primeiro d¨ªa de escola e sa¨ªume ao paso el, Antonio, chamado O Roxo. Con raz¨®n. Fixeime na cor incandescente do cabelo. Axi?a os outros rapaces fixeron un ring arredor nosa. Si, ¨ªa ser o primeiro d¨ªa e o primeiro combate. Tocounos a n¨®s. Un maior puxo un pau no ombro de Antonio e logo encirroume: "A ver se es home a quitarllo!".

Supo?o que eu non ti?a naquel intre ning¨²n interese en demostrar que era home. Non me importar¨ªa pasar por homi?o. Mais tam¨¦n xa sab¨ªa que hab¨ªa intres nos que o destino estaba escrito. Non fixo falta moverme. Un empux¨®n botoume contra O Roxo, as¨ª que o pau caeu, e n¨®s tam¨¦n, loitando, arrastrados por unha fatal lei da gravidade. Despois fomos moi amigos. Lembro que un d¨ªa, indo s¨®s para a escola, Antonio me informou moi contento: "Ma?¨¢ marcho para Inglaterra".

F¨¢lase moito do espertar da libido. Eu a sensaci¨®n que te?o, dende pequeno, ¨¦ estar sempre namorado

O mestre Antonio preocup¨¢base polo esencial: ler, escribir, pensar pola nosa conta

E engadiu con retranca: "E ti quedas aqu¨ª!".

Ti?a raz¨®n. Sentinme amolado. Na emigraci¨®n, f¨¢lase sempre da morri?a do que marcha e non de quen fica en terra. A tristura de quen non marchaba. Daquela, xa toda a emigraci¨®n era a Europa, en especial a Alema?a, Inglaterra, Suiza e Francia. Mais en Castro, como no resto de Galicia, e moito antes de que Marshall McLuhan se fixera c¨¦lebre coa teor¨ªa da aldea global, xa hab¨ªa tempo que a xente andaba polo mundo a ga?arse a vida. E moitas veces a fuxir dun medio hostil, atafegante e caciquil, que lla negaba, como delataba aquela copla que se cantaba cando desatracaban os grandes vapores transatl¨¢nticos: "A¨ª vos quedades, a¨ª vos quedades, / con curas, frades e militares!".

Castro era pequeno, mais era un mapamundi. Se preguntabas, aparec¨ªan noticias de veci?os en Rep¨²blica Dominicana, Cuba, Uruguai, Venezuela. Nomes lendarios: Ventura, Cardama, O Trust, A Manca, Enrique de Bras, Evaristo da Ponte, Manolo O de ?frica... E a¨ªnda hoxe anda por outros continentes xente da nosa ¨¦poca, como Manolo Mart¨ªn, en San Francisco. Mais na nosa infancia a maior parte ti?a o destino europeo. E se a partida era triste, a volta da "maleta do emigrante" era unha festa a partillar. Era un arca no que vi?an as marabillosas novidades. Para n¨®s, non s¨® xoguetes aqu¨ª inalcanz¨¢beis, sen¨®n tam¨¦n, na adolescencia, o contrabando do desexo: os discos, as revistas con corpos espidos, a roupa atrevida...

A primeira televisi¨®n que eu vin, e antes de que chegara a da taberna de Leonor, foi a que trouxeron Rigal e Sara cando volveron de Alema?a. Ti?an unha filla, tam¨¦n de pelo moi roxo, Mar¨ªa Vitoria que era tan linda que eu pensaba daquela que sa¨ªra de dentro do televisor. Cando o conectaron, non se v¨ªa moi ben. Hab¨ªa moitas interferencias, mais lembro que eran imaxes da voda da princesa Margarida, a irm¨¢ da ra¨ª?a de Inglaterra. Pero eu para quen miraba era para Mar¨ªa Vitoria e outras princesas de Castro, amigas de Mar¨ªa. F¨¢lase moito do espertar, e do minguar, da libido. Eu a sensaci¨®n que te?o, dende que nac¨ªn, ¨¦ estar sempre namorado. E polo que eu vin a libido, en Castro, nunca tivo moitas cancelas, e menos de idade. Coido que o mestre Sigmund Freud gustar¨ªa do lugar.

Mais o primeiro mestre que n¨®s tivemos cham¨¢base don Bartolo e non era precisamente da escola freudiana. A escola p¨²blica cham¨¢base O Catecismo, o que demostra a precisi¨®n ir¨®nica dos de Castro ¨¢ hora de nomear. O mestre era un home de complexi¨®n grande e que proxectaba unha sombra de doutrina e medo. No parede do fondo, detr¨¢s da mesa mestral, a escola estaba presidida por un crucifixo e por un gran retrato do ditador con cabalo e fusta. Durante anos, al¨ª estaban pendurados diante nosa, o pobre Xes¨²s na cruz e o Franco de emperador tan campante, que mesmo semellaba que era el o que vi?a de mallar no Cristo. Nas longas tardes de sopor, contabamos ovellas. Ese era o ensino m¨¢is pr¨¢ctico. E non o digo como met¨¢fora. A escola estaba en zona de leiras e herbais, e no campo do lado, a trav¨¦s da cristaleira de carpinter¨ªa de formig¨®n, podiamos ver o gando que pac¨ªa. As¨ª que o mestre dic¨ªa: "Cantas ovellas hai?". E non ti?as m¨¢is que contar as ovellas, que estaban al¨ª e eran do se?or Pego.

?s veces a don Bartolo entr¨¢balle o ardor guerreiro e faciamos instruci¨®n paramilitar no arredor da escola e mesmo obedeciamos a orde de nos tirar corpo a terra cando vi?a a aviaci¨®n inimiga, que resultaba ser o aeroplano de Madrid que aterraba en Alvedro. As nenas estaban ¨¢ parte e non participaban nos exercicios b¨¦licos. Aprend¨ªanlles, iso si, a facer comidi?as e a coser. Mentres n¨®s estabamos vingando o fracaso da Armada Invenc¨ªbel elas preparaban o futuro de Inditex.

O mestre era, ademais, un pioneiro da fonolox¨ªa imperial, pois facianos repetir unha frase moi enigm¨¢tica para curarnos do acento galego e extirparnos da gorxa fonemas salvaxes como a gheada. As¨ª, debiamos repetir todas as ma?¨¢s: "Los p¨¢jaros de Guadalajara tienen la garganta llena de trigo". Como non hai mal que por ben non ve?a, sempre sent¨ªn moita atracci¨®n por Guadalajara, M¨¦xico. Cando asist¨ªn ¨¢ Feira do Libro, non se me ¨ªa da cabeza o retrouso da infancia. Ante a mi?a insistencia polo nome das aves, un amigo escritor mexicano exclamou: "?Pero mi cuate, no le sab¨ªa tan pajarero!".

O mestre ti?a unha vara que utilizaba como indicador no encerado ou nos mapas. Mais ¨¢s veces, cando o home se entusiasmaba de c¨®lera, o pau convert¨ªase nunha arma primitiva e terr¨ªbel. Lembro que un d¨ªa se encarnizou cun dos rapaces, Rafael, algo m¨¢is novo ca min. De s¨²peto, o neno revirouse, botou un berro que soou como ouveo estarrecedor, e fuxiu correndo da clase. E ent¨®n o mestre, coa vara de mando ordenou: "?A por ¨¦l! ?Cuando lo capturen, traig¨¢nmelo aqu¨ª!".

E as¨ª foi que sa¨ªmos todos como unha manda de cans detr¨¢s de Rafael. Sorte ti?a que era lizgairo como unha lebre. Mais n¨®s ¨ªamos doentes detr¨¢s del, obedecendo a orde do amo. Comprend¨ªn ese d¨ªa que non hai maior pracer para o humano que a cacer¨ªa do humano. Mais ocorreu un imprevisto. Cando xa estabamos afastados da escola e o mestre non nos v¨ªa, do grupo perseguidor sa¨ªu un disidente que nos detivo coas mans estendidas. Era Xo¨¢n, o m¨¢is xigant¨®n da escola. E foi Xo¨¢n e d¨ªxonos por Rafael: "O que lle toque leva unha hostia que vai dereito ao Inferno!". E o xusticeiro pu?o de Xo¨¢n deunos a primeira gran lecci¨®n: o m¨¢is humano ¨¦ rebelarse contra a inxustiza.

Foi ben distinta a segunda escola, tam¨¦n p¨²blica. A que levaba en Elvi?a don Antonio. Era un home coas pernas moi deformes por unha doenza, o mestre, coido que pola polio. Ti?a a desgraza de vivir nun segundo andar, enriba da escola, para o que deb¨ªa subir e baixar todos os d¨ªas, e polo menos d¨²as veces, m¨¢is de vinte chanzos. Digo desgraza porque era un calvario que contemplabamos cada ma?¨¢ os alumnos, o como baixaba, revir¨¢ndose todo, como unha figura pict¨®rica de Francis Bacon, apoiado nunha muleta. Don Antonio era un home moi intelixente, de moita axilidade mental, o que subli?aba m¨¢is a s¨²a penalidade f¨ªsica. Mir¨¢banos dende o descanso, e a s¨²a visi¨®n, o seu lento descenso, era a mesma imaxe da cultura e do saber tom¨¢ndose o seu tempo para pousar como xeada nos mortais. A rentes de chan, tendo apoio, era eficaz e duro, non se andaba con contemplaci¨®ns. Non era amigo das mulleres, coas que pod¨ªa ser moi mordaz. O lavadoiro p¨²blico de Elvi?a estaba moi perto da escola, e cando se o¨ªa o balbordo divertido das lavandeiras, el miraba en fite aos barulleiros da clase e espet¨¢balles un terr¨ªbel estigma: "Mujercitas!". V¨ªase que o home ti?a algunha cuesti¨®n pendente con Venus. Polo demais, era extraordinario na transmisi¨®n de saberes. Non se preocupaba moito polo adoutrinamento. Preocup¨¢base porque souberamos moi ben o esencial: ler, escribir, resolver problemas matem¨¢ticos. E sobre todo, pensar pola nosa conta.

S¨® se entusiasmaba cos combates de Cassius Clay, despois chamado Muhammad Ali. Ent¨®n trasladaba a clase ao bar O da Castela, que era onde hab¨ªa televisor. ?a ¨¢ fronte, como un neno m¨¢is, apoiado nas muletas. Agrad¨¦zollo moito. El quer¨ªa que souberamos a verdade. Que a vida era unha loita.

Storyboard ¨¦ unha serie de memorias da infancia e da mocidade de Manuel Rivas, "do primeiro medo ¨¢ primeira m¨¢quina de escribir", que ter¨¢ continuaci¨®n con novos cap¨ªtulos cando recomece en setembro a edici¨®n do suplemento Luces).