De vagar ch¨¦gase lonxe

Hai uns d¨ªas celebrouse na sede do Consello da Cultura Galega un encontro coa Presidenta do Instituto Cam?es no que participou unha escollida e plural representaci¨®n de distintos sectores da sociedade e a cultura galegas. O motivo do encontro era a sinatura dun protocolo de colaboraci¨®n entre as d¨²as instituci¨®ns. Segundo explicaron o presidente do Consello, Ram¨®n Villares, e a presidenta do Cam?es, Ana Laborinho, este documento servir¨¢ de marco para futuras actividades orientadas ¨¢ difundir a cultura galega nas s¨²as diversas manifestaci¨®ns (literatura, audiovisual, m¨²sica...) a trav¨¦s da extensa rede de centros vencellados ao Cam?es polo mundo adiante, e para espallar a cultura portuguesa no noso pa¨ªs.

- Iniciativas en andamento. As varias ducias de persoas presentes na devandita xuntanza estabamos asistindo, se cadra sen sermos completamente conscientes diso, a un pequeno grande momento. Algu¨¦n llo bisbiseou a Villares ao remate: "Se non fose que as palabras est¨¢n moi gastadas, eu dir¨ªa que estamos ante un fito hist¨®rico". Ben o sab¨ªa quen subscribe estas li?as, que non pod¨ªa deixar de lembrar como hai unha ducia de anos, tentara, en compa?a do finado e saudoso Carlos Casares, dar cabo a unha proeza semellante, que non se puidera culminar. Daquela, coma no presente, mediaran os oficios dun dos mellores amigos que Galicia ten en Portugal, o profesor Ivo Castro, sen d¨²bida o m¨¢is importante fil¨®logo luso a d¨ªas de hoxe. Alg¨²n d¨ªa este cronista contar¨¢ o detalle desa historia, con reberetes de relato polic¨ªaco, ou ao menos, de enredo de espionaxe.

O importante ¨¦ que o que non foi facedeiro hai 12 anos, hoxe p¨²idose conseguir. No mesmo acto, o presidente do Consello anunciou que segu¨ªa o seu tr¨¢mite a solicitude de ingreso deste organismo como Entidade Observadora na Comunidade de Pa¨ªses de L¨ªngua Portuguesa (CPLP) -organismo internacional no que est¨¢n representados os estados, pero ao que tam¨¦n est¨¢n adheridos (co estatuto de observadores) distinto tipo de instituci¨®ns-, e que fora presentada na conferencia internacional do organismo que se celebrou recentemente en Brasilia. Para levar a termo a solicitude, probablemente ser¨¢ preciso que o Goberno portugu¨¦s a apadri?e, previo visto e prace diplom¨¢tico do Goberno espa?ol. Ser¨¢ interesante facer seguimento do asunto, entre outras cousas porque dar¨¢ a medida do grao de reco?ecemento que a cultura e a lingua galega obt¨¦n por parte do Estado portugu¨¦s, e da flexibilidade e amplitude de miras do Estado espa?ol.

Na mesma ma?¨¢, presentouse un relatorio sobre a situaci¨®n do ensino da lingua portuguesa na educaci¨®n primaria, e sobre todo a secundaria, en Galicia. A realidade actual, sen ser min¨²scula, ¨¦ moi modesta, e desde logo, est¨¢ moi por debaixo do desexable. Galicia debe facer unha aposta, seguindo o exemplo da Estremadura, por potenciar a aprendizaxe do portugu¨¦s nos institutos. A partir do galego, e cun esforzo suplementario, podemos multiplicar extraordinariamente o valor do noso capital ling¨¹¨ªstico. Segundo se comunicou ao p¨²blico asistente ao encontro que estamos a comentar, a Xunta est¨¢ en tratos co Cam?es (e a trav¨¦s del, co Goberno portugu¨¦s), para impulsar a presenza da lingua portuguesa nos institutos de Galicia, ao comezo con car¨¢cter experimental, pero nun horizonte de continuidade e expansi¨®n. Mel nas filloas.

- Un pasado de malentendidos. Significar¨¢ o devandito que estamos cami?o da normalizaci¨®n de relaci¨®ns ling¨¹¨ªsticas e culturais entre Galicia e Portugal? Esta ser¨ªa unha excelente nova, pero se cadra a¨ªnda ¨¦ prematuro celebralo. O cami?o vai ser longo, e estar¨¢ inzado de atrancos. Se o pasado remoto ofrece un relato acugulado de desencontros e agravios, a historia recente est¨¢ tecida de moitos malentendidos. Por parte galega, moitas veces se ten unha imaxe de Portugal que esaxera os trazos m¨¢is negativos da nosa autoimaxe. Por parte portuguesa, tam¨¦n vigora unha imaxe de Galicia que nos presenta como unha especie de anomal¨ªa, unha estra?a combinaci¨®n de individuos que nin queren ser portugueses nin dan sido espa?ois, un pa¨ªs carente de car¨¢cter imitativo e carente de personalidade.

Emporiso, a pouco que se deixa levar pola curiosidade e comeza a explorar Portugal, calquera galego descobre que canto m¨¢is co?ece a cultura do pa¨ªs veci?o, m¨¢is aprende de si mesmo, nunha fascinante viaxe ao tempo exterior e interior. E para os portugueses na rec¨ªproca, a sensaci¨®n resulta ser xemelga ¨¢ nosa. E da man do co?ecemento mutuo, v¨¦n o rec¨ªproco reco?ecemento.

- Co?ecemento e reco?ecemento. Lamentablemente, a cuesti¨®n tentou reducirse adoito a un problema de lingua, e cun visi¨®n a¨ªnda m¨¢is reducionista, a un asunto de ortograf¨ªa. A cuesti¨®n ¨¦ complexa, multidimensional. Claro est¨¢ que a comunidade de idioma -a consciencia da orixe com¨²n e a experiencia da mutua intercomprensibilidade, que nos abre o cami?o para un futuro de aproximaci¨®n desde o respecto ¨¢s especificidades- pode e debe ser de grand¨ªsima axuda para favorecer os vencellos entre Galicia e os pa¨ªses de expresi¨®n portuguesa. Pero non ¨¦ menos certo que resulta un contrasentido pretender atopar en Portugal a soluci¨®n aos problemas de noso que non somos quen de desatar n¨®s propios Portugal (e a¨ªnda m¨¢is Brasil, do que falaremos noutro momento) pode axudar moito ao galego, pero pretender que Portugal, nin a lusofon¨ªa toda que vi?ese, van salvar o noso idioma ¨¦ unha ilusi¨®n e un falso consolo.

Un estreitamento paulatino das relaci¨®ns entre Galicia e os pa¨ªses lus¨®fonos que facilite un flu¨ªdo intercurso de persoas e a circulaci¨®n de produtos culturais, propiciar¨¢ sen d¨²bida un achegamento do galego ao portugu¨¦s, sen mingua da s¨²a personalidade (antes ao contrario, afortal¨¢ndoa). Pero calquera precipitaci¨®n pode ter efectos contraproducentes. Enfront¨¢rmonos os galegos para irmos procurar soluci¨®ns f¨®ra de n¨®s constit¨²e unha receita segura para consumarmos o suicidio como pa¨ªs. Pola contra, sabermos tecer acordos estrat¨¦xicos nos puntos fundamentais, aprendendo a negociar as diferenzas, e a partir de a¨ª procuramos alianzas s¨®lidas, ser¨¢ unha v¨ªa segura para afianzarnos e obter os imprescindibles apoios externos. Portugal sabe moi ben ver iso. Oxal¨¢ que n¨®s te?amos tam¨¦n esa intelixencia, e este sexa un cami?o que comeza.