Rosal¨ªa sen tebras

A Rosal¨ªa de Castro que co?eceron os amigos e as minor¨ªas cultas do seu c¨ªrculo m¨¢is pr¨®ximo ti?a pouco que ver coas descrici¨®ns de autora meramente intuitiva, dotada dunha sensibilidade parella ¨¢ dos rom¨¢nticos aos que as tendencias acad¨¦micas imperantes at¨¦ mediados dos oitenta quixeron equiparala. No centro da bohemia, revolucionaria, dona dunha franqueza sen tab¨²s e dunha relixiosidade que chocou contra a curia local por pante¨ªsta e non dogm¨¢tica, a poeta de Padr¨®n ¨¦ obxecto de revisi¨®n na ¨²ltima obra de Francisco Rodr¨ªguez (Ferrol, 1945), autor, fai agora case 23 anos, da primera tese de doutoramento dunha universidade galega dedicada ¨¢ escritora de Follas Novas. "? unha obra necesaria por hixi¨¦nica", sinala Rodr¨ªguez, que o m¨¦rcores presentaba en Compostela Rosal¨ªa de Castro, estranxeira na s¨²a patria, editado pola Asociaci¨®n Socio-Pedag¨®xica Galega. Rodr¨ªguez, tam¨¦n l¨ªder da UPG, non ¨¦ o ¨²nico representante do nacionalismo galego que volve estes d¨ªas sobre unha figura do galeguismo: a poucos metros do centro sociocultural de Novacaixagalicia escollido para presentar a obra, Xos¨¦ Manuel Beiras falaba para prensa e p¨²blico de Crise econ¨®mica na ¨¦poca presente e a descentralizaci¨®n rexional, unha nova edici¨®n do ensaio de Alfredo Bra?as.

"A reacci¨®n contra Castela non foi froito dunha arroutada sentimental"

"Era unha crente heterodoxa, para a que a relixi¨®n ti?a un papel comunicativo"

O regreso de Rodr¨ªguez ¨¢ figura de Rosal¨ªa pretende p¨®r o acento no momento hist¨®rico en que lle tocou vivir, "coas cidades galegas a mi¨²do en estado de sitio, labregos que non acatan a pol¨ªtica do Estado espa?ol e mozos que desertan do servizo militar", exemplifica. Tam¨¦n ¨¦ unha oportunidade de rebater t¨®picos e amosar a unha muller "de carne e ¨®so, de gran sinxeleza, amable, culta". Era as¨ª como a v¨ªan os amigos do matrimonio que formaba xunto a Manuel Murgu¨ªa, abrigo afectivo e intelectual e case sempre o encargado de atopar editora para as obras da poeta a trav¨¦s de co?ecidos f¨®ra e dentro de Galicia. "Foi por iso que tam¨¦n escribiu en castel¨¢n", explica Rodr¨ªguez, que recalca "a ansiedade autorial dunha muller que quer¨ªa vivir do que escrib¨ªa".

"A xeraci¨®n de Rosal¨ªa non ¨¦ provincia, ¨¦ central", insiste. A cidade de Madrid vi?a a ser para a minor¨ªa culta da que a autora se rodeaba a diana das s¨²as aspiraci¨®ns, non exenta de idealismo. Mais Rosal¨ªa, indica o l¨ªder nacionalista, non cae no autoodio de moitos dos seus coet¨¢neos e consegue ver Galicia "como a terra dos seus fillos". O clamor pola dignidade do seu pobo non ¨¦ fortu¨ªto, sen¨®n froito dunha convicci¨®n. Aspira a cumprir unha funci¨®n social, amais de garantir a supervivencia da familia, que conduce soa nos seus ¨²ltimos anos de vida. As cartas de Murgu¨ªa -do que se conservan m¨¢is de 1.500, reunidas por Xos¨¦ Ram¨®n Barreiro e Xos¨¦ Lu¨ªs Axeitos en 2003 e 2005- dan conta da busca constante da sa¨ªda, do cosmopolita, por parte da xeraci¨®n de Rosal¨ªa. Ela, por¨¦n, non separa a reivindicaci¨®n da terra da modernidade. "A reacci¨®n de Rosal¨ªa contra Castela e contra Espa?a non foi produto dunha arroutada sentimental, malia aparecer no contexto de experiencias literaturizadas. ? a plasmaci¨®n dunha reacci¨®n contra a anulaci¨®n da naci¨®n, contra o prexu¨ªzo e o estereotipo para seguir domin¨¢ndoa", recolle Rodr¨ªguez neste seu ¨²ltimo ensaio.

Boa co?ecedora da literatura europea do momento, m¨¢is tam¨¦n dos cl¨¢sicos grecolatinos e lectora en franc¨¦s, foi quen de "amosar a irracionalidade do mundo" e chegou a adiantarse "¨¢ literatura maldita posterior". En Nin as escuras, poema de Follas Novas (1880), mesmo se adivi?a o tratamento da homosexualidade nos ambientes burgueses do s¨¦culo XIX, nun momento no que unha identidade distinta ¨¢ heterosexual "era peor que a morte". O percorrido polos desexos e afectos de Rosal¨ªa revela unha muller adiantada ao seu tempo, que non ten problemas en aceptar a amizade doutros homes -como a de Eduardo Pondal, bo amigo de Murgu¨ªa- e controla a s¨²a maternidade. Entre o nacemento en 1859 de Alejandra, a s¨²a filla maior, e a seguinte, ?urea, pasan case dez anos, etapa na que Rosal¨ªa se ocupa con m¨¢is insistencia na s¨²a profesi¨®n de escritora. "? unha muller que despois ter¨¢ fillos de maneira case compulsiva", sinala Rodr¨ªguez, que ve nos seguintes embarazos de Rosal¨ªa o intento de calmar unha frustaci¨®n.

Rodr¨ªguez reivindica a Rosal¨ªa "dos amores sen nome" dos que despois falar¨ªa Oscar Wilde. "Era unha muller de amplas comprensi¨®ns e desexos. Os homes que aparecen na s¨²a obra son arquet¨ªpicos f¨ªsicos ou morais. As mulleres, non", defende. Do poema Santa Escol¨¢stica, contido en Las orillas del Sar (1866), Rodr¨ªguez extrae d¨²as mensaxes: a primeira, que Rosal¨ªa era "unha crente heterodoxa, para a que a relixi¨®n ti?a un papel comunicativo". Neste senso, a autora de Cantares gallegos era profundamente her¨¦tica, o que lle valeu o enfrontamento co Arcebispado de Santiago, que lle negou a homenaxe p¨²blica cando o seu corpo foi trasladado ao Pante¨®n dos Galegos Ilustres de San Domingos de Bonaval. Por outra banda, a visi¨®n da Santa Escol¨¢stica de San Marti?o Pinario, que visitaba a mi¨²do, serv¨ªalle a Rosal¨ªa "de conforto sensorial e mesmo er¨®tico". Non ve Rodr¨ªguez na sombra rosaliana a dor pola falta do pai, "ao que sen d¨²bida co?ec¨ªa", sen¨®n a frustaci¨®n deste desexo. "Eses amores sen nome transmitiunos esteticamente".