Cando o v¨ªdeo matou ¨¢s estrelas da radio

O primeiro v¨ªdeo que emitiu a MTV, na data estelar do 1 de agosto de 1981, foi, por raz¨®ns bastantes obvias, o videoclip de Video killed the radio star de The Buggles, un tema que fora n¨²mero 1 no Reino Unido en 1979 e narraba a decadencia dunha vella gloria radiof¨®nica eclipsada pola irrupci¨®n do novo medio de difusi¨®n. "As imaxes chegaron e part¨ªronche o coraz¨®n / b¨®talle a culpa ao VTR [o video tape recorder, o magnetoscopio]". Aqu¨ª, rec¨¦n abertas as fronteiras, o fen¨®meno tardou algo en chegar. A finais dos anos setenta, convivindo cos primeiros dos m¨²ltiples agromos do novo cine galego (en versi¨®n formal), houbera xa experimentos en s¨²per 8 a cargo de Ignacio Pardo, Manuel Abad, Manuel Rom¨®n ou Xulio Correa. Pero "o v¨ªdeo", a videocreaci¨®n, ten a acta de nacemento asinada en 1984, ano no que apareceron o seminal -que se dic¨ªa daquela- Veneno puro, de Xavier Villaverde, e Salvamento e socorrismo, de Ant¨®n Reixa.

Veneno puro era unha turbadora homenaxe a Arrebato (Iv¨¢n Zulueta, 1978) que chegou a ser exhibida na Documenta de Kassel en 1987 e desde aquela non perdeu forza nin prestixio. Salvamento era un fresco e divertido palimpsesto musical-pl¨¢stico de textos po¨¦ticos do daquela l¨ªder de Os Resentidos. Pero m¨¢is que ¨¢ parella que nunca existiu Villaverde-Reixa, a paternidade do que veu h¨¢illela que atribu¨ªr en todo caso ¨¢ m¨¢is formal Luis ?lvarez Pousa -Manuel Gonz¨¢lez. Pousa, como director xeral de Cultura do primeiro Goberno galego non preauton¨®mico, o de Fern¨¢ndez Albor, e Manolo Gonz¨¢lez na primeira das s¨²as sucesivas encarnaci¨®ns como valedor do audiovisual, puxeron en marcha unha pol¨ªtica de promoci¨®n do sector que ¨ªa desde as axudas ¨¢ creaci¨®n e ¨¢ exhibici¨®n ata a formaci¨®n dos directores e produtores.

O resultado foi unha enxurrada de pezas, asinadas por Abad, Pardo, Guillermo Represas, Ant¨®n Caeiro, Eloy Lozano, Xos¨¦ B¨²a, Ant¨®n Mouzo, Carlos Amil, Jorge Rodr¨ªguez PGbllas,... e argalladas polas primeiras produtoras: Espello, Trama, VideoEsquimal... Unha tribo na que, como era habitual nas expresi¨®ns art¨ªsticas daqueles tempos, todos se botaban unha man. O realizador dunha era o director de arte doutra ou operador de c¨¢mara nunha terceira. Produci¨®ns que non ti?an relaci¨®n -ou si: eran completamente opostas- aos paralelos intentos de crear un cine comercial de autor en Galicia. Eran na meirande parte experimentais e radicais sen concesi¨®ns, subxectivas ata o narcisismo.

"Eu viv¨ªa en Madrid e daba a sensaci¨®n de que as creaci¨®ns que chegaban de Galicia eran m¨¢is frescas que as que vi?an de lugares coma Catalu?a, onde pod¨ªan estar m¨¢is avanzados nalgunhas cousas pero fac¨ªan pezas m¨¢is conceptuais e, ao mesmo tempo, tam¨¦n m¨¢is aburridas", dic¨ªa Fernando Su¨¢rez, o comisario da mostra Ficci¨®ns anal¨®xicas. O v¨ªdeo na Galicia dos oitenta que lle dedicou a aquelas produci¨®ns o CGAC hai tres anos. E sobre todo, aproveitaban as facilidades do novo formato, o v¨ªdeo, m¨¢is manexable e m¨¢is d¨²ctil. Desde a inmediatez do bot¨®n de Rec ¨¢ do visionado e da montaxe, pasando pola versatilidade t¨¦cnica (as pezas eran unha apolox¨ªa da saturaci¨®n, os virados e as texturas). Non soamente porque o equipo, comparado cos de cine, fose m¨¢is accesible (a¨ªnda que baratos non eran, e por peso e tama?o, m¨¢is que port¨¢til haber¨ªa que definilo como "transportable": unha das primeiras baixas foi precisamente un magnetocospio que un equipo de Espello tivo que tirar desde un helic¨®ptero para garantir a estabilidade do aparato). ? que as produci¨®ns eran moito m¨¢is difundibles grazas ¨¢ fulgurante eclosi¨®n do electrodom¨¦stico correspondente: o v¨ªdeo caseiro, Beta ou VHS.

Tam¨¦n grazas aos medios, particularmente ¨¢ televisi¨®n. As videocreaci¨®ns daquela non ti?an a esmagadora presenza que hoxe te?en nos centros de arte, pero si m¨¢is repercusi¨®n p¨²blica. A maiores de mostras e festivais, os medios tradicionais estaban ¨¢vidos -polo menos en comparaci¨®n cos actuais- de apostar polo moderno e de recoller a creatividade que hab¨ªa. TVE ti?a programas espec¨ªficos con audiencias que, pola falta de competencia, superaban aos da telerrealidade de hoxe. TVG, nacida en 1985, buscaba o seu rumbo ¨¢s apalpadas e era bastante permeable ¨¢s novas tendencias e ao entusiasmo. "Con esta perspectiva condescendente cara a televisi¨®n non era de estra?ar que este fora o medio que cercenou estas experiencias deglutindo aos seus autores, outros pasaron a ser ensinantes e outros crearon as s¨²as produtoras para afianzarse industrialmente no chamado audiovisual galego", apuntaba o cr¨ªtico Xurxo Gonz¨¢lez en Tempos novos ao f¨ªo da exposici¨®n do CGAC.

A TV matou ¨¢s estrelas da videocreaci¨®n? A maiores das limitaci¨®ns do sistema cultural galego -e do espa?ol- para a pervivencia de calquera expresi¨®n que non sexa mainstream, e de que bastantes daqueles pioneiros deron desenvolvido logo unha traxectoria profesional no sector, tampouco ¨¦ de esperar que a innovaci¨®n ve?a de xente que xa cumpriu os 50. A¨ªnda as¨ª, Ignacio Pardo seguiu traballando regularmente sobre os seus temas favoritos (o desexo, a culpa,...) e PGbellas tam¨¦n fixo recentemente algunha curta co esp¨ªrito das vellas. E baixo a coiraza de empresario do audiovisual, Reixa, practicamente o ¨²nico que daquela non era coru?¨¦s, persistiu nas s¨²as teimas de mesturar as s¨²as creaci¨®ns literarias con referencias musicais e pl¨¢sticas, en formato v¨ªdeo ou performance, como podemos comprobar agora no CGAC. "B¨®talle a culpa ao VTR".