"Hai un ataque e c¨®mpre reconstru¨ªrmos isto pedra a pedra"

Cando Extramunde saia do prelo, en outono, os lectores e a cr¨ªtica poder¨¢n comprobar os m¨¦ritos da novela ga?adora do 28? Premio Xerais. O pai da criatura, o escritor e tradutor compostel¨¢n Xavier Queipo, da vizosa colleita intelectual de 1957, ¨¦ quen de c¨¢seque reproducir o extenso relato, con exactitude abraiante, sentado ¨¢ mesa dun restaurante tailand¨¦s de Matong¨¦, o barrio africano de Bruxelas, a cidade na que reside desde hai m¨¢is de 20 anos e que lle proporciona "a distancia suficiente para ser independente e a desvantaxe de non participar no ambiente cultural galego, nos contactos e no ensino". D¨²as d¨¦cadas publicando nas que Queipo, quen se sinte "pouco co?ecido en Galicia", conformou unha carreira literaria prol¨ªfica e diversa que se abriu coa sa¨ªda de ?rtico e outros mares (1991, Premio da Cr¨ªtica Espa?ola), que Galaxia reedita agora nunha versi¨®n ampliada, ?rtico 2.0. Con Extramunde marca na s¨²a traxetoria outro fito que, de novo, conta con escenarios mar¨ªtimos nun convulso s¨¦culo XVI.

"Na posmodernidade a apocalipse de agora ¨¦ ausencia de emprego"

"Na novela hai moitas lecturas que te?o feito de pequeno, libros de aventuras"

"Os Gobernos de Fraga eran protofachas pero con Rosal¨ªa e Castelao"

"C¨®mpre colocar a cultura nos lugares que est¨¢n ao alcance da xente"

Pregunta. Un mundo no que reina a maldade, a fame e un clima desfavor¨¢bel para a vida mais "unha serie de sucesos ensarillados como as doas dun colar de desgrazas" comparecen no inicio de Extramunde. Un cadro apocal¨ªptico...

Resposta. No s¨¦culo XVI houbo unha microglaciaci¨®n que provocou esa paisaxe g¨®tica, de pel¨ªcula de medo, que se describe. Hai que pensar que estamos na fin do feudalismo e que o punto de partida ¨¦ unha sociedade pechada, de casamentos consangu¨ªneos, miseria extrema, enfermidades e un poder omnipotente por parte da Igrexa que se mestura con crenzas ancestrais. Existe outro esoterismo en Galicia al¨¦n da br¨¦tema morri?enta, as pedras de abalar e a Santa Compa?a que fai palidecer ao realismo m¨¢xico. ? menos medi¨¢tico, pero ¨¦ m¨¢is real. Agradec¨ªnlle ao xurado que a escolla fose por maior¨ªa e non por unanimidade. Que houbera debate at¨¦ o final ¨¦ s¨ªntoma de boa sa¨²de na literatura galega.

P. No seu discurso de recepci¨®n tam¨¦n lle mandou un recado ao conselleiro de Cultura, presente no acto.

R. Dirix¨ªnme a Roberto Varela para dicirlle o que penso: "Somos galegos, moitos momentos da nosa vida son en galego, facemos o amor en galego, queremos que os nosos fillos vaian ¨¢ escola en galego. D¨ªgalle ao Goberno da nosa parte que queremos galego". Despois agradec¨ªnlle que estivera al¨ª nese d¨ªa. A xente, que at¨¦ ent¨®n estivera un pouco tensa, merec¨ªa esa alegr¨ªa e penso que todos sa¨ªmos ga?ando.

P. Un grupo de condenados pola Inquisici¨®n inicia unha traves¨ªa en barco cara a unhas selvas ignotas onde ¨ªan ser abandonados ¨¢ s¨²a sorte, o que enlaza coa figura da ordal¨ªa, ou xu¨ªzo de Deus, que se aplicou desde a Grecia cl¨¢sica para probar a inocencia ou a culpabilidade dos acusados mediante probas de forza que os enfrontaban coas potencias superiores. Por que recorre a unha ambientaci¨®n hist¨®rica para este libro de aventuras? Tr¨¢tase dunha f¨¢bula sobre os tempos actuais?

R. A pobreza e a violencia sempre son parecidas. Agora na posmodernidade a apocalipse ¨¦ a ausencia de emprego. Puidera ser que hogano houbese menos miseria, pero que significa que a coca¨ªna sexa m¨¢is popular nas aldeas c¨® caf¨¦? Ou que haxa m¨¢is anuncios de prostituci¨®n feminina e masculina ca ofertas de emprego? ? miseria mental. Met¨¢foras tan primitivas como esta permiten extraer a esencia dunha idea. O que me interesa ¨¦ que a xente poida ler con varios niveis de atenci¨®n. Nesa nave de tolos est¨¢n ¨¢ merc¨¦ da providencia... Dic¨ªan que non os mataban, simplemente deix¨¢banos al¨ª, que era o mesmo! Hai personaxes secundarias moi potentes, como un hermafrodita, descrici¨®ns moi pl¨¢sticas de treboadas, episodios de violencia contra as persoas, unha conspiraci¨®n da curia de Compostela, unha rebeli¨®n a bordo, desembarcos en portos africanos, encontros con criaturas e paisaxes desco?ecidas e motivos cl¨¢sicos... O relato est¨¢ engarzado de varios xeitos: un narrador principal, outro que se chama o cego de Zas e que ten o seu referente no cego de Gondar de Valle Incl¨¢n, o escrib¨¢n que vai tomando nota de todo o que pasa e, ademais, acontece que a personaxe central nunca ¨¦ a mesma.

P. Adiv¨ª?ase un esforzo importante de documentaci¨®n detr¨¢s da novela.

R. Moitas delas son lecturas que te?o feito desde pequeno, dos libros de aventuras que me gustaban! En particular, ¨¦ froito de so?os que tiven e de dous anos mergullado en Conrad, Cort¨¢zar, Garc¨ªa M¨¢rquez, as pel¨ªculas de vaqueiros, L¨¦vi-Strauss, Wallace, n' O rinoceronte do Papa, de Lawrence Norfolk, en moitas lecturas das que non lembro nada pero deixan pouso. Coido que Extramunde ter¨¢ preto de 500 p¨¢xinas, pero co material que xuntei ter¨ªa para moitas m¨¢is! Tiven que frearme! Pensando no lector e pensando en min, porque chega un intre no que c¨®mpre pechar as historias. En calquera caso, quedan apuntamentos para proxetos futuros.

P. Que hai de aprendizaxe nesta viaxe?

R. ? o sentido de procura primixenia que guiaba aos exploradores naturalistas, aos adiantados e aos descubridores: quer¨ªan ver mundo para contalo, recrealo, gozalo ou o que fose. Estas xentes non ti?an nada que perder, porque vi?an dunha miseria inmensa e sa¨ªan dun ambiente de represi¨®n. Eran como os emigrantes nosos polo mundo coas s¨²as maletas de cart¨®n. Outros aspectos son a solidariedade que nace entre presos e mari?eiros, que ao final son todos iguais a bordo, e o choque coas forzas da natureza, con descrici¨®ns de tempestades formid¨¢beis inspiradas, en parte, na Historia Natural do conde de Buffon, do s¨¦culo XVIII, porque eu nunca vin unha n¨¦boa negra por riba do mar, a¨ªnda que existe! ? no confronto onde as persoas ven a medida de si mesmas e que non son tan distintas das demais. Tam¨¦n o home precisa arredarse de si mesmo e buscar espazos abertos non opresivos, como o mar, para ser un mesmo, un novo mundo no que expresarse como ¨¦, como seguimos procurando nesta sociedade, na que xa estivemos mellor.

P. Cando foi iso?

R. Cando hab¨ªa menos paro, menos agresi¨®n ¨¢ lingua e exist¨ªa outro pudor. Os Gobernos de Fraga, sobre todo os primeiros, non nos odiaban. Eran conservadores e protofachas, pero con Rosal¨ªa e con Castelao. O seu car¨¢cter non era antinacionalista; tam¨¦n ¨¦ verdade que o nacionalismo estaba daquela menos organizado e polo tanto non era considerado un enemigo potencial. "Como non nos fai dano, non o imos masacrar". Ademais, cando hai, como agora, un momento de crise econ¨®mica e ¨¦tica, e hai que dicir ¨¦tica porque sen¨®n os encausados por casos de corrupci¨®n non sair¨ªan elexidos nuns comicios como ven de pasar, a xente ¨¦ menos espl¨¦ndida e cada un vai m¨¢is polo seu. Diso falei no discurso do Xerais, da solidaridade entre os creadores galegos, mesmo en sentido guerreiro.

P. Que prop¨®n vostede?

R. Hai un ataque e c¨®mpre unha estratexia para reconstru¨ªrmos isto pedra a pedra. Como formulou, no s¨¦culo V a. C., o chin¨¦s Sun Tzu n'A arte da guerra, se amosas febleza cando te atacan, o inimigo arrisca m¨¢is para acabar contigo dunha vez por todas, envalent¨®nase. A loita ¨¦ cr¨®nica cando levas 16 anos na oposici¨®n, houbo unha vitoria parcial durante catro anos, e despois o desencanto foi terr¨ªbel e ¨¦ maior cando desaparecen Vieiros e a edici¨®n en papel d'A Nosa Terra, o s¨ªmbolo que foi Sargadelos est¨¢ f¨®ra de combate, vai pechar a sala Nasa e as axudas culturais desaparecen na s¨²a meirande parte porque todo est¨¢ absorbido pola gran chupadeira que ¨¦ a Cidade da Cultura. Este pa¨ªs non ten infraestrutura empresarial para semellante megal¨®pole. C¨®mpre recuperar a idea das comarcas e colocar a cultura nos lugares que est¨¢n ao alcance da xente, ao xeito das capitais culturais europeas.