"A literatura galega a¨ªnda ten d¨¦ficit de se introducir no mundo de hoxe"

M¨¢is de trinta libros despois, Ram¨®n Caride (Cea, 1957), bi¨®logo e profesor en Cambados, mant¨¦n a ficci¨®n fant¨¢stica como marca da casa. Dos primeiros autores, canda Fern¨¢ndez Paz, en achegarse ao p¨²blico xuvenil, recunca no relato (social, de tema cient¨ªfico) en Exogamia 0.3, publicado na colecci¨®n F¨®ra de xogo de Xerais.

O autor da trilox¨ªa De sombras e de lume -composta por So?os el¨¦ctricos, Sarou e O sangue dos cami?os (Premio Risco 2003), publicada en M¨¦xico e Portugal como Tempos de fuga e agardando reedici¨®n en Galicia- prepara tam¨¦n outra novela para adultos ambientada no ver¨¢n dos incendios de 2006.

Pregunta. Debutou con poes¨ªa e relato, foi dos primeiros en probar co infanto-xuvenil e non abandona a ficci¨®n para adultos. C¨®mpre estar dacabalo de todo?

"Sigo sin saber por que, segundo o selo, unha novela ¨¦ xuvenil ou para adultos"

"Condici¨®nanos xente que nunca veremos, e non somos quen de reelaboralo na ficci¨®n"

Resposta. A vida diaria xa ten repetici¨®n dabondo, trato de fuxir diso na literatura. Si ¨¦ certo que primeiro publiquei poes¨ªa, pero xa daquela publicaba contos. Tardei m¨¢is en entrar na novela [So?os el¨¦ctricos, Premio Blanco Amor en 1992], e xa no 95 publiquei o primeiro da saga de Said e Sheila, Perigo vexetal.

P. P¨®dese dicir que deixou de lado a ficci¨®n realista do comezo?

R. Non, de feito te?o unha novela de ficci¨®n realista que empecei en 2006 e agardo rematar este ano. Ambientada ao comezo do bipartito, naquel ver¨¢n dos incendios... Un momento interesante. A literatura infanto-xuvenil publ¨ªcase sen a demora t¨ªpica, pero eu sigo traballando nas d¨²as.

P. Por que se foi arrimando ao p¨²blico novo?

R. Perigo vexetal presenteino ao Merl¨ªn coa idea de que se publicase, pero ao obter o premio tan r¨¢pido... Ves que a¨ª tes unha v¨ªa. Non se sabe por que, pero conectas... Aquilo foi m¨¢is ben pola insistencia da mi?a filla maior, Luc¨ªa. Non pensaba daquela que ¨ªa ter esa sa¨ªda, pero logo vas a unha escola e qu¨¦danche ganas de volver.

P. Logo est¨¢ o criterio editorial que prescribe Exogamia 0.3 como libro xuvenil e Made in Galiza, por exemplo, para adultos.

R. Son cousas dos editores. Eu podo saber o que ¨¦ ou non para adultos, pero nunca saberei se ¨¦ para oito anos ou para 12, e de feito iso muda segundo os pa¨ªses.

P.Cal ¨¦ a medida pedag¨®xica na escrita escolar?

R. Sei que Exogamia 0.3 non pode ir a Primaria porque se falas de biotecnolox¨ªa ou reciclaxe, pode que ese lector non se entere de nada. Pero si penso que poder¨ªa publicarse nunha colecci¨®n para adultos. Por outra parte, a historia importa m¨¢is c¨®s valores, non hai que hiperpedagoxizala.

P. Ponse os l¨ªmites un mesmo, al¨¦n das marcas editoriais?

R. O ¨²nico que te?o feito ¨¦ quitar alg¨²n taco, por exemplo n?O fr¨ªo azul, que sa¨ªu en galego como narrativa para adultos e en Anaya, en castel¨¢n, nunha colecci¨®n xuvenil. Na edici¨®n galega escrib¨ªa quirica, e houbo que quitalo, fix¨¦moselle a¨ª unha per¨ªfrase... Pero sigo sin saber por que unha editorial considera unha obra para adultos e outra como xuvenil. Eu non o penso ¨¢ hora de escribir.

P. S¨¦ntese parte dunha xeraci¨®n?

R. Hai unhas constantes nos narradores coet¨¢neos, como tam¨¦n en Lois Pereiro: o rock, escribir tipo colaxe inclu¨ªndo voces noutros idiomas, o relato curto, a influenza do cine... Eu leo a Suso de Toro ou Bieito Iglesias e vexo moitos puntos en com¨²n, ¨¦ normal. En moitos casos fomos os primeiros universitarios da familia, vimos dunha cultura agraria, atopamos as mesmas cousas ¨¢ mesma idade, estabamos na Universidade cando morreu Franco...

P. Para escribir en liberdade hai que vivir doutra cousa, como di Ramiro Pinilla?

R. O oficio de escritor ten que ser libre. Hai quen se poder¨¢ atopar libre ga?ando a vida doutro xeito e escribindo no lecer. Pero se ga?as a vida doutro xeito tes menos tempo para escribir...

P. "Sae m¨¢is rendible escribir para a escola" tam¨¦n ¨¦ algo que se lle pode escoitar a alg¨²n escritor que pasou ao infanto-xuvenil.

R. A literatura infanto-xuvenil ¨¦ escolar, pero iso non ¨¦ bo nin malo de seu. A trav¨¦s dunha gran campa?a podes facer moito di?eiro co C¨®digo Da Vinci, pero que algu¨¦n se acorde del en cinco anos... Ao final, queda o ben feito.

P.Falta fantas¨ªa pol¨ªtica na literatura galega?

R. Fantas¨ªa ¨¦ toda, pero unha. Non toda a fantas¨ªa ¨¦ a materia de Breta?a, hai videoconsolas.

P. Cando empezou a¨ªnda se falaba diso.

R. A diversidade ¨¦ riqueza. N?O fr¨ªo azul, ambientada en 1525, hai lendas de ¨¦poca sen ruptura temporal. Creo que segue habendo certo d¨¦ficit ¨¢ hora de introducir a literatura galega no mundo de hoxe. Int¨¦ntoo facer en Exogamia 0.3, coller elementos que xa est¨¢n a¨ª: a clonaci¨®n, a enxe?er¨ªa xen¨¦tica, a Rede... Non como valor de seu, pero forman parte do coti¨¢n e, como tal, te?en que estar presentes.

P. Nos 90 fixo realismo sucio. Mudou fontes ou estaba todo a¨ª?

R. Leo todo tipo de cousas, e iso abrolla na escrita. Realismo sucio ¨¦ contar a realidade po?endo o foco nunha parte, e o fant¨¢stico non deixa de ser literatura realista. Unhas memorias xa son literatura fant¨¢stica cando as escribes. J. G. Ballard escribiu Noites de coca¨ªna, e poder¨ªa asinala Graham Greene como realismo sucio. Pero tam¨¦n ten historias m¨¢is puramente especulativas, iso ¨¦ o bonito. Como el dic¨ªa, vivimos nunha sociedade ficcional, a realidade que vivimos ¨¦ unha ficci¨®n. Condici¨®nanos xente que nunca veremos, desde Rajoy a Bel¨¦n Esteban, pero non somos quen de reelaborar iso. Dic¨ªa Ballard que o labor da ficci¨®n ¨¦ crear a realidade. Dalgunha maneira, con todo no mesmo plano, eu intento experimentar con iso.

P. Infl¨²e a falta de h¨¢bito ¨¢ hora de situar todo nun mesmo plano, tradici¨®n inclu¨ªda?

R. ? que cando empezabas a escribir en galego co?ec¨ªas a Curros polos Tamara, moito m¨¢is non. Eu ti?a vintepico anos cando lin o cancioneiro galego-portugu¨¦s. Se escrib¨ªn en galego ¨¦ porque o falaba, non por tradici¨®n. ? bonito ter unha tradici¨®n literaria, mais non para pensar 'se Cunqueiro fixo literatura fant¨¢stica, voume colocar ao seu car¨®n, e o seguinte son eu'. Sobre isto escribiu cousas moi divertidas Bola?o n?Os detectives salvaxes...

P. Se tivese que sincronizar a s¨²a obra coa literatura galega, onde a por¨ªa?

R. A mi?a tradici¨®n ¨¦ Ferr¨ªn. En Elipsis e outras sombras, o primeiro relato, Pr¨®logo ¨¢ impunidade, sobre a represi¨®n franquista, ¨¦ realista a tope. E despois escribe sobre o mundo de Huxley e m¨¢is a materia de Breta?a... Non ¨¦ que se adiantase, sen¨®n que naquel momento xa ti?a aquela visi¨®n. Como el di, o escritor ¨¦ coma un pirata. E as literaturas que aspiren a estar no mundo te?en que botar man do propio e do alleo, porque nada lles ¨¦ alleo.

P.Cr¨ªa que nesta altura ¨ªa ter que estar asinando manifestos en prol do galego?

R. A verdade ¨¦ que non, pero o galego, a fin de contas, ser¨¢ o que n¨®s queiramos. Est¨¢ ben asinar manifestos, pero falando galego non agredes a ningu¨¦n. E quen se sinta agredido por iso ten un problema psicol¨®xico que ti non vas solucionar. Eu te?o libertade de c¨¢tedra e ningu¨¦n me vai imponer o idioma das mi?as aulas.