Eloy Lozano, o cineasta que quer¨ªa queimar Tagen Ata

Tagen Ata ser¨ªa coma calquera outro pa¨ªs asoballado, pero at¨¦ ent¨®n non soara con m¨²sica de Pink Floyd. P¨²xolla en 1974 o cineasta Eloy Lozano (Ourense, 1953-Santiago, 2009) no seu debut como director. Hoxe a historiograf¨ªa considera aquel Retorno a Tagen Ata a primeira curta galega en 35 mm. Precaria adaptaci¨®n -sen son directo, mal dobrada- da novela que Xos¨¦ Lu¨ªs M¨¦ndez Ferr¨ªn escribira durante o seu paso polo c¨¢rcere da Coru?a a finais dos sesenta, publicada por Castrelos en 1971, proxectouse onte no Teatro Principal de Ourense. Foi no marco do 19? Festival de Cine Internacional, certame que o propio Lozano axudou a constru¨ªr e do que se puxo inicialmente ¨¢ cabeza. Forma parte, canda outras cinco pezas, dun ciclo que conmemora os 20 anos de vida do CGAI, a filmoteca galega.

"O malo ¨¦ que a sociedade ourens¨¢ lle deu as costas", di Manuel Gonz¨¢lez

A peza, apenas 17 minutos rodados na Merca e A Valenz¨¢, recrea o regreso de Rotbaf Luden ¨¢ terra da s¨²a familia para entrevistarse co l¨ªder do movemento de liberaci¨®n nacional de Tagen Ata no interior. O enigm¨¢tico Ulm Roam, personaxe no que moitos viron un trasunto do omnipresente Ram¨®n Pi?eiro, comun¨ªcalle ¨¢ moza que a loita rematou. Terra Ancha est¨¢ preparada para concederlle un estatuto de autonom¨ªa ao pa¨ªs, reco?ecendo a s¨²a lingua e deleg¨¢ndolle competencias sobre ensino e obras p¨²blicas. Non hai por tanto motivos para seguir nin para reivindicaci¨®ns maximalistas. Fin da resistencia e a loita armada.

A que onte se proxectou en Ourense ¨¦ unha nova copia. O negativo orixinal da pel¨ªcula est¨¢ no CGAI, onde a vi¨²va do cineasta, Mar¨ªa de las Cuevas, depositou a finais do ano pasado a meirande parte da s¨²a filmograf¨ªa, inclu¨ªndo imaxes desbotadas e brutos. E est¨¢ a¨ª a pesar do propio autor. "Quer¨ªa queimala", recorda o historiador Manuel Gonz¨¢lez, autor da entrada dedicada a Lozano no Dicionario do cine en Galicia. "Parec¨ªalle mal¨ªsima. Ti?a un car¨¢cter tremendo, a verdade, pero non hai outra figura igual. O malo ¨¦ que a sociedade ourens¨¢ lle deu as costas e o audiovisual nunca o entendeu".

Un visionado urxente da morea de cintas que garda o CGAI revela at¨¦ que punto a relevancia extracinematogr¨¢fica de Retorno a Tagen Ata oculta outras facianas dunha obra irregular pero atrevida. Vela¨ª, por exemplo, os primeiros traballos documentais de Lozano, entre os que destaca a ollada pol¨ªtica d'Os oleiros, unha fita presuntamente etnogr¨¢fica de 1975 que deixa agromar na demora dos primeiros planos a memoria da represi¨®n en Galicia. "O m¨¢is singular", matiza Gonz¨¢lez, "¨¦ que era capaz diso e de concibir a imaxe publicitaria de Adolfo Dom¨ªnguez ou de reflexionar sobre a desfeita deste pa¨ªs en pel¨ªculas tan interesantes como a ¨²ltima que fixo, Quen son? [2008]".

A literatura foi, en todo caso, unha das grandes teimas de Eloy Lozano. Logo de adaptar a Ferr¨ªn e intentar, sen ¨¦xito, adiantarse a Gonzalo Su¨¢rez na posta en imaxes d'A esmorga, o ourens¨¢n volver¨ªa buscar no papel os argumentos para outras d¨²as produci¨®ns. En Entrevista (1994), unha curtametraxe protagonizada por Fabiola Toledo e o pintor Ant¨®n Lamazares, acode ao brasileiro Rubem Fonseca. En Bellas durmientes (2001), a s¨²a primeira e ¨²ltima longa de ficci¨®n, bota man dunha novela do primeiro Nobel xapon¨¦s, Yasunari Kawabata, publicada en galego como A casa das belas adormentadas (Rinoceronte).

Para Lozano, a s¨²a adaptaci¨®n de Kawabata era a ¨²ltima oportunidade de facer cine en Galicia. Arrastraba dende a mocidade -dirixira Tagen Ata cos vinte acabados de cumprir- a frustraci¨®n de non poder rodar A esmorga. Confes¨¢ballo un par de anos antes de morrer ao historiador Jos¨¦ Manuel Sande, que estaba a preparar un artigo sobre Parranda -a versi¨®n de Gonzalo Su¨¢rez en castel¨¢n- para o Diccionario de Cine Espa?ol e Iberoamericano da SGAE. Conseguira, recordaba na conversa, os permisos necesarios para a rodaxe, un acordo de financiamento con Morgana Films e mesmo o interese de Alfredo Landa para a terna de protagonistas masculinos. Quer¨ªa rodala en galego e con c¨¢mara en man, como unha road-movie existencial. Nunca chegar¨ªa a empezar.

O autor ourens¨¢n deixou documentais en 16 mm -Os oleiros (1975), El casta?o (1979) ou Manzaneda (1979)-, incursi¨®ns experimentais de animaci¨®n -Numeralia (1990)-, a recuperaci¨®n d'O carro e o home (1940) de Antonio Rom¨¢n e varias achegas aos campos da arquitectura e a arte -4 escultores (1988), Idea e Territorio (2002) e pezas sobre Boltanski ou Jorge Barbi nos noventa. A maior parte da s¨²a produci¨®n, por¨¦n, desenvolveuse na publicidade. Os spots para Adolfo Dom¨ªnguez, Cabreiro¨¢ ou o Xacobeo 99 tam¨¦n se conservan no soto do CGAI na Coru?a, talvez como o reverso amargo do cineasta, e da cinematograf¨ªa, que nunca conseguiron filmar a Blanco Amor.