Imaxes en colisi¨®n

A Pedra do Lobo nace en Andy Warhol. Ou das pescudas, en libro e coa c¨¢mara, que o cineasta Alberte Pag¨¢n (O Carballi?o, 1965) leva anos realizando no cinema do pintor das latas de sopas Campbell. "Na ra¨ªz do filme est¨¢n tres escenas rodadas con anterioridade e directamente xurdidas de Retrato, Kiss e Sleep que comezaron como un xogo", explica o director sobre o que el mesmo denomina o seu primeiro filme de ficci¨®n. Extraer de elementos experimentais a posibilidade dunha narraci¨®n foi o reto que se marcou Pag¨¢n para chegar ao que definiu, na estrea d'A Pedra do Lobo no festival Cineuropa de Santiago, como "unha pel¨ªcula terrosa, sucia, chea de vermes, xermes e virus, unha pel¨ªcula cr¨²a, visceral, ¨¢spera".

"? unha pel¨ªcula terrosa, sucia, chea de vermes, xermes e virus", di o director

Pag¨¢n: "? o meu filme que m¨¢is se achega a contar unha historia"

A obra nace de xogar cos filmes de Andy Warhol como 'Sleep' ou 'Kiss'

A m¨²sica de Urro e de Legido e Pablo Sax est¨¢ en primeiro plano

"A mi?a idea era non filmar para ilustrar unha historia, sen¨®n gravar escenas aut¨®nomas e que ao xuntalas emerxese outra historia diferente", exp¨®n, "nese sentido, p¨®dese falar dun filme de montaxe". Dezaoito horas de secuencias improvisadas conforman o tecido dun filme constitu¨ªdo finalmente en case d¨²as horas de duraci¨®n e que explora as relaci¨®ns de parellas e as cicatrices da emigraci¨®n. E faino ao tempo que revela as historias das propias imaxes. "Hai imaxes realistas, outras m¨ªticas, outras on¨ªricas", afirma dunha obra da que non se considera ¨²nico autor: os int¨¦rpretes Susi Somoza, Amaro Ferreiroa, el mesmo, os seus irm¨¢ns Carlos e Gonzalo Pag¨¢n, Pablo Sax, L.A.R. Legido e M¨ªqui Resua comparten co cineasta a factura e o concepto d'A Pedra do Lobo.

Os materiais do filme foron recollidos en Panam¨¢, Malta e Galicia. A canda eles cr¨²zanse unha serie voces que contan historias, bosquexos de historias, pensamentos. Entre esas cinzas de relato c¨®ase o dun emigrante a Panam¨¢, o que m¨¢is tempo de metraxe consome. "Vas collendo todos os elementos e ao montalos adquiren unha coherencia que de entrada non sospeitabas", conta Alberte Pag¨¢n dun filme en que as correspondencias e colisi¨®ns entre eses elementos resultan sempre inauditas, non agardadas, ao xeito do ¨²ltimo Godard. O propio cineasta admite, a este respecto, sentirse "m¨¢is c¨®modo como montador que filmando". E, sen asomo ning¨²n de epatar, resume as s¨²as intenci¨®ns: "A Pedra do Lobo ¨¦ o meu filme m¨¢is asequ¨ªbel; non comercial, porque o comercio e eu non nos levamos moi ben, pero si o que m¨¢is preto se atopa de contar unha historia".

En Bs. As. (2006), premio de cinema ensaio Rom¨¢n Gubern, Pag¨¢n reformulaba a pel¨ªcula de correspondencia e suturaba o exilio econ¨®mico no traballo que o deu a co?ecer nos circu¨ªtos cinematogr¨¢ficos m¨¢is arriscados da Pen¨ªnsula. Con Tanyaradzwa (2008) retrataba, en seis horas proxectadas simultaneamente en d¨²as pantallas, a "vida, opini¨®ns e circunstancias" dunha muller de Zimbabue. Pero, que singulariza A Pedra do Lobo nunha traxectoria prol¨ªfica en que abunda a operaci¨®n coas imaxes do real? "? o meu primeiro filme de ficci¨®n", responde, "se por ficci¨®n entendemos d¨²as persoas diante dunha c¨¢mara e ti dis 'fai isto' ou 'fai o outro". Todo filme ¨¦ un documental da s¨²a propia rodaxe, adoita citar V¨ªctor Erice a Rosellini e niso concorda Pag¨¢n: "Na ficci¨®n podes repetir unha escena para mellorala, pero eu prefiro a imperfecci¨®n, os defectos; moitos planos aos que se lle chama ficci¨®n non o son". O exemplo que coloca ¨¦ contundente: "Un lume ardendo ¨¦ sempre un lume, non lle podes dicir que se po?a aqu¨ª ou que se po?a al¨ª".

No t¨ªtulo d'A Pedra do Lobo ecoa Ingmar Bergman. Non ¨¦ casualidade. "Eu lembraba un plano d'A hora do lobo [o filme de Bergman de 1968] en que aparec¨ªa un reloxo e marcaba o paso dun minuto", di, "na mi?a memoria, ese plano duraba un minuto. Revisei a pel¨ªcula hai pouco e s¨® duraba uns segundos. No meu traballo perm¨ªtinme emendar a plana a Bergman". Iso si, non todo son coincidencias co cineasta sueco: "A pedra ¨¦ espacial, o lobo ¨¦ temporal, un ser vivo". E A Pedra do Lobo tam¨¦n ¨¦ un top¨®nimo, o lugar f¨ªsico onde acontece a trama da ficci¨®n de Pag¨¢n.

Con Warhol, a quen o director do Carballi?o dedicou o libro A mirada impas¨ªbel e sobre o que a comezos de 2012 publicar¨¢ A mirada inqueda (Positivas, 2007), outra das fontes das que bebe o filme, tam¨¦n responde a unha obsesi¨®n de vello do cineasta. O Finnegans Wake de James Joyce, que o propio Alberte Pag¨¢n estudou na monograf¨ªa A voz do trev¨®n (Laiovento, 2000) e traduciu ao galego nunha versi¨®n maiormente in¨¦dita, latexa nos encadres e no esp¨ªrito d'A Pedra do Lobo. "Na duplicidade dos personaxes, por exemplo", engade, "pero na pel¨ªcula hai moitos f¨ªos e, segundo do que tires, fala dunha cousa ou doutra". O cinema da escritora Marguerite Duras e Jacquie Raynald, ao fondo.

No pl¨¢stico hermetismo que domina a metraxe, a m¨²sica, como en ningunha outra peza da s¨²a filmograf¨ªa, adquire primeiro plano. A improvisaci¨®n feroz, violenta, do tr¨ªo pontevedr¨¦s Urro -saxo, guitarra e bater¨ªa- e o jazz libre de Lu¨ªs Alberto Legido e Pablo Sax -que contra o final aparecen en pantalla- baten coas imaxes. "Todo arrinca dunha proxecci¨®n de Eclipse metanoico con Urro tocando en directo", recorda. Naquela sesi¨®n no centro social okupado das Atochas, na Coru?a, a Pag¨¢n prestoulle como o son se despregaba autonomamente sobre unha proxecci¨®n en que a mec¨¢nica anal¨®xica da c¨¢mara xogaba con imaxes que mesmo se volv¨ªan abstractas. "Segu¨ªn esa inercia e n'A Pedra do Lobo procurei continuar con esa pequena investigaci¨®n da m¨²sica", xustifica, "pero, como a Luis Bu?uel, non me gusta a m¨²sica nos filmes, unicamente a que est¨¢ dentro das imaxes; con Urro ¨¦ diferente, porque a s¨²a m¨²sica, estridente e radical, mal pode adornar ningunha imaxe".

A Pedra do Lobo, ademais da primeira ficci¨®n de Pag¨¢n, ¨¦ tam¨¦n pioneira, dentro do seu traballo, no financiamento. Nunca antes contara con orzamento achegado dende o exterior. Dezaoito mil euros dunha das denominadas axudas ao talento da Axencia Galega das Industrias Culturais sufragaron o filme. "S¨® influ¨ªu en que me tiven que apurar", especula divertido, "se non tivese que entregar unha copia da obra, se cadra tardar¨ªa m¨¢is e ao mellor a duraci¨®n chegar¨ªa ¨¢s catro horas".

Mais Pag¨¢n non para. Logo desta incursi¨®n, xa rematou Outrasvozes, que recolle fragmentos de militantes internacionalistas -saharahuis, palestinos, colombianos- que pasaron polos antigos Comites de Solidariedade de Santiago, e A quem se lhe conte, unha montaxe con imaxes gravadas nos d¨ªas do naufraxio do Prestige e as protestas cidad¨¢s derivadas.