A odisea de Beiras nun pa¨ªs n¨¢ufrago

Deixar¨¢n entrar a Xos¨¦ Manuel Beiras na homenaxe a Xos¨¦ Manuel Beiras?

A broma ven a conto por un sucedido que narrou Vladimir Nabokov, e que trataba dunha homenaxe a un poeta ruso na s¨²a vila natal, despois dun per¨ªodo de ausencia en que o deron por desaparecido. Cando ¨ªa comezar o acto, ocorreu un incidente na porta do teatro. Present¨¢rase un barbas que pretend¨ªa entrar sen a correspondente invitaci¨®n, coa desculpa de que el era o poeta homenaxeado. Mais os porteiros, cumprindo o estrito protocolo, entend¨ªan que non era esa raz¨®n dabondo para o presunto desaparecido ocupar unha cadeira.

Beiras non ter¨¢ ese problema, esperemos, cando se presente ma?¨¢, no auditorio de Compostela, a unha ben cho¨ªda homenaxe, na que se presentar¨¢ o libro de ensaios ? beira de Beiras (Editorial Galaxia), unha reflexi¨®n poli¨¦drica sobre Galicia coa participaci¨®n de 35 autores, que tecen as s¨²as pescudas a partir daquela lanzadeira de tear que foi O atraso econ¨®mico de Galicia, a piques de cumprir o 40? aniversario. Malia o t¨ªtulo, O atraso foi unha revoluci¨®n. Contribu¨ªu a unha revoluci¨®n da ollada, al¨¦n da econom¨ªa. Nas clases de alfabetizaci¨®n de adultos, a clave ¨¦ aprender a escribir e ler o propio nome. A partir de a¨ª, en feliz expresi¨®n o¨ªda en Moa?a ¨¢ mestra Elisa, a xente "rompe a ler". Pois O atraso foi un deses libros estrelampos en que a xente "rompe a ver". Galicia estaba no atraso, mais non era pobre. Viv¨ªa unha malversaci¨®n hist¨®rica.

Imaxinan unha homenaxe a Beiras na que falasen Touri?o, Ferr¨ªn, Guerreiro, Paco Rodr¨ªguez, Aymerich?

Beiras pod¨ªa ficar a¨ª, como un campi¨®n da Estrutura Econ¨®mica. Admirado polos seus mestres, xente moi ilustre, constru¨ªuse con el a figura dun pr¨ªncipe dos contos infant¨ªs. Cham¨¢bano as¨ª, era "o noso principi?o". Un d¨ªa bicar¨ªa a bela terra e Galicia espertar¨ªa. Naquel tempo de emigraci¨®n, a mocidade marchaba, mais nos herbais galegos aclimat¨¢banse as vacas frisonas, as su¨ªzas, as canadenses. Vela¨ª o absurdo paradoxo. Estra?o cosmopolitismo que exportaba xente e importaba vacas. Por que Galicia non pod¨ªa ser Frisia? Por que non ter algo do benestar dos cant¨®ns que liberaron os irmandi?os de Guillermo Tell? E as¨ª. Hab¨ªa unha Europa vitam¨ªnica, alimentada, instru¨ªda, liberal (no mellor sentido da palabra, ¨¦ dicir, sexual). O socialismo n¨®rdico, por exemplo, era o m¨¢is pr¨®ximo a un para¨ªso pos¨ªbel. E Beiras era o noso pr¨ªncipe socialista! Un pr¨ªncipe que pisaba a terra, que era quen de pasar da lama da corredoira ¨¢ partitura de Sibelius, que explicaba a Keynes na facultade de Econ¨®micas ao tempo que traduc¨ªa a Giradoux ou Camus.

Houbo un intre en Compostela, cando se cruzaron os vellos superviventes republicanos e galeguistas e a mocidade antifascista e vangardista, en que talvez se pod¨ªa dicir, na s¨²a escala, o que Aron dic¨ªa da Normale parisina: "Nunca me encontrei con tanta xente intelixente nun espazo tan pequeno".

Mais o pr¨ªncipe bicou a terra e Galicia non espertou. Quero dicir, espertar espertou, mais foise con outros, mesmo con desco?ecidos, e non con el. Iso ¨¦ o que te?en os contos infant¨ªs, que son os m¨¢is terr¨ªbeis. Pensen en Capuchi?o Vermello, en Brancaneves, en Hansel e Gretel ou Os m¨²sicos de Bremen.

Mais a historia non rematou a¨ª, coa frustraci¨®n. O noso pr¨ªncipi?o pod¨ªa subir ao estribo do poder e incorporarse ao que Cornelius Castoriadis chamou "oligarqu¨ªas liberais", e s¨® con dicir o abracadabra: "Am¨¦n e Okey!". Mais aforcou dunha p¨®la de figueira o malet¨ªn atado da gravata. Beiras pasou ser un Odiseo, un n¨¢ufrago. Co?eceu as bocas do inferno e as tempestades. E a viaxe que viviu foi mesmi?o a de Ulises: o proceso laborioso da reconstruci¨®n da memoria. Recompo?er as cachizas das intermitencias persoais e as lembranzas colectivas, mesmo os anacos tab¨², os recantos prohibidos. Cando volveu, case ningu¨¦n o reco?ec¨ªa. O can, o porqueiro... E algo foi pasando polo pa¨ªs adiante. A voz era a mesma de antes, mais ti?a algo novo: tra¨ªa vento. E dic¨ªa o que Ren¨¦ Char: "Berremos ao vento que nos leva que somos n¨®s quen o levamos". Despois do 28 de xu?o de 1936, cando se plebiscitou o Estatuto de Autonom¨ªa, o "proxecto com¨²n" co que Beiras anovou o BNG d¨¦ronlle os mellores resultados electorais da historia ao nacionalismo democr¨¢tico galego. Era maior¨ªa a mocidade, rural e urbana. Ano de 1997. Foi a segunda forza, con 18 deputados, e o 25% dos votos. A xeira tam¨¦n en que Camilo Nogueira levar¨¢ como nunca se levou a voz de Galicia a Europa.

Ademais das curvas do galego, a linguaxe de Beiras ti?a, ten, o acento da esquerda transformadora. Non necesitaba explicalo. Que ¨¦ o que pasou? Que s¨ªndrome autodestrutiva puido levar a semellante declive? Imaxinan a Beiras no Congreso dos Deputados ou a Nogueira no Senado? Coido que a voz de Galicia ter¨ªa un eco e un prestixio de honoris causa. Ser¨ªa un agasallo para o parlamentarismo hispano. E imaxinan unha homenaxe a Beiras na que falasen Touri?o, Ferr¨ªn, Guerreiro, Paco Rodr¨ªguez, Aymerich et ¨¢lii? Non, non ¨¦ pos¨ªbel. Por que? Porque se impuxo o estilo de causa perduta. Todos a cantar o Nabucco de Verdi: "Oh mia patria s¨¬ bella e perduta!".

Te?o un amigo que mant¨¦n que todo se debe ¨¢ teor¨ªa dos caranguexos. En que consiste? Vai algu¨¦n pola praia cun caldeiro cheo de caranguexos, alg¨²ns est¨¢n a piques de, como din en Camari?as, "meterse f¨®ra". Outro que pasa por al¨ª dille: "Vanche fuxir os caranguexos!". E o mariscador responde: "Non hai problema, que son galegos, e tiran os uns dos outros para abaixo". Non creo nesta fatalidade. En xeral, non creo nas fatalidades. Son unha m¨¢scara das responsabilidades.

Eu crer creo que ¨¦ tempo, como dir¨ªa a mestra Elisa, de "romper a ver".

Ser¨¢ interesante para iso o¨ªr a Beiras, se ¨¦ que consegue entrar na s¨²a homenaxe, a versi¨®n da segunda parte da Odisea galega.

E os n¨¢ufragos que volvan ese d¨ªa do "para¨ªso inquieto" do Incio, de homenaxear a Lois Pereiro, a¨ªnda teremos oportunidade de incorpor¨¢rmonos na noite coru?esa ¨¢ expedici¨®n c¨ªvico-bohemia organizada por In Nave Civitas, en honor do pintor e "n¨¢ufrago encantado" Urbano Lugr¨ªs, quen foi quen de unir por cami?o submarino Percalin¨®polys e Xouba City (A Coru?a e Vigo, en terminolox¨ªa lugrisiana). Un punto central da convocatoria ¨¦ o Palco da M¨²sica, cun acto creativo de Acci¨®n Urbano consistente en pintar paraugas, e percorrer a cidade como unha profundidade habitada, a incendiar de cores a noite e a chuvia. E p¨®rse de xeonllos diante do mar, ese que sempre recomeza.

Xa o dixo Avelino de Cor¨®n e pregoa Xurxo Souto: "Est¨¢ subindo a marea, ?ti non quedes varado en seco!".