As¨ª se fixo a 'paz cultural'

S¨¢bese do acordo entre Manuel Fraga e o galeguismo hist¨®rico acolleito nas instituci¨®ns culturais. "O pacto existiu", resume por tel¨¦fono o historiador Xos¨¦ Ram¨®n Barreiro Fern¨¢ndez. "Iso foi evidente, anque non estea escrito. Alg¨²ns dos seus interlocutores foron Ram¨®n Pi?eiro e Agust¨ªn Sixto-Seco". O ex presidente da Real Academia lembra ter falado co fundador de Galaxia a finais de 1989, antes de que Fraga tomase posesi¨®n. M¨¢is ca temor polo seu curr¨ªculo, no sentimento pol¨ªtico daquela pairaba a estupefacci¨®n. "Pi?eiro p¨²xose hist¨¦rico", ri Barreiro, "dic¨ªndome que Fraga tra¨ªa ideas positivas". "E de certo serviu para afiunzar a cultura galega", segundo afirma. "Eu lembro ver algunhas versi¨®ns do Fraga autonomista na prensa de Madrid e fac¨ªano parecer abertzale".

Barreiro: "Certo Fraga autonomista parec¨ªa 'abertzale' na prensa de Madrid"

Bieito Iglesias: "Representa a demolici¨®n do proxecto galeguista"

Malvar: "A xente que deb¨ªa dicir algo calou en Galicia durante 15 anos"

Franco Grande: "Que ter¨¢ que ver Fraga coa cultura galega?"

Este xornal contrastou algunhas opini¨®ns sobre o pacto e a pegada cultural de 15 anos de fraguismo en Galicia. As opini¨®ns recollidas poden ser magn¨¢nimas no primeiro. Anque o froito m¨¢is perdur¨¢bel daquilo, hoxe, escintile mormente nos repartos de poder das instituci¨®ns propias. A maior¨ªa, ag¨¢s o CGAC e o Centro Ram¨®n Pi?eiro, creadas entre 1981 -era Fraga o galego coma ti nas auton¨®micas que ga?ou Albor- e 1989. No relato do que fora asesor cultural de Fraga durante d¨²as lexislaturas, o poeta Luis G. Tosar, houbo reuni¨®n sen Fraga na casa de Pi?eiro, ao pouco de ga?ar o fundador do PP as s¨²as primeiras elecci¨®ns, e al¨ª estaba Carlos Casares. "Realmente o que fixo Fraga foi chamar a moita xente da cultura, pero cando estaba el sempre eran xantares da dous". Cando o chamou a el, acababa de publicar un artigo sobre o incendio da Asociacion Art¨ªstica Gallega na Habana. Acabouse encargando da produci¨®n na famosa primeira viaxe do compa?ero Fraga a Cuba, en setembro de 1991. Se houbese que facer outro perfil do finado, Tosar prescribe "o seu respecto polas instituci¨®ns e pola lingua, procurando manter a paz cultural". Non cre en listas negras: "Sempre as houbo, eu estou na do alcalde do Irixo".

Outros escritores achegan visi¨®ns diferentes. "O que Fraga representa aqu¨ª, malia a ese folclore b¨¢varo da Administraci¨®n ¨²nica, foi a demolici¨®n definitiva do proxecto galeguista, que interioriza a derrota e minimiza os danos", exp¨®n o escritor Bieito Iglesias. "Outra cousa ¨¦ que se chegase a unha cohabitaci¨®n entre Casares, Pi?eiro e Fraga, por caso. A el tam¨¦n lle interesaba chiscarlle un ollo a ese mundo, era un xeito de limpar a s¨²a biograf¨ªa". Toutizo a¨ªnda polos funerais, o ourens¨¢n non esquece o "medo" no inverno tardofranquista, antes de cruzar a porta da Asociaci¨®n Cultural Auriense para o rito pol¨ªtico clandestino. Critica un "lavado de cerebro colectivo" e improvisa unha aceda paisaxe actual: "Comprobada a inanidade do que ten enfronte, agora o poder nin se molesta en mercar galeguistas por 100.000 pesetas, como presum¨ªa P¨¦rez Varela. Xa nin lles c¨®mpre un rexionalismo vago".

Suso de Toro, que inclu¨ªra en Polaroid (1986) unha estampa de caza con Fraga, foi dos que testou o trazo impositivo do personaxe. Querendo contestar a unhas declaraci¨®ns s¨²as nas que, entroutras cousas, defend¨ªa a Pinochet e, outra vez, o franquismo. "Enviei un artigo a La Voz de Galicia e, en troques de publicalo, entreg¨¢ronllo a el: ordeou que nunca m¨¢is se me publicase nin aparecese citado o meu nome". As¨ª foi. O peor da experiencia, segundo di, "non foron as infamias, sen¨®n o silencio ao meu redor". "S¨® Ferr¨ªn, Rivas e Xerais escribiron algo defend¨¦ndome".

Contra a tentaci¨®n de reducir o influxo de Fraga ao alimento de elites institucionais, o xornalista Marcos P¨¦rez Pena pensa que nas cr¨ªticas sobre "connivencias" c¨®mpre "abrir m¨¢is o plano". "A lexitimaci¨®n galeguista que lle puideron outorgar algunhas persoas produciuse por acatamento en espazos moito m¨¢is amplos da sociedade", recorda. "Tam¨¦n en capas chamadas progresistas ou nacionalistas". O xermolo dun pos¨ªbel amansamento da cultura propia, na medida do poder, sit¨²ao a finais dos 80, se falamos de modelos culturais. No retroceso que supuxo a primeira lexislatura de Fraga sobre os 13 meses que durou Luis ?lvarez Pousa na Direcci¨®n Xeral de Cultura.

Na estratexia de apropiarse dos s¨ªmbolos, antes ca desenvolver pol¨ªticas culturais, a informaci¨®n foi o primeiro valor. Nos diarios galegos era unha aventura intentar escribir Fraga Iribarne. Res¨²meo o xornalista e escritor An¨ªbal Malvar: "O primeiro que quixo controlar Fraga a base de di?eiro foron os medios, as¨ª controlaba o activismo pol¨ªtico da cultura; desarmado iso, s¨® hab¨ªa oposici¨®n partidista, ao marxinaren as voces que pod¨ªan rachar ese tedio acobardado que ti?a todo o mundo. A xente que deb¨ªa dicir algo calou en Galicia durante 15 anos". Menciona neste punto o silencio de Casares desde o Consello da Cultura ante a sa¨ªda de Gloria Moure da direcci¨®n do CGAC. Ou o dos medios cando o arquitecto Pedro de Llano falaba do "mausoleo" do Gai¨¢s. Valer¨ªan tam¨¦n as b¨¢goas do presidente ante D¨ªaz Pardo, os dous dediante dos restos de Castelao no Pante¨®n de Galegos Ilustres. Ou a s¨²a ubicuidade durante o D¨ªa das Letras que a RAG lle adicou a Blanco Amor en 1992. Na novela de Malvar Unha noite con Carla, Premio Xerais 1995, aparece Fraga como Fraguas. Para alg¨²ns medios non houbo Xerais ese ano. "A censura previa xa era dos xornalistas, todo era moi posfranquista".

Falando do ¨¢mbito do pos¨ªbel, no mundo da cultura latexan hoxe m¨¢is ca antes os m¨ªnimos simb¨®licos que pareceu apontoar o Fraga autonomista. O presidente do Consello da Cultura, Ram¨®n Villares, membro da Fundaci¨®n Fraga Iribarne, fala dun home "sensible aos patrimonios diferenciais" -e alude ao carlismo de esquerda- "que soubo entender que a cultura galega formaba parte da s¨²a lexitimidade pol¨ªtica". "Iso hoxe non est¨¢ tan claro, nin en Galicia nin f¨®ra dela". O tam¨¦n historiador Justo Beramendi fixa o c¨¢lculo pol¨ªtico: "El pensou que necesitaba unhas doses homeop¨¢ticas de galeguismo para acabar co centro galeguista, afiunzar a maior¨ªa e eliminar reticencias; agora as doses disminu¨ªron, anque hai que aparentar que ese galeguismo existe e que o respectan; a Feij¨®o non lle cae o galeguismo da boca". Se ¨¦ un novo c¨¢lculo pol¨ªtico, pensa, "¨¦ conta errada".

D¨ªo doutro xeito Xos¨¦ Luis Franco Grande, que chama a atenci¨®n sobre a necesidade de chamar as cousas -anque haxa que renomealas- polo seu nome. Para o autor d'Os anos escuros. A resistencia cultural dunha xeraci¨®n ¨¦ absurdo cu?ar termos como posgaleguismo para retratar o tempo pol¨ªtico actual. "Hai algu¨¦n que poida crer nun pacto cultural con Fraga ou con calquera outro? Hai algu¨¦n que poida crer nese pos-? ?E que ter¨¢ que ver Fraga coa cultura galega?".