O 'mea culpa' dos arquitectos

Unha das consecuencias positivas da crise econ¨®mica en que nos atopamos deber¨ªa ser a de botar unha ollada ao pasado para analizar e corrixir os erros que se cometeron en todo o que se refire ao coidado e estruturaci¨®n do territorio. A paisaxe segue a ser un dos tesouros cos que e conta o pa¨ªs malia as moitas desfeitas amoreadas. Os arquitectos son un dos colectivos que deben formar parte desta reflexi¨®n, a¨ªnda que non os ¨²nicos. Nas ¨²ltimas d¨¦cadas o seu co?ecemento quedou sepultado baixo os intereses pol¨ªticos e econ¨®micos que levaron ao crecemento desmesurado do ladrillo.

Moitos destes profesionais fan autocr¨ªtica e reco?ecen que tiveron parte de culpa no acontecido por se botar ¨¢ beira e deixar en mans de pol¨ªticos, construtores e promotores a ordenaci¨®n dun territorio que sofre as consecuencias desas actitudes. Alg¨²ns dos membros da nova xeraci¨®n de arquitectos que xa viu reco?ecida a calidade do seu traballo dentro e f¨®ra de Galicia apuntan a que o par¨®n inmobiliario representa unha boa oportunidade para dese?ar un pa¨ªs m¨¢is ordenado e sostible no terreo urban¨ªstico.

Jos¨¦ Valladares, un dos socios do estudio compostel¨¢n RVR Arquitectos, explica que un dos problemas ¨¦ o punto de partida, xa que existe un corpo normativo que se preocupa polo que se pode ou non se pode facer, pero non polo xeito de facelo. "Ese ¨¦ o labor do arquitecto, e o problema est¨¢ en que se converteu nun asunto menor. Os usos para o territorio, especialmente no rural, est¨¢n moi vencellados ¨¢ vivenda que, por outra parte, vaise abandonando polo desprazamento cara ¨¢s cidades. Dalg¨²n xeito a lei vai por detr¨¢s da realidade e por iso non ¨¦ operativa para combater o fen¨®meno do fe¨ªsmo", sinala Valladares.

Na s¨²a opini¨®n, o urbanismo desenvolvido nas ¨²ltimas d¨¦cadas estivo en mans de pol¨ªticos, construtores e t¨¦cnicos "moitas veces desaprensivos". Ao seu xu¨ªzo, os plans urban¨ªsticos de moitas cidades pequenas e vilas "quedaron abandonados nas mans da parte m¨¢is mediocre da profesi¨®n". No que se refire ¨¢s posibles soluci¨®ns, Valladares explica que o m¨¢is urxente ¨¦ definir "que territorio queremos e como o queremos facer". "Temos modelos en pa¨ªses centroeuropeos coma B¨¦lxica, Su¨ªza e Holanda que poden servir como gu¨ªa para facer as cousas mellor. Creo que haber¨ªa que simplificar as normas, facelas m¨¢is s¨ªnxelas, o cal non quere dicir que faciliten realizar determinadas cousas".

O arquitecto de Mux¨ªa Carlos Quint¨¢ns coincide en boa parte con este diagn¨®stico e sinala que a crise inmobiliaria pode ser o momento oportuno para mudar a din¨¢mica existente, malia que "se contin¨²a a constru¨ªr dun xeito inadecuado". Quint¨¢ns ¨¦ autocr¨ªtico coa profesi¨®n e non esquece que cada unha das desfeitas que atopamos espalladas polo pa¨ªs "ten nome e apelidos". Na s¨²a opini¨®n, a soluci¨®n tampouco pasa pola aplicaci¨®n estrita das normas xa que, ¨¢s veces, as leis feitas con boas intenci¨®ns produciron malos resultados na pr¨¢ctica real.

"Creo que un dos cami?os que hai que explorar ¨¦ o de incentivar as cousas ben feitas. Son poucas, pero por iso te?en que falar delas os xornais, os empresarios e n¨®s mesmos. Boto en falta unha labor educativa", engade Quint¨¢ns, quen engade que probablemente o m¨¢is axeitado para corrixir os efectos do fe¨ªsmo sexa "saltar as normas". Coma exemplo do que est¨¢ a ocorrer fala do seu propio barrio na Coru?a: "Nos ¨²ltimos anos o Concello mudou a iluminaci¨®n das r¨²as e o que fixo foi po?er unha peor da que ti?amos". Na s¨²a opini¨®n, o peor do fe¨ªsmo en Galicia ¨¦ que est¨¢ "moi espallado" polo que resulta dif¨ªcil arranxalo. De t¨®dolos xeitos, sempre poden atoparse soluci¨®ns, "mesmo para unha vila onde non haxa d¨²as casas coa mesma altura", sinala.

Juan Creus, do estudio coru?¨¦s Creus & Carrasco, apunta que un dos graves problemas rexistrados nos ¨²ltimos tempos foi a "mala arquitectura", realizada especialmente na edificaci¨®n de vivenda no medio rural. "Os arquitectos temos moita culpa do acontecido porque o ¨²nico que se fixo foron cartos e importar modelos que non serv¨ªan para Galicia", explica o arquitecto, quen coincide cos seus colegas en que as soluci¨®ns non chegar¨¢n dende a normativa xa que asegura que ve "despistada ¨¢ xente que est¨¢ no poder".

De todos os xeitos, apunta que se tomaron algunhas medidas positivas como, por exemplo a Lei de Protecci¨®n do Litoral, que tivo o efecto de que moitos construtores que fixeron desfeitas na Costa da Morte agora "p¨¦nsano d¨²as veces". Creus considera un erro deixar o planeamento urban¨ªstico nas mans dos enxe?eiros, xa que eles non co?ecen ben todo o que se refire ao control dos espazos e da paisaxe. "A Administraci¨®n ter¨ªa que ser m¨¢is esixente, porque se s¨® se fai o reparto do solo, ac¨¢base perdendo o control do espazo", concl¨²e.

Dende a Xunta, o director xeral de Sostibilidade e Paisaxe, Manuel Borobio, reco?ece que vimos dun tempo no que as cousas non se fixeron ben, malia que advirte que a paralizaci¨®n actual tampouco ¨¦ boa. "O que temos que conseguir ¨¦ que cando finalice este per¨ªodo de par¨¢lise xa te?amos interiorizada unha nova sensibilidade ao respecto da paisaxe", afirma o alto cargo da Xunta. Neste sentido, indica que se est¨¢ a desenvolver regulamentariamente a Lei da Paisaxe, que estabelece os criterios xerais cos que se debe actuar no territorio.

Borobio apunta que as novas xeraci¨®ns de arquitectos te?en unha maior sensibilidade e contan con m¨¢is instrumentos tecnol¨®xicos para facer unha "mellor arquitectura". O director xeral considera que hai erros do pasado que ¨¦ imposible corrixir, a¨ªnda que "¨¢s veces hai posibilidades de mellorar algo mal feito tomando as medidas correctoras para o que se constr¨²e arredor". Tam¨¦n engade que ¨¦ necesario axilizar os tr¨¢mites para a elaboraci¨®n dos plans urban¨ªsticos nos concellos, xa que "a longo prazo a todos lles paga a pena ter un plan".

Os arquitectos, especialmente os m¨¢is novos, son conscientes de que foron parte dos diversos problemas que afectan ao territorio e tam¨¦n deben formar parte da soluci¨®n. Hai poucos d¨ªas abriu en Santiago unha mostra dese?ada por tres arquitectas novas e na que se lanza unha ollada ir¨®nica sobre o que aconteceu nos ¨²ltimos anos cos efectos do pelotazo urban¨ªstico. Spanish Dream recolle o que puido ser e non foi neses centos de vivendas que quedaron inacabadas e agora se converteron en testemu?os silentes do que se fixo mal por parte de moitos actores (tam¨¦n os arquitectos) nestes anos de febre construtora.

As impulsoras deste proxecto, co?ecidas polo alcume de Cadelasverdes, reco?ecen que o remu¨ª?o de cartos e cemento vivido levou por diante as boas intenci¨®ns de moitos profesionais do sector. O par¨®n inmobiliario que vivimos actualmente semella un bo momento para que os profesionais da arquitectura volvan a ocupar o lugar que nunca deber¨ªan ter abandonado e achegar os seus co?ecementos para facer unha planificaci¨®n axeitada do territorio e mellorar o aspecto xeral da nosa paisaxe.