Literatura e pol¨ªtica

At¨¦ hai poucos anos, a relaci¨®n entre a literatura e a pol¨ªtica parec¨ªa un debate case tan inactual como o das armas e as letras. Unha cuesti¨®n un chisco bizantina e intelectualmente pouco aceptable, ag¨¢s cando se trataba de comprender a literatura do pasado.

Ning¨²n debate se fundamenta unicamente nas ideas, e a realidade axi?a se encargou de lle devolver ¨¢ pol¨ªtica toda a s¨²a actualidade. E ao mesmo tempo comprendemos que os m¨¢is interesados en lle restar pertinencia eran os m¨¢is permeables aos seus efectos.

Se cadra pensaba niso Alberto Lema cando hai uns d¨ªas afirmou no xornal Praza P¨²blica: ¡°O texto ¡®pol¨ªtico¡¯ o ¨²nico que fai ¨¦ amosar a mentira do ¡®discurso non politico¡¯. Isto non lle outorga ning¨²n tipo de superioridade, simplemente o que non vai ¨¦ de casto¡±.

Coido que Lema d¨¢ no cerne cando se refire ao problema da superioridade (¨¦tica, sobreent¨¦ndese). Ese ¨¦ o risco m¨¢is grande ao que se enfrontaron sempre os escritores que quixeron levantar acta das cousas para despois impugnalas.

Sartre e Camus, aos que a¨ªnda lles facemos discutir, cadraron nunha cuesti¨®n esencial. Cando menos lida dende o presente, a s¨²a literatura m¨¢is efectiva non ¨¦ a a narrativa, sen¨®n a dram¨¢tica. Os xustos, Cal¨ªgula ou As mans porcas mancan ben m¨¢is que A n¨¢usea ou O estranxeiro. Non son par¨¢bolas porque carecen dunha voz que exerza o papel de xu¨ªz. Os personaxes lim¨ªtanse a presentar, en por si, o n¨® enguedellado da existencia. Non tentan desfacelo. (Ningunha vida cabe nunha f¨¢bula).

Corr¨ªan os anos setenta e o existencialismo parec¨ªa cousa doutro tempo. Se non fose porque o terror do Estado e as primeiras pr¨¢cticas neoliberais volv¨ªan achegarlles argumentos in¨¦ditos aos escritores mozos. Para se defender ante o tribunal do bo gusto, Cort¨¢zar repet¨ªa aquilo de que ¡°a primeira virtude do escritor comprometido ¨¦ ser comprometido como escritor¡±. O Libro de Manuel volve a s¨²a xustificaci¨®n innecesaria.

Estes d¨ªas relemos a Celso Emilio para evitar a l¨®xica da efem¨¦ride. Queremos secuestralo das mans desoutra pol¨ªtica que non ¨¦ a que desexamos. O Partido desfaise, a econom¨ªa abusa das met¨¢foras e os pol¨ªticos profesionais eluden o eufemismo: ¡°As mellores universidades do mundo son as m¨¢is mercantilizadas¡±. A literatura a¨ªnda ¨¦ un xeito de escapar de palabras coma estas.

Nun artigo publicado na revista Critical Inquiry o fil¨®sofo Jacques Ranci¨¨re preguntou: por que Flaubert matou a Madame Bovary? E responde que Madame Bovary era unha muller cr¨¦dula, excesivamente confiada na verdade da ficci¨®n. Segundo Ranci¨¨re, era unha mala lectora. Un perigo ambulante para a literatura.

Dalg¨²n xeito, Ranci¨¨re considera que Flaubert era un escritor m¨¢is pol¨ªtico que Sartre. A s¨²a denegaci¨®n da literatura pedag¨®xica, a s¨²a ardente defensa dunha literatura que s¨® debe responder ante si mesma, desatou territorios da experiencia que non ser¨ªan posibles sen ese corte fondo.

Qu¨¦ barro mortal somos. Temos sentido da orientaci¨®n e perd¨¦monos. Capacidade de discernir e erramos. Capacidade de xulgar e condenamos. No dif¨ªcil equilibrio entre a indeferenza e o falso hero¨ªsmo, atenta ¨¢ precariedade do mundo, pero tam¨¦n ¨¢ s¨²a beleza, volve a literatura pol¨ªtica. Aos que nos preguntamos cada d¨ªa como escribila sen caer na autocompracencia ax¨²danos lembrar aquela sabia sentenza de Hermann Broch: ¡°A ¨²nica moral da novela ¨¦ o co?ecemento¡±.