Cando Galicia perdeu a roda

Ande a roda! Ese era o lema de Salvador Golpe. E foi moi coherente con ese programa andadeiro e xiratorio. El ser non era afiador de oficio, mais si de esp¨ªrito. O autor de Meus amores, con partitura de Baldomir, esa peza inesquec¨ªbel da m¨²sica rom¨¢ntica galega, membro da Cova C¨¦ltica, fundador de mil tarefas, foi tam¨¦n un axitador pragm¨¢tico que fixo andar, con moitos outros, a roda da Coru?a e Galicia, de acabalo dos s¨¦culos XIX e XX. U-los afiadores de hoxe? Quen berra ¡°Ande a roda!¡±? U-la roda?

Hai unha crise, hai recesi¨®n, hai unha demouca, hai de todo, mais a cuesti¨®n que se obvia, a cuesti¨®n central, o misterio a resolver, o enigma enigm¨¢tico, ¨¦ de saber onde est¨¢ a roda de Galicia. E a¨ªnda m¨¢is: que foi dos afiadores, da xente afiadora? De cando en vez a¨ªnda se oe o chifro. Pasa o ronsel dun ch¨ªo esperanzado. Un oficio que se anuncia con m¨²sica. A estirpe de reparar avar¨ªas, de remachar buracos, de arranxar paraugas. ¡°Detr¨¢s da roda hei andar a vida toda¡±. Habela haina, mais, onde vai a roda?

Na opini¨®n pol¨ªtica, por exemplo, hai xente que se pregunta se ¨¦ que hai Goberno, onde est¨¢? (ver Los caciques insatisfechos, Manuel M. Barreiro, neste xornal. E outra: ?Hay Oposici¨®n en Galicia? ver Jos¨¦ Luis G¨®mez, idem). Mesmo pode ser axeitado preguntarse as d¨²as cousas, onde est¨¢n o Goberno e mais a Oposici¨®n. A¨ªnda que hai que reco?ecer que de cando en vez o Goberno de Feij¨®o ¨¦ brillante: cando fai de Oposici¨®n. Mentres a Oposici¨®n est¨¢ espl¨¦ndida no papel de Auto-oposici¨®n, ese xeito entra?¨¢bel de desunirse, de esfarelarse, talvez at¨¦ chegar ao estatus ideal do ir¨®nico proverbio popular: ¡°Cada un ao seu... ag¨¢s eu, que ando ao meu¡±. Hai quen atrib¨²e este estado de confusi¨®n, de teatro do absurdo, a un proceso de contaxio. Os pol¨ªticos interiorizan a s¨²a impotencia para intervir na realidade, e ent¨®n conc¨¦ntranse en intervir na irrealidade.

Mais eu penso que o quid do problema deste desarranxo ¨¦ a roda. A perda da roda. O paradoiro desco?ecido da roda. Se hai unha anguria desacougante ¨¦ a anguria do afiador que extraviou a roda.

¡°Te?o noivados coa roda / da que nac¨ªn compa?eiro. / Imos sempre vencellados / ¨® ar guindando luceiros¡±. ? unha estrofa do Romance do afiador namorado, de Seraf¨ªn G¨®mez Pato, que recolle Xos¨¦ Fern¨¢ndez Ferreiro, nado en 1931, nas s¨²as Memorias dun afiador rebelde. As¨ª est¨¢n escritas estas memorias, agora publicadas, como quen vai ¡°guindando luceiros¡±. Son lembranzas que emiten luz nun pasado que ¨¦ presente recordado, pois o tempo que abranguen vai de comezos dos cincuenta at¨¦ o 2010, a¨ªnda que o eixe radial, no que todo apoia e se expande, sexa a experiencia do colectivo Brais Pinto en Madrid. A roda da vida e a roda da historia entrelazadas.

Galicia renaceu varias veces. E case sempre na di¨¢spora, m¨¢is ou menos afastada. Unha desas veces foi en 1960, en Madrid, cando un fato de mozos fundou un grupo art¨ªstico e literario, non para vixiar e po?er a parir a outros, sen¨®n para concertar enerx¨ªas e constru¨ªr un espazo creativo. Eran poucos, mais funcionou, e de que maneira! Por que? Porque ti?an a roda. Vela¨ª o froito e o herdo: a Escola de Tebra de poes¨ªa, a Nova Narrativa na novela, o Informalismo na arte, as primeiras vi?etas, as pescudas filol¨®xicas... Non se illaron nunha torre. Tam¨¦n tiveron folgos para comprometerse contra a ditadura. Al¨ª estaban xente como Reimundo Pati?o, Ferr¨ªn, Ram¨®n Lorenzo, Herminio Barreiro, Bernardino Gra?a, Bautista ?lvarez ou Alexandre Cribeiro. Axi?a espallaron os contactos, en especial co grupo Vieiros do exilio en M¨¦xico. Mais o que me interesa subli?ar hoxe ¨¦ a iconograf¨ªa elixida por esta xente m¨¢is ben iconoclasta. A xente preguntaba que quen era ese Brais Pinto.

¡ªUn afiador!

¡ªUn afiador?

¡ªSi. Marchou coa roda aos 20 anos para percorrer mundo al¨¢ contra 1900. Estivo en toda Europa, inclu¨ªda Rusia, en Am¨¦rica, sempre detr¨¢s da roda. Porque era un afiador de verdade, os que chaman ¡°queicoas¡±, dos que se namoraban da roda. Morreu en Madrid, na praza de Cibeles, atropelado, cando ¨ªa cami?o de volta para Nogueira de Ramu¨ªn.

E os de Brais Pinto explicaban que estaba enterrado no cemiterio da Almudena e que lle ¨ªan levar de cando en vez unhas p¨®las floridas de toxo. Brais Pinto puido ser unha ficci¨®n, mais ¨¦ verdade. Quen o so?ou e lle puxo nome foi Pepe Fern¨¢ndez Ferreiro. Autor de boas e moi boas novelas, como Agosto do 36, A cidade das chuvias ou O atentado, nestas memorias, como nas boas memorias, escribe dende a roda da vida e olla de esguello, con escepticismo, mais tam¨¦n con rebeld¨ªa, a roda da historia. Vela¨ª un anaco de breve e intenso autorretrato: ¡°Aquel neno dunha aldea de Nogueira de Ramu¨ªn, a¨ª preto, ¨® outro lado da serra, que cavilaba hai moitos anos en ser tan nomeado como Brais Pinto no gremio da roda, cousa que nunca fun, malia que o meu cami?o parec¨ªa ser ese. Pero trocouse, como frecuentemente ocorre, non sei se para ben ou para mal. Por iso digo moitas veces que eu non son m¨¢is ca un afiador que escribe. Ou un labrego que leva toda a vida sachando ou arando no eido do xornalismo e da novela, con moita paix¨®n e moita rebeld¨ªa (con causa) ¨¢s costas¡±.

O movemento do afiador coa roda ten de ver moito coa vida. A ledicia con que se anuncia, ese ch¨ªo sinf¨®nico, ten algo de menci?eiro animista. Mais sen roda non ser¨ªa ren. Faise cami?o ao andar, si. Mais, mellor a¨ªnda, faise cami?o coa roda. Con ese obradoiro en movemento. E hai xente afiadora en Galicia. Moitos Brais Pinto, e en moitos eidos. Vela¨ª, sen ir m¨¢is lonxe, a produci¨®n e realizaci¨®n da extraordinaria Arrugas, que foi premio Goya ¨¢ mellor pel¨ªcula de animaci¨®n. Ou o Shakespeare para ignorantes, con Mofa e Befa e Quico Cadaval, que est¨¢ a ser un suceso nos teatros de Espa?a adiante. Son s¨® exemplos recentes. Pensemos noutro eido. Sen alarde, en Galicia est¨¢n os mellores construtores de buques do mundo. Os de Navantia, os de Astano, os de Barreras, todo Ferrol e Vigo... Mais a Galicia non lle deixan facer esa arquitectura do mar. Por que? Porque non sabemos onde est¨¢ a roda.