A vista ¨¦ un tacto que chega ate o lonxe

A lapa do candil que se extingue transmite tanta melancol¨ªa que acaso promete un abrente en que poidamos habitar unha terra que non sexa erma. A conciencia art¨ªstica de metade do s¨¦culo XX, logo daquel abismo do campo de concentraci¨®n que Adorno subli?ara, asume o nihilismo como honra do pensamento, coa certeza de que a figura foi, literalmente fracasada e que acaso a abstracci¨®n non sexa outra cousa que agorafobia. Leopoldo N¨®voa, un artista de extrema coherencia completamente alleo ao an¨¦cdotico, despregou unha traxectoria creativa intensa e obsesiva na que non fixo concesi¨®ns, dialogando co informalismo e axustando o seu particular sentido do espacialismo. ¡°Forma e presentaci¨®n¡±, apuntou Gloria Moure no cat¨¢logo da exposici¨®n que organizou no CGAC, ¡°acadan en N¨®voa un exquisito e sofisticado equilibrio, a forza de grandes espazos monocromos, formas elementais e marcas en positivo, ben sexan protuberancias, grans de area ou cinza e colaxes, ben o seu negativo, como nichos, perforaci¨®ns ou cortes¡±. Este creador galego, que frecuentou en Montevideo ou Par¨ªs a escritores do talle de Juan Carlos Onetti ou Julio Cort¨¢zar, persegu¨ªa o equilibrio pero sen esquecer as tensi¨®ns no lenzo, realizando buratos, buscando, a trav¨¦s das fendas, algo diferente. Desde obras como Expresi¨®n informal (1959) adv¨ªrtese a s¨²a querenza pola po¨¦tica do elemental, mentres que n¡¯O tempo habit¨¢bel (1960) o aceno non ¨¦ visceral, sen¨®n sutil, a¨ªnda que marcado por unha completa separaci¨®n respecto dos proceementos racionalizadores.

O des existir da pintura, o retroceso do efecto Doppler da expresi¨®n que nomea Oteiza no texto que publicou co gallo da exposici¨®n de N¨®voa no Centro de Artes y Letras de Montevideo (1960), imp¨®n a desaparici¨®n do artista que sup¨®n, de s¨²peto, ¨® mergullo no instant¨¢neo que ser¨ªa un intre sen instante nin tempo. ¡°Nesta pintura de N¨®voa¡±, apunta con extrema lucidez o escultor vasco que chegou ¨¢ desocupaci¨®n do espazo, ¡°contemplades o tr¨¢xico e plural conflito do artista actual. A loita do pintor por desaloxar as materias e a actitude creadora das s¨²as situaci¨®ns anteriores¡±. O espazo Cromlech alegorizaba a cultura celta pero tam¨¦n a sensaci¨®n de inquedanza ou d¨²bida ante o baleiro, materializ¨¢ndose, como na fermosa instalaci¨®n que realizara en 1998 no parque de Santo Domingo de Bonaval de Santiago de Compostela, nun recinto conmemorativo, ¨¢ vez sutil e monumental.

James J. Sweeney atopaba na pintura doses de modestia, control e integridade compositiva que contrastaban co recetario conceptual e o melodramatismo neorrealista que nos anos setenta fac¨ªa furor. Este artista solitario consegu¨ªa xerar obras de estra?a vitalidade r¨ªtmica, delicadas e misteriosas, achegadas ¨¢s formulaci¨®ns de Yves Klein ou de Lucio Fontana. Tirou partido, sen espaventos, da austeridade, atopou a luz mesmo en cadros como Negro con mecate (1974). Michel Tapi¨¦ atopaba na pintura de N¨®voa unha chave metaf¨ªsica pero tam¨¦n unha profunda indignaci¨®n topol¨®xica que ofrec¨ªa ao espectador superficies de singular capacidade de encantamento. Un f¨ªo, un cordel ou piol¨ªn (a nost¨¢lxica palabra que recupera Cort¨¢zar ao achegarse ¨¢ obra de N¨®voa) pode servir vomo elemento conectivo de d¨²as caixas de cart¨®n transformadas en tel¨¦fonos ou como destino que nos gu¨ªa nun labirinto tan profundo como o mito que acabou co Minotauro.

Duchamp ocupou o espazo expositivo con eses cordeis-ara?eiras mentres N¨®voa ergue como ningu¨¦n os piol¨ªns ¨¢ s¨²a vocaci¨®n de signos, ¡°de indicaci¨®ns, de instrumentos para unha n¨¢utica que acata outras cartograf¨ªas, que procura as terras inc¨®gnitas da soa realidade que nos importa¡±.

N¨®voa materializa o silencio coa s¨²a peculiar arte pobre, alude, sen a ira do expresionismo, poeticamente ao misterio da vida e transmite a melancol¨ªa fronte ¨¢ nada. ¡°Queda a obra¡±, escrib¨ªa Jos¨¦ Hierro en 1974, ¡°como froito do desencanto, meditaci¨®n sen esperanza, resignaci¨®n do esp¨ªrito cheo de gravidade¡±. ¡°Vivira co muro¡± e sen d¨²bida unha das s¨²as obras m¨¢is impo?entes ¨¦ o Mural del Cerro, en Montevideo que realizaou entre 1962 e 1964, un enorme assamblage que alude ¨¢ decomposici¨®n social e ¨¢ violencia da ¨¦poca. Este artista da transmutaci¨®n material admiraba a C¨¦sar Vallejo ao que render¨¢ homenaxe nunha obra de 1981 insistindo no equilibrio doloroso entre a necesidade de destru¨ªr e o desexo de constru¨ªr. N¨®voa ispe de todo o accesorio a pintura, comprende que a cinza ¨¦ a ra¨ªz do cant¨¢bel e apr¨¦ndenos, con admir¨¢bel mestr¨ªa, que ¡°a vista ¨¦ un tacto que chega at¨¦ o lonxe¡±.

Fernando Castro Fl¨®rez ¨¦ cr¨ªtico e comisario de arte.