¡°Se introduces contradici¨®ns na comunidade, es mal recibido¡±

Contos da terra da tarde (Galaxia) recolle 18 relatos de Bieito Iglesias (Ourense, 1957). Son, explica, o tramo final dunha serie que arrinca no volume O mellor franc¨¦s de Barcelona e pasa por Amor e m¨²sica lixeira. ¡°Este ¨¦ un libro m¨¢is epilogal¡±, di.

?Pregunta. Como senta que Ra¨²l del Pozo, columnista da ¨²ltima de El Mundo, o cualifique de ¡°mellor escritor vivo en galego¡±?

Resposta. Estra?oume. Non co?ezo a Ra¨²l del Pozo e non ¨¦ f¨¢cil que os escritores galegos sexamos lidos por a¨ª. A¨ªnda que cando publiquei Miss Ourense escribiume un se?or de Vic¨¢lvaro dic¨ªndome que o libro lle lembraba o desarrollismo franquista de Madrid. De todos os xeitos, Del Pozo pu?a unha reserva, dic¨ªa ¡°talvez o mellor¡±. Ese ¡°talvez¡± disgustoume profundamente \[riso\].

P. E ese ¡°talvez mellor escritor¡± opta agora por unha publicar un libro de relatos. Por que?

R. Como din os paisanos de Ourense, ti?a millo vello no h¨®rreo. Parte deste libro foi reescrito moitas veces. N¨®tase, ¨¦ o meu libro estilisticamente m¨¢is traballado. E, en realidade, forma parte dun proxecto do que a primeira parte foi Amor e m¨²sica lixeira (2004). Comparten, por exemplo, a presenza da cultura popular, da m¨²sica, do cinema...

P. Esa presenza ¨¦ constante na s¨²a obra.

R. Si, pero aqu¨ª dunha maneira espec¨ªfica. A m¨²sica lixeira funciona mesmo como leit-motiv dalg¨²n conto. Traballaba nunha colecci¨®n moi ampla, e por raz¨®ns editoriais publiquei uns cantos e outros quedaron. Mesmo entra O mellor franc¨¦s de Barcelona (2001). A¨ªnda que non ¨¦ un macrotexto, procuro que os meus libros sexan distintos. Malia que ¨¢s veces non o consiga, polo estilo conspicuo de cada un.

P. En que basea a decisi¨®n de escribir un conto ou ir a unha narraci¨®n m¨¢is ampla?

R. Hai escritores m¨¢is sint¨¦cticos e outros m¨¢is anal¨ªticos. Hai quen coa materia literaria deste libro escribir¨ªan os sete tomos de Proust. Tendo a traballar con moita materia e logo compr¨ªmoa. Con met¨¢fora dos astrof¨ªsicos, os poetas contempor¨¢neos, o meu m¨¦todo ¨¦ un burato negro: comprimir moita masa para que se produza o big bang. Logo, a inercia da explosi¨®n ¨¢s veces d¨¢ para 20 p¨¢xinas, outras para oito e outras para 150. Pero tendo a ser un mediofondista, un Sebastian Coe da literatura, c¨®modo na nouvelle.

P. A que se debe?

R. A un problema estrutural: son un escritor domingueiro que ga?a a vida dando clase. As historias deben ter extensi¨®n abarcable. Tam¨¦n hai unha influencia xeracional do cinema, unha arte m¨¢is el¨ªptica, que d¨¢ luzadas e o espectador constr¨²e a historia. O cinema elimina enlaces, o recheo.

P. Polo menos, a partir da Nouvelle Vague.

R. Efectivamente. Tendo a eliminar recheo e vou ao corte seco. Procuro po?er os di¨¢logos cando son significativos. En cambio, o best-seller leva unha morea de di¨¢logos prescind¨ªbeis. Logo est¨¢n as influencias literarias, como Faulkner, quen en Luz de agosto colle tres historias, bar¨¢llas e sae unha novela. Elimina o estilo decimon¨®nico.

P. Val¨¦ry dixo que non pod¨ªa haber xa novelas que comezasen ¡°A marquesa saiu ¨¢s cinco¡±.

R. Pero hoxe o best seller volve ao follet¨ªn do XIX, a libros dun tama?o enorme porque certo p¨²blico quere que o investimento dure. Como lector, iso sempre me aborreceu. Son capaz de ler unha novela extensa, pero como as de Proust, en que todas as p¨¢xinas son pertinentes. Pero aborrezo as novelas demasiado novelas.

P. Os relatos de Contos de terra da tarde evitan a reviravolta, son m¨¢is fragmentos de vida. Que debe ter un bo conto?

R. O conto can¨®nico ¨¦ o que v¨¦n de Poe e no que o importante ¨¦ o final como a vitoria por K.O., que dic¨ªa Cort¨¢zar. Pero os meus relatos son en realidade novelas ¨¢s que se lles amputaron 400 p¨¢xinas e que supo?en que o lector coopera e restaura aquilo que se omitiu.

P.De feito, moitos ocorren en grandes extensi¨®ns de tempo.

R. Vidas enteiras e te?en flashbacks, combinan acci¨®ns en paralelo... Son estruturas que utilizou o cinema e foron adaptadas ¨¢ literatura por Dos Passos, por Faulkner... Practicamente poder¨ªa lerse o libro enteiro como novela faulkneri¨¢.

P. Non todas as pezas de Contos da terra... responden a iso.

R. Tam¨¦n escrib¨ªn alg¨²n relato cun final estilo O. Henry ou estilo Castelao, que copiaba o modelo O. Henry do final explosivo. E outros con final aberto. Porque tam¨¦n hai o relato Chejov, distinto, e da que o relato contempor¨¢neo ¨¦ m¨¢is debedor: Cheever, Chandler...

P. Por que un dos f¨ªos que cosen os Contos da terra da tarde ten a ver co marxinal, co desprazado, co eivado?

R. Ten que ver con Faulkner, que aplica t¨¦cnicas de vangarda ¨¢ materia rural e perif¨¦rica do Sur dos Estados Unidos. Aqu¨ª temos a Blanco Amor que, igual que Pasolini, est¨¢ seducido polos personaxes marxinais. Pasolini revisa o bo salvaxe de Rosseau, a persoa pura non contaminada pola civilizaci¨®n material.

P. Pasolini politizou esa figura como portador da revoluci¨®n.

R. Non s¨® iso, que ¨¦ b¨¢sico, sen¨®n que carga ao acattone, ao furavidas, coa posibilidade da redenci¨®n, o mito cristi¨¢n de que a v¨ªtima porta a salvaci¨®n. Pasolini era un cristi¨¢n ateo. E no bo salvaxe ve a alegr¨ªa da vida perdida na civilizaci¨®n industrial. Iso est¨¢ en Blanco Amor, un esp¨ªrito af¨ªn que o busca nos arrabaldos ourens¨¢ns subproletarios.

P. Eses escenarios de Blanco Amor coinciden cos seus.

R. Moito. Son os meus paisanos. Viv¨ªn escarranchado entre a rural¨ªa e un barrio, a Chavasqueira, que era unha versi¨®n do barrio do T¨ªo Raimundo madrile?o: inmigrantes, labregos rec¨¦n chegados, xente en conventillos, casas pobres... Para Blanco Amor, de clase media baixa pero do centro, eran o outro co que se identificaba, pero eu viv¨ªn nese mundo de acattones. Res¨²ltame natural, por iso o conto. Como tam¨¦n conto o da clase media.

P. Blanco Amor, certo Casares, Bieito Iglesias, alg¨²n Ameixeiras... Hai unha escola urbana ourens¨¢ de literatura?

R. Hai un certo mundo literario ourens¨¢n baseado naquilo que pasou a principios do s¨¦culo XX, cando nunha cidade pequena unha serie de persoas fundaron unha tradici¨®n literaria. E cando hai unha tradici¨®n, nace unha tentaci¨®n: imaxino que se naces en Bu?o, igual che tira a oler¨ªa. Ourense ¨¦ un territorio literario, como Dubl¨ªn ¨¦ unha cidade literaria constru¨ªda co rancor e o amor de Joyce. A p¨¢tina que da literatura fainas m¨¢is resistentes ao paso da historia que a realidade material da cidade.

P. O emigrante ¨¦ outra li?a de forza do seu libro. Est¨¢ ben tratado pola literatura galega?

R. Est¨¢ pouco tratado. Estevo, un relato costumista de Lesta Meis. Algunha cousa, Cambio en tres de Casares...

P. Neira Vilas...

R. Ten Historias de emigrantes e Remu¨ª?o de sombras, pero tendo en conta a dimensi¨®n cuantitativa e cualitativa da emigraci¨®n... Cando eu ¨ªa ¨¢ aldea, atop¨¢bame coa veci?a que estivera en Filipinas, os meus av¨®s na Habana... F¨¢lase de escribir a novela sobre a emigraci¨®n, pero est¨¢ por facer. Eu non a vou facer, porque o meu m¨¦todo narrativo non est¨¢ capacitado para A novela sobre a emigraci¨®n, A novela sobre a decadencia do rural, A novela sobre a Guerra Civil... Eu combino eses temas en todas as mi?as novelas.

P. E por que a literatura galega non afondou no asunto?

R. ? un problema da experiencia. Quen emigra agora son persoas formadas. Dentro duns anos, haber¨¢ escritores galegos en Alema?a. Pero antes quen emigraba eran os analfabetos e esa experiencia non se transmitiu aos que pod¨ªan escribila. De feito, os escritores do XIX que escriben sobre a emigraci¨®n, escriben sobre os que quedan...

P. De que Galicia se baleira.

R. Si. Pero o se?or que vai a Cuba ¨¢ zafra... esas experiencias que est¨¢n nas casas desparacen como desaparecen as fotograf¨ªas familiares se non hai quen as recolla. E non lla contaron a Otero Pedrayo, que v¨ªa o rural pero dende a solaina do pazo, nin a Risco, o noso Cioran, quen dic¨ªa no Breviario dos vencidos que ¡°cos labregos s¨® se pode entrar na historia pola parte de atr¨¢s¡±. Risco poder¨ªa asinalo.

P. O combate contra a pacater¨ªa ¨¦ com¨²n na s¨²a literatura.

R. O ambiente pacato ¨¦ t¨ªpico dunha literatura como a nosa: nunha situaci¨®n de subordinaci¨®n, aqueles escritores que introducen laceraci¨®ns rompen o molde. Pasou coa Esmorga, recibida con reticencias polo galeguismo oficial. Se un autor introduce contradici¨®ns no que se sup¨®n que debe ser a comunidade, ¨¦ mal recibido. Os meus libros non son correctos. Tampouco son reaccionarios como Houllebecq, pero non son compracentes coa igrexa progre galeguista. Agora a xente quere historias edificantes, como os filmes en Bolywood.

P. Ou en Holywood, na posguerra. A¨ªnda que hab¨ªa o reverso do cinema negro.

R. Si, o cine de happy end. A novela combina moi mal cunha situaci¨®n pol¨ªtica de consenso e hoxe a xente est¨¢ encantada de co?ecerse. Hai un grande idilio entre os subordinados e as autoridades. E valores que ningu¨¦n cuestiona: o di?eiro. A novela ¨¦ un x¨¦nero que tende ¨¢ disidencia. Sen¨®n, ¨¦ puro entretemento.

P. A Espa?a dos noventa encaixar¨ªa nesa diagnose.

R. Non era evasiva, que pode resultar cr¨ªtica por contraste, era unha literatura bizantina. Nos ¨²ltimos anos ¡ªnon sei en diante¡ª, a xente quere literatura edificante porque cre que vive nun mundo marabilloso. Esa mentalidade conspira contra os textos problem¨¢ticos.

P. Defenda a s¨²a non renuncia ao dialectal fronte os partidarios da estandarizaci¨®n.

R. Depende do que queiras contar. Se es un escritor na li?a de Kafka, precisas unha lingua m¨¢is funcionarial. Pero as mi?as historias reflicten mundos onde a lingua oral era moi rica. O meu galego est¨¢ nas fontes, en contacto co primeiro galego como Berceo co castel¨¢n: o galego dos meus av¨®s. Recib¨ªn ese idioma, transmitido coas impurezas dunha lingua salvaxe. Non vou renunciar a ese capital e escribir polo Dicionario Xerais. O meu mundo ¨¦ insepar¨¢bel desa lingua. Como Caetano Veloso dic¨ªa que a m¨²sica brasileira ¨¦ insepr¨¢bel do sotaque do portugu¨¦s do Brasil. Logo, como o galego ¨¦ unha lingua semimorta, at¨®paste cun alter ego ling¨¹¨ªstico ¡ªdic¨ªao Dolores Vilavedra¡ª, pero ¨¦ involuntario.

P. Hai autores que o fan voluntariamente.

R. Escurecen o asunto por paix¨®n filol¨®xica. Te?o certa paix¨®n pola palabra, pero non fetichismo.

P. O v¨ªnculo co nacionalismo, para ben e para mal, est¨¢ presente na literatura dunha sociedade subalterna. As turbulencias que atravesa o campo nacionalista influir¨¢n na literatura?

R. O nacionalismo influiu non tanto nos autores, sen¨®n na pol¨ªtica da literatura...

P. No sistema literario.

R. Si. O horizonte de expectativas dos lectores galegos est¨¢ condicionado por que a inmensa maior¨ªa deles te?en militancia nacionalista. E iso ten que ver con que x¨¦neros literarios predominan: a literatura fant¨¢stica cunqueiri¨¢, logo unha literatura sentimental vindicadora da identidade nacional, logo novos x¨¦neros pero por motivos patri¨®ticos... A pesar dunha moi activa militancia cando novo, na mi?a literatura intentei non ser condicionado por un ideario pol¨ªtico concreto.

P. Al¨¦n de repertorios, se o nacionalismo devala cara a marxinalidade, a literatura galega corre o risco de desaparecer?

R. A literatura galega xa ¨¦ en gran medida un reduto pola marxinalidade do nacionalismo. Isto significa que os libros ocupan un espazo m¨ªnimo nas librar¨ªas. Non hai medios de comunicaci¨®n suficientes que amplifiquen. Nin cr¨ªtica. ? unha literatura d¨¦bil da que a maior¨ªa da poboaci¨®n non sabe nada. Pode ir a peor e que en 50 anos a maior¨ªa dos escritores sexan en castel¨¢n e alg¨²n en portugu¨¦s. Estamos sempre traballando nunha situaci¨®n delicada.