De memoria e memorias

Un Auster que non o ¨¦? Vela¨ª unha das opini¨®ns posibles que suscita o Diario de inverno. Nada de azares inveros¨ªmiles, nada de tramas enfiadas sutilmente como encaixe de Camari?as, nada de personaxes esquizoides, nada de trucos de prestidixitador. Ou si? Para empezar, Auster v¨¦ndenos como diario unhas memorias: a¨ª comeza o xogo de espellos, no que participamos da man dun narrador que nos convida a un feixe de lembranzas e unha viaxe no tempo. A maxia pona a sensibilidade da ollada e a proximidade da voz, que acaba por convencernos da nosa condici¨®n de seres escolleitos, convidados a asistir ¨¢ revelaci¨®n dese segredo eterno que fai ¨²nica cada vida. Un Auster diferente, ou non, pero convincente.

Tam¨¦n De Xente Nova a Brais Pinto. Memorias dun afiador rebelde de Fern¨¢ndez Ferreiro son unas memorias, disimuladas baixo a aparencia de cr¨®nica xeracional. M¨¢goa que proliferen as an¨¦cdotas insubstanciais (como cando o protagonista levou un lac¨®n cas Eugenio Montes) e as hip¨®teses infundadas, baseadas en te?o o¨ªdo, segundo parece¡­ Falta pulo hist¨®rico e convicci¨®n nestas soi-disants memorias, e s¨®bralles rexoubeo. Se cadra, tampouco est¨¢n tan mal, e poden ser lidas como met¨¢fora da historia do noso pa¨ªs na segunda metade do s¨¦culo XX.

Mario Regueira ensaia en Outono aqu¨ª ese x¨¦nero escorregad¨ªo que ¨¦ a novela curta. Mais tanto ten neste caso: a densidade da escrita tece moitos vimbios nun cesto de aparencia enganosamente modesta mais de contido ricaz. Temas aparentemente abstractos como a memoria ou a loita por atopar a propia identidade vert¨¦branse de xeito flu¨ªdo cunha trama ben enxebre, que mestura herdanzas, liortas veci?ais e violencia; no trasfondo, a alienaci¨®n por mor da desvertebraci¨®n das formas tradicionais de vida, rurais ou urbanas. Personaxes an¨®dinos, que pelexan por seren eles mesmos e que atopan, sobrevivindo no coti¨¢n, a s¨²a grandeza. O comezo da novela, fortemente clim¨¢tico, sementa a inquedanza e permite xa intu¨ªr a potencia narrativa que o texto agocha.

? De volta. Retornan, da man de Xerais, voces po¨¦ticas convincentes, desas que sempre se botan en falla porque son o humus que garante a nosa continuidade como comunidade. Volta Xabier Cordal en transmuta e volta Xo¨¢n Abeleira con Pan de ¨¢nimas, poemario amplo e polo mesmo desigual, cat¨¢logo de contrastes, no que confl¨²en e colisionan materia e antimateria, vida e norte, luz e escuridade. Mais, tras a lectura, tras a intuici¨®n do peche dun ciclo vital e creativo, imponse certo vitalismo. De volta a casa, o poeta apa?a versos do seu pasado coma quen fai balance: autotrad¨²cese, autocorr¨ªxese e autoc¨ªtase, e se cadra tam¨¦n por iso ese ton conciliatorio ou oferente, esa sensaci¨®n de rencontro que nos deixa.

Regresa tam¨¦n Olga Novo con Cr¨¢ter, en Toxosoutos. Poucas poetas te?en esa capacidade para ser sempre ela mesma e, ao tempo, ser outra ou outras. O libro articula materiais diversos baixo o paraugas da simbolox¨ªa volc¨¢nica que en ning¨²n momento condiciona nin limita a lectura. As¨ª pasa da lembranza das orixes, emotivas na s¨²a domesticidade, ao estoupido c¨®smico do derradeiro poema, e ese tr¨¢nsito faise por medio dun di¨¢logo visionario cunha Deusa campesi?a, cuxa voz pod¨ªa ser a da Sibila cando profetiza: ¡°Sucumbir¨¢ o poder ¨® peso da levedade¡±. E o verso acomp¨¢?anos, como un mantra, na nosa xorda resistencia.

Volta Rexina Vega, demostrando aos esc¨¦pticos que quere ser algo m¨¢is ca unha escritora ocasional. En Dark butterfly aposta por un rexistro ben distinto, a¨ªnda que seguimos a identificar a mesma vontade literaria, parello af¨¢n de atopar voz propia e singular no actual concerto narrativo. Vega as¨®mase agora ao mundo da esquizofrenia, ensaia a escritura como terapia, como ¨¢ncora de salvaci¨®n, como botella ao mar. Optando polo collage de modelos discursivos como f¨®rmula semiotizadora para a alienaci¨®n da protagonista, Vega conv¨ªdanos a unha viaxe cuxa fin podemos adivi?ar mais non por iso menos impactante. Descenso aos infernos pautado por alustres de esperanza, con algunha concesi¨®n ao t¨®pico (a absenta, o ambiente da escola de Artes e Oficios), o conxunto resulta desoladamente convincente.

Tampouco ¨¦ Xerardo Quinti¨¢ un escritor que se prodigue. En Hotel Cidade Sur arma un coherente feixe de relatos de s¨®lida estrutura que pairan arredor do sentido da vida, do papel da norte, e de como a arte en xeral pode axudarnos na tarefa de sobrevivir. Coa cidade de Lugo como difuso pano de fondo, pois o ton nunca chega a ser localista, algunhas destas narraci¨®ns poden (ou non) conectarse como cap¨ªtulos posibles dunha historia vital. A ollada tenra que o narrador deita sobre os personaxes vese contrapuntisticamente matizada por lostregadas de humor, como a que pecha o relato Un prado cheo de gali?as, na que ecoa a voz de Castelao. ?,a amais, unha narraci¨®n metaliteraria, que reforza o sigificado do conxunto, e na que Quinti¨¢ imaxina Raymond Carver a pasear por Lugo: a¨ª xurdir¨ªa o seu famoso derradeiro poema, aquel no que o escritor confesa ter conseguido o que quer¨ªa na vida e que non era m¨¢is ca sentirse amado. Xogando a mesturar realidade e ficci¨®n, Quinti¨¢ anoa o significado global desta m¨¢is que notable colecci¨®n.

Do resto, os andeis das librer¨ªas permiten intu¨ªr xa o que vai ser o ano, polo que a efem¨¦rides se refire: o escaso entusiasmo que no lector com¨²n esperta a figura de Paz Andrade verase compensado polo xogo que d¨¢ a obra de Celso Emilio Ferreiro, de novo de actualidade neste centenario, mentres imos quentando motores para o 2013 rosaliano que est¨¢ a¨ª xa ao asexo. E para celebrar a herdanza que Casares deixou, neste seu d¨¦cimo cabodano Galaxia aposta polo alento conmemorativo e pon en marcha iniciativas dixitais que de certo ser¨ªan do agrado de quen foi director da editorial e que sempre amosou querenza polas novas tecnolox¨ªas; a sinalar, a edici¨®n dixital das s¨²as obras e o blog de Carlos Casares, que pretende relanzar o di¨¢logo arredor da s¨²a obra.

? Pan negro. Foi unha satisfacci¨®n atopar, en fermosa edici¨®n, Pan negro de Emili Teixidor, versi¨®n galega da novela catal¨¢ na que se baseou o galardoado filme. M¨¢is satisfacci¨®n a¨ªnda foi atopar no interior o DVD coa pel¨ªcula en versi¨®n orixinal subtitulada en galego. Feliz iniciativa, xurdida do pulo cosmopolita da Fundaci¨®n Vicente Risco, que teima en po?er en di¨¢logo a nosa cultura con outras do noso entorno sen ter que pasar pola aparentemente obrigada mediaci¨®n do castel¨¢n. ? boa cousa iso de que as nosas fundaci¨®ns centren os seus esforzos en obxectivos concretos, m¨¢is al¨® do puramente conmemorativo e haxiogr¨¢fico, e que atopen un espazo de seu no que intervir: s¨® as¨ª poderemos aproveitar o inmenso capital intelectual e humano que se vertebra arredor delas, tan a mi¨²do desaproveitado polo erratismo ou a invisibilidade. Pero hai m¨¢is: a traduci¨®n e subtitulado de Pan negro foi adiante grazas ao apoio econ¨®mico dalg¨²ns amigos e patr¨®ns da Fundaci¨®n, que cofinanciaron o traballo dos seus petos. Vela¨ª un exemplo do futuro que nos agarda: dar un paso ¨¢ fronte e apostar por aquilo no que cremos e por aquelo que queremos, sen agardar a que nolo po?an en bandexa. Ese ¨¦ un dos cami?os que temos que percorrer para sermos unha sociedade madura, que se respecte porque cre en si mesma e que, polo mesmo, se faga respectar. M¨¢goa que apostas coma esta corran o risco de ser unha pinga nun oc¨¦ano: s¨® con continuidade e periodicidade na oferta, e con espazos espec¨ªficos para cada tipo de produto, conseguiremos facelos visibles e fidelizar o consumo do p¨²blico. Oxal¨¢ se consolidasen iniciativas coma esta, que suplan os d¨¦ficits institucionais en pol¨ªticas de audiovisual.

Por se fose pouco, a novela ¨¦ magn¨ªfica. A eficacia do punto de vista infantil ¨¢ hora de narrar as consecuencias da guerra xa foi demostrada abondo (Aqueles anos do Moncho de Neira Vilas, A lingua das bolboretas de Rivas) pois deita sempre unha ollada de incomprensi¨®n ou abraio sobre o fen¨®meno b¨¦lico que suli?a de xeito t¨¢cito o seu absurdo radical. Pan negro ¨¦ unha novela sobre a guerra e os seus efectos individuais e colectivos pero ¨¦ tam¨¦n de educaci¨®n sentimental. E a¨ªnda moito m¨¢is pois o elemento costumista non ¨¦ o menos interesante. Por riba, chega a n¨®s nunha convincente versi¨®n galega. Non se pode pedir m¨¢is. Pero ¨¦ m¨¢goa que te?amos que congratularnos do que deber¨ªa ser habitual.