O surrealista caribe?o que pariu Galicia

Ao longo da historia p¨®dense atopar moitos pequenos acontecementos que se converten en fitos para que un artista decida emprender determinado cami?o. Pero en poucas ocasi¨®ns un encontro entre d¨²as persoas, coma o que tivo lugar na Rep¨²blica Dominicana en maio de 1941 entre Andr¨¦ Breton e Eugenio Fern¨¢ndez Granell, marcou dun xeito tan importante a traxectoria vital dun creador. Naquel momento Granell era un escritor e xornalista que tivera que fuxir da Espa?a franquista e que a partir daquel encontro co gran inspirador do movemento surrealista acabar¨ªa por converterse nun dos pintores fundamentais para entender o surrealismo latinoamericano. A vida errante de Granell fixo que aquilo do cidad¨¢n do mundosexa m¨¢is axeitado ca nunca no seu caso, malia que sempre tivo presente a Galicia na s¨²a longa peregrinaxe polo continente americano. De feito, ao final da s¨²a vida elixiu a Santiago, a cidade na que pasou os seus primeiros anos, para abeirar a sede da fundaci¨®n que hoxe leva o seu nome.

Granell co?eceu a Breton durante unha entrevista que lle realizou ao escritor franc¨¦s na escala que este fixo en Ciudad Trujillo, cando vai cami?o do exilio en Nueva York. Dende ese momento Granell merg¨²llase no ideario surrealista e animado tam¨¦n pola amizade co pintor cubano Wilfredo Lam compaxina as s¨²as m¨²ltiples actividades coa pintura baseada nos postulados do surrealismo. En 1942 participar¨¢ na s¨²a primeira exposici¨®n colectiva en Ciudad Trujillo e un ano m¨¢is tarde realizar¨¢ a s¨²a estrea cunha mostra individual. En 1946 Breton e Granell volven verse en Ciudad Trujillo e dende ese momento ata a morte do poeta surrealista franc¨¦s en 1966 xa non se interromper¨ªa o contacto entre ambos os dous a trav¨¦s de cartas. Trala morte de Breton, Granell escribe ¨¢ s¨²a viuda, Elisa, unha carta na que lle confesa: ¡°La dicha de haber conocido a Andr¨¦ Breton fue el acontecimiento moral m¨¢s extraordinario de mi vida y nada me ha causado m¨¢s honda satisfacci¨®n que la amistad que tuvo la bondad de dispensarme¡±. Na ampla colecci¨®n de obras de arte reunidas por Breton ao longo da s¨²a vida at¨®panse medio cento de pinturas do propio Eugenio Granell.

Granell foi un membro senlleiro da segunda xeraci¨®n surrealista

O pintor galego foi, sen d¨²bida, un dos membros senlleiros da segunda xeraci¨®n do surrealismo espa?ol. A s¨²a obra ¨¦ ¨²nica xa que Granell reflectiu nas s¨²as pinturas as diversas influencias que foi recibindo das culturas dos pa¨ªses nos que viviu: Rep¨²blica Dominicana, Guatemala, Puerto Rico e Estados Unidos. Nos seus ¨²ltimos anos volve a Espa?a e falece en Madrid no ano 2001. O galerista madrile?o Guillermo de Osma, que estudou fondamente a traxectoria de Granell e adquiriu varias obras s¨²as, explica que unha das caracter¨ªsticas fundamentais para entender o pintor galego e a s¨²a independencia, tam¨¦n no mundo da arte, o que o levou a se manter afastado dos circu¨ªtos comerciais e expo?er as s¨²as obras cos seus amigos. De a¨ª que participase en numerosas mostras co colectivo surrealista que se agrupaba en torno ao propio Breton. Na s¨²a etapa en Nova York si que xa tivo o reco?ecemento dalgunha importante galer¨ªa americana, coma a Bodley, que programou a outros grandes artistas surrealistas coma Max Ernst ou Ren¨¦ Magritte.

Outra das cousas que fan de Granell unha figura ¨²nica no mundo da arte e da cultura ¨¦ o seu interese por diversas disciplinas. Coma indica a catedr¨¢tica de Historia da Arte Luc¨ªa Garc¨ªa Carpi, Granell foi pintor, escultor, m¨²sico, escritor, cineasta. No que se refire ¨¢ pintura, Garc¨ªa Carpi sinala que unha vez que Granell elabora o seu estilo xa ¨¦ imposible confundilo co doutros pintores. ¡°Responde aos principios de metamorfose e cambio do surrealismo pero ¨¦ un surrealismo di¨²rno, non mergulla nos sonos coma fan outros artistas. A s¨²a obra ¨¦ dunha riqueza extraordinaria e creo que a s¨²a importancia vai reco?ecerse m¨¢is no futuro¡±, indica a catedr¨¢tica, quen destaca especialmente da traxectoria de Granell as paisaxes m¨¢xicas que pintou nos seus primeiros anos de estad¨ªa en Nueva York, a finais dos anos cincuenta. Garc¨ªa Carpi considera que a figura de Granell tivo un certo reco?ecemento despois da s¨²a volta a Espa?a a mediados dos oitenta, malia que o seu traballo foi menos co?ecido que o doutros surrealistas espa?ois coma Mir¨®, Dal¨ª ou Oscar Dom¨ªnguez. ¡°Xunto a Wilfredo Lam, Granell ¨¦ un dos grandes pintores do surrealismo caribe?o¡±, concl¨²e a catedr¨¢tica.

¡°A s¨²a traxectoria ven marcada por un surrealismo do humor e da fantas¨ªa¡±

Guillermo de Osma coincide en cualificar a Granell coma unha figura do surrealismo cunhas caracter¨ªsticas moi peculiares. O galerista explica que a s¨²a pintura evolucionou dende os riscos primitivistas da ¨¦poca de Guatemala ata ¨¢ abstracci¨®n de finais da d¨¦cada dos cincuenta e a posterior volta ¨¢ figuraci¨®n. ¡°? unha pintura que sempre est¨¢ en continua evoluci¨®n. A presencia da poes¨ªa e da literatura en xeral ¨¦ unha constante na s¨²a obra. D¨¢balle moita importancia ao t¨ªtulo dos cadros e, de a¨ª, que alg¨²ns deles te?an ata tres ou catro li?as¡±, indica De Osma, quen considera que a figura de Granell a¨ªnda non conta co reco?ecemento que deber¨ªa ter en Espa?a e pide un maior apoio para a fundaci¨®n que leva o nome do pintor. ¡°A s¨²a traxectoria v¨¦n marcada por un surrealismo do humor e da fantas¨ªa¡±, engade o galerista madrile?o.

O exalcalde de Santiago Xerardo Est¨¦vez, que co?eceu ben a Granell polos seus encontros para acordar a creaci¨®n da fundaci¨®n do artista, sinala que Granell mantivo unha relaci¨®n con Santiago semellante a doutros creadores coma Valle-Incl¨¢n ou Rosal¨ªa de Castro: ¡°Por un lado ti?an a necesidade de voltar a Santiago, pero por outra tam¨¦n procuran sa¨ªr da cidade. Quizais o feito de ter recunchos tan belos faga necesario sair dela¡±. Coma cualidades do seu car¨¢cter, Est¨¦vez lembra a xenerosidade e a simpat¨ªa: ¡°? idade que ti?a cando o co?ec¨ªn xa perdera a inhibici¨®n e iso levabao a dicir sempre o que pensaba. Lembro un encontro que tivo con Manuel Fraga no Auditorio de Galicia. Eu ti?a interese en xuntalos e, a¨ªnda que ao principio ambos os dous ti?an unha expresi¨®n moi seria, acabaron por manter unha animada charla. El sempre tivo un gran cari?o pola cidade e acolleu con entusiasmo a idea de ubicar a fundaci¨®n no Pazo de Benda?a¡±.

Precisamente este edificio ser¨¢ o epicentro das exposici¨®ns e outras actividades que a partires do mes de xu?o servir¨¢n para celebrar o centenario do artista. ? unha l¨¢stima que unha figura tan senlleira coma Granell vexa limitada a celebraci¨®n dos cen anos do seu nacemento ¨¢ cidade de Santiago. Non hai actividades previstas noutros lugares nos que Granell desenvolveu a s¨²a actividade art¨ªstica. Quizais o feito de seren case sempre un estranxeiro al¨ª onde se atopou infl¨²e no feito de que os actos conmemorativos s¨® te?an lugar en Galicia. Tampouco a crise axudou a contar con fondos suficientes para realizar un proxecto que permita dar a co?ecer a s¨²a obra nos diversos pa¨ªses nos que residiu. Sen d¨²bida que unha figura da cultura galega da s¨²a importancia merece unha maior promoci¨®n exterior.