Na esquerda da esquerda

En 1987, Eugenio Granell achegouse ao notario canda outros promotores da Fundaci¨®n Andreu Nin. Ao ir estampar a s¨²a sinatura no documento fundacional, o rexistrador Ramos Armero preguntou ao pintor pola s¨²a profesi¨®n. ¡°Antiestalinista¡±, respondeu. As feridas pol¨ªticas non acabaran de cicatrizar no corpo e no pensamento dun home fiel ¨¢s hist¨®ricas siglas do Partido Obrero de Unificaci¨®n Marxista (POUM), en cuxa constituci¨®n, un ano antes do golpe fascista de Franco, tam¨¦n estivera presente. ¡°Bajo el impulso del partido comunista ruso, Lenin y Trotski, el lema de la revoluci¨®n francesa, libertad, igualdad, fraternidad, aparec¨ªa al alcance de la mano¡±, escrib¨ªa, a¨ªnda en 1990, nunha colecci¨®n de historia repartida polo xornal El Mundo. Neste mesmo texto, El fantasma antitrotskista, engad¨ªa: ¡°Vela¨ª o estalinismo: un baleiro de ideas enchido co imperio do crime¡±.

Mais o activismo pol¨ªtico non foi accidental na existencia de Granell. Con 19 anos participa no congreso fundacional de Izquierda Comunista e ¨¦ nesas asembleas, convocadas na parte de atr¨¢s do r¨¦xime republicano, onde contacta cos materiais e as teses do surrealismo. Segundo o seu bi¨®grafo Carlos Arias (Eugenio Granell, Xunta de Galicia, 2005), foi C¨¢ndido Fern¨¢ndez Mazas, pintor ourens¨¢n, quen o alertou das estratexias vangardistas e quen lle amosou a revista Minotaure, editada entre 1933 e 1939 por Andr¨¦ Breton. Os lazos entre as correntes de esquerdas do comunismo internacional e as pr¨¢cticas art¨ªsticas avanzadas, sintentizados en 1938 por Le¨®n Trotsky, Diego Rivera e o propio Breton no c¨¦lebre Manifesto por unha arte revolucionaria independente, aparecer¨®nselle as¨ª a un mozo militante que s¨® asumir¨ªa a ortodoxia surrealista anos logo, durante o seu exilio na Rep¨²blica Dominicana.

Porque na tensa d¨¦cada dos trinta, a Granell preocup¨¢bao, antes de m¨¢is, a pol¨ªtica revolucionaria. ¡°? preciso aniquilar a burocracia¡±, redactaba, desde a prisi¨®n celular de Madrid, no seu primeiro artigo, ¡°e condenar para sempre a funesta pol¨ªtica tan axi?a menxevique como aventureira, que levou a cabo at¨¦ agora¡±. O militante de preguerra cumpr¨ªa coa teor¨ªa e a praxe trotskista, atacaba a disciplina segundo a entend¨ªan os partidos da III Internacional, criticaba con violencia as t¨¢cticas manadas de Moscova que esix¨ªan aos comunistas a ruptura total coa socialdemocracia e esix¨ªa unha alianza obreira para frear o fascismo. ¡°Sinalar como ¨²nica sa¨ªda e fin un Goberno Aza?a, apoiado na alianza permanente republicano-comunista, equivale a desprezar por completo a acci¨®n revolucionaria do proletariado¡±, imprim¨ªa en La Batalla, o ¨®rgano de comunicaci¨®n do POUM, catro meses antes das elecci¨®ns ga?adas pola Frente Popular co respaldo do partido de Granell.

Coa guerra, a s¨²a escrita ad¨¦nsase. Aborda temas de estratexia militar e pensa sobre a eficacia do ex¨¦rcito revolucionario. Tam¨¦n, en Hora de Espa?a, traza alg¨²n relato literario da urxencia dos acontecementos. Ao tempo, contrib¨²e ¨¢ organizaci¨®n da Columna Motorizada do POUM. E ¨¢ represi¨®n estalinista que sucede aos denominados feitos de maio, cando o Goberno republicano ilegaliza a formaci¨®n de Granell a causa das presi¨®ns sovi¨¦ticas, sobrevive refuxiado na casa de Rafael Dieste. Reincorp¨®rase nun batall¨®n ao mando dun cenetista. A partir da derrota, o exilio en Francia, no Caribe, en Guatemala, nos Estados Unidos.

Na escolma Artigos pol¨ªticos (1932-1990) (Fundaci¨®n Granell, 2009), presentada polo historiador Pello Erdoziain e recollidos de Comunismo, do El combatiente rojo ¡ªque o pintor dirixiu durante a guerra¡ª, do Bolet¨ªn Interior de Izquierda Comunista, do xornal dominicano La Naci¨®n, da publicaci¨®n confeccionada en Estados Unidos Espa?a Libre ou de Diario 16, a ollada no muda no substancial. Abandonada a militancia partidista, Granell reconduce o combate por outros medios: a prensa. En lembranza do deputado poumista Joaqu¨ªn Maur¨ªn, contra o ¡°gran porco Dal¨ª¡± ou contra o silencio dos intelectuais do Partido Comunista ante a desaparici¨®n de Andreu Nin. Precisamente ao secretario xeral do seu partido, real e sentimental, dedicar¨ªa a¨ªnda un lenzo en 1992: Eleg¨ªa por Andreu Nin.