¡°Sempre hai queixas sobre as Letras, pero est¨¢ ben, hai discusi¨®n¡±

Hai dous anos e cinco meses que Xos¨¦ Lu¨ªs M¨¦ndez Ferr¨ªn (Ourense, 1938) aterrou na presidencia da Real Academia Galega. Segue a reclamar un bo financiamento para a instituci¨®n e, malia as obrigas do cargo, a obra literaria do autor de Contra Maquieiro contin¨²a: ¡°Sempre hai tempo¡±.

Pregunta. Foi Valent¨ªn Paz Andrade un bo poeta?

Resposta. Excelente poeta.

P. Este ano apareceu moita obra desco?ecida.

R. Distingo entre a poes¨ªa que acabo de visitar por primeira vez e a que me acompa?ou desde os 17 anos. A idea que ti?a del ¨¦ a dun poeta cunha linguaxe comunal, dunha ¨¦poca, con moitas semellanzas con Lorca</CF>. Por outro lado ten moita proximidade a Neruda. Porque o Canto General ¨¦ da mesma x¨ªnea que o Pranto matricial. Paz Andrade incorp¨®rase ademais a esa poes¨ªa pol¨ªtica caracter¨ªstica da Galicia dos cincuenta, a poes¨ªa pol¨ªtica anterior a Celso Emilio Ferreiro.

P. A do exilio.

R. Seoane, Lorenzo Varela... Paz Andrade resolve moi ben o verso e ten o¨ªdo musical, non ¨¦ torpe. Non est¨¢ sorprendendo aos poetas da mi?a xeraci¨®n, porque co?ecimos en 1955, no libro de Del Riego Escolma de poes¨ªa galega. Pero si a persoas menos atentas ¨¢ evoluci¨®n da poes¨ªa galega. ?, ademais, un dos poetas en que o tema feminista aparece con m¨¢is intensidade. Igual que en Rosal¨ªa, a muller en Paz Andrade ¨¦ a muller proletaria, a campesi?a, a traballadora. Castelao, un home de Rianxo con sentido social, nunca pintou as mulleres dunha f¨¢brica de conservas. Paz Andrade representa unha sensibilidade moito m¨¢is avanzada.

P. Tratouno?

R. Si, a¨ªnda que exist¨ªa unha inmensa distancia entre Paz Andrade e o grupo de Galaxia. Malia iso, a maior parte da xente da mi?a idade falamos con Paz Andrade. Era moi asequible, un home de ideas que sab¨ªa que ti?a que comunicar esas ideas.

P. Que o atrae m¨¢is dunha figura con tantas dimensi¨®ns?

R. Inter¨¦same moito o pol¨ªtico. Enche todo o s¨¦culo XX coas s¨²as propostas. A s¨²a mensaxe pol¨ªtica faise moi intensa durante o franquismo. Galicia como tarea hai que lelo as¨ª. Paz Andrade non creu na Comunidade Europea: o europe¨ªsmo da Revista de Econom¨ªa de Galicia ¨¦lle alleo, non cae no mito do europe¨ªsmo e si na relaci¨®n co Terceiro Mundo a trav¨¦s do Atl¨¢ntico.

P. Na Rep¨²blica traballou como avogado da patronal.

R. Ram¨®n Gonz¨¢lez Costas, heroe de 1972, falou dos servizos de prestaba Paz Andrade ¨¢ clase obreira como avogado gratu¨ªto, de que era un home moi querido pola clase obreira. Gonz¨¢lez Costas era da Organizaci¨®n Obreira e hoxe da FPG. Durante a Rep¨²blica, Paz Andrade era avogado dos armadores de Bouzas e uns anarquistas quixeron matalo. Foi tan mal visto ese ataque que o condenou ata o asesor xur¨ªdico da CNT e da FAI da Coru?a, Lu¨ªs Seoane. Paz Andrade nunca tivo actitudes antiobreiras.

P. O ano que v¨¦n, o D¨ªa das Letras fai medio s¨¦culo. Que sentido ten a xornada?

R. Unha festa de reivindicaci¨®n nacional que eu non sospeitaba que fose cobrar a importancia que cobrou. Dic¨ªan que, tras Lois Pereiro, agora non se move nada. Cada ano hai unha queixa, unha protesta, pero iso est¨¢ ben, porque hai discusi¨®n. Este ano, por primeira vez, a patronal fixo unha declaraci¨®ns polo D¨ªa das Letras. E un grupo punki de Tebra, unha aldea de Tomi?o, fai unha festa que se chama Paz Andrade. Iso ¨¦ un bot¨®n de mostra.</CF>

P. F¨®ra do debate sobre se debe ser festivo ou non...

R. Ese debate xa... fede. Eu compr¨¦ndoo, son os libreiros, alg¨²ns libreiros. Pero que a fagan. Estamos nunha etapa de liberalismo absoluto e p¨®dese vender libros en d¨ªa festivo. Como na ¨¦poca de Franco sa¨ªan ?lvarez Bl¨¢zquez e Dar¨ªo Xoh¨¢n Cabana nun furg¨®n e ¨ªan polas feiras, domingos e d¨ªas festivos.

P. A vostede gustar¨ªalle mudar algo na celebraci¨®n?

R. Debe ser d¨ªa festivo, porque os festivos non s¨® os debe ter a Igrexa Cat¨®lica ou o Estado espa?ol. Aqu¨ª hai un problema grav¨ªsimo: no d¨ªa 25 de Xullo coincide un patr¨®n oficial da Espa?a neocat¨®lica e o D¨ªa da Patria Galega. Xera interferencias. En cambio, o D¨ªa das Letras ¨¦ s¨® o D¨ªa das Letras.

P. Malia a reduci¨®n de 300.000 euros, est¨¢ satifeito cos orzamentos da Academia?

R. Estabamos indignados porque os recortes afectasen ¨¢ galega m¨¢is que ¨¢ catal¨¢ e ¨¢ vasca. Record¨¢bame as Festas Minervais de Santiago de 1957 en que os premios en galego eran menores que en castel¨¢n. Houbo unha crise intensa ate que se equipararon. O PSOE e o Bloque actuaron con contundencia, pero se o PP non aceptase non haber¨ªa nada que facer. Aos m¨¢is altos niveis do PP houbo queixas.

P. A Xunta deber¨ªa involucrarse m¨¢is no financiamento?

R. A Xunta aplicou os recortes como aos demais. Non eran ofensivos. Pero pediremos sempre que a Academia estea mellor dotada. Temos museo, biblioteca, funcionarios, dicionarios e gram¨¢ticas en creaci¨®n.

P. Cal ¨¦ o estatus econ¨®mico ao que aspira a Academia, al¨¦n dese tirapuxa continuo?

R. A vocaci¨®n desta Academia ¨¦ estar calada e traballando, non sa¨ªr ¨¢ r¨²a.

P. Pero como debera estar integrada nos orzamentos?

R. Ter¨ªa que haber unha subvenci¨®n fixa e adaptarse a ela. Ademais precisamos subir os salarios dos empregados, que son moi baixos. A plantilla son persoas de alt¨ªsima cualificaci¨®n. Ter¨ªan que ga?ar o mesmo ca un catedr¨¢tico de instituto. ? un traballo dese nivel.

P. Est¨¢ satisfeito co traballo cient¨ªfico da instituci¨®n?

R. Moi ben. Est¨¢n funcionando por primeira vez na historia as secci¨®ns. Hai acad¨¦micos moi sabios e moi maiores que est¨¢n facendo un esforzo xuvenil de entusiasmo e de traballo. E os correspondentes axudan moito.

P. Que achega o dicionario?

R. ? un paso adiante, pero en construci¨®n permanente, un dos traballos estrela da Academia. Outros son a gram¨¢tica normativo-descritiva ou o dicionario dos apelidos galegos.

P. A gram¨¢tica foi un dos obxectivos que se marcou. En que estado se atopa?

R. Hai unha comisi¨®n traballando nela. Cando rematar¨¢n? Se tardamos cen anos en tela, podemos agardar alg¨²n m¨¢is. Hai outras gram¨¢ticas. Pero ten que haber esta pola carga simb¨®lica e a dimensi¨®n descritiva.

P. O acto da Academia do 17 de maio coincide coa manifestaci¨®n en defensa da lingua...

R. Eu lim¨ªtome ao Primeiro de Maio. Poder¨ªa participar na do 17, pero coincide cos actos.

P. Hai ameazas ao galego?

R. Hai perda de utentes. Non o consideran necesario e mesmo un inconveniente. A pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica vasca ou catal¨¢ foi a contraria, para que unha lingua en deterioro mudase en viva. Aqu¨ª non se levou unha pol¨ªtica as¨ª. O galego ens¨ªnase nas escolas e ¨²sase nas administraci¨®ns. Est¨¢ ben, pero ti?a que estar mellor, ti?a que haber unha pol¨ªtica ling¨¹¨ªstica de inmersi¨®n.

P. Existe en parte da sociedade galega unha mentalidade que despreza o galego.

R. Porque est¨¢ minorizado. Antes, calquera rapaz de aldea en canto entraba no mundo dos porros olvid¨¢base de dicir ¡°carallo¡± e pasaba a dicir ¡°qu¨¦ fuerte¡±. A Igrexa Cat¨®lica e todas as sectas descriminan o galego.

P. Os medios de comunicaci¨®n.

R. Pero non o desprezan, sen¨®n que non o usan. Os enterros fanse en castel¨¢n. Ningu¨¦n pon unha esquela en galego. O galego recup¨¦rase por un lado e p¨¦rdese por outro.

P. Compaxina o cargo coa s¨²a obra literaria?

R. Hai tempo para todo.

P. Ten publicaci¨®n ¨¢ vista?

R. Non, non te?o presa.

P. Segue a literatura nova?

R. Bastante. Non vou dicir ning¨²n nome, pero hai autores que sorprenden, que me alegro de volver ler. Hai unha literatura en marcha con diferentes posici¨®ns e contradici¨®ns. O estra?o ¨¦ que a literatura estea nun estado esplendoroso e despois a lingua en perigo. Tam¨¦n me chama a atenci¨®n que non existan moitos escritores que vivan aqu¨ª e en castel¨¢n. Hoxe case todos os escritores ser¨ªan Pondal, escriben en galego e nada m¨¢is. Non existe xa o modelo Rosal¨ªa, escritora en galego e en castel¨¢n.

P. Non hai figuras da envergadura dun Torrente.

R. Hai outro fen¨®meno novo, o escritor galego traducido e celebrado nas culturas hexem¨®nicas. Vai preguntar nunha librar¨ªa de Lisboa, xa non digo de Par¨ªs, por Torrente e non se co?ece. En cambio, Manuel Rivas est¨¢ editado en Gallimard, e ¨¦ iso son palabras maiores, a capital editorial da Rep¨²blica Mundial das Letras. Un escritor monoling¨¹e galego. Eu al¨¦grome, claro.