O pa¨ªs que se estende

Valent¨ªn Paz Andrade ¨¦ ese personaxe que leva anos a peregrinar sen encontrar o seu lugar na nosa memoria c¨ªvica, porque non era de ningu¨¦n, s¨® del propio. A s¨²a identidade foi insistir teimudamente, a pesar da historia, en ser quen era e conservar lealdades innegoci¨¢beis. Como o sectarismo nos nosos medios culturais e pol¨ªticos ¨¦ moi acusado, o prezo por non ser de ningu¨¦n ¨¦ non ter un lugar. A ver se llo facemos desta.

Ao galeguismo fracturouno fisicamente o golpe de estado e a Guerra Civil e partiuno de vez a ruptura entre o interior e o exilio, entre Pi?eiro e Castelao. Extingu¨ªronse Castelao e o Consello da Galiza e prevaleceu a interpretaci¨®n da historia, da lingua, do pa¨ªs, de Pi?eiro. Paz Andrade era distinto desa corrente ideol¨®xica e pol¨ªtica, o pi?eirismo. Te?o sinalado como a procedencia dos galeguistas republicanos, ben do interior do pa¨ªs ou ben das cidades e vilas costeiras, con cadans¨²as experiencias ben distintas, deu visi¨®ns diverxentes do pa¨ªs. O de Paz Andrade era un galeguismo tan rexo como dial¨¦ctico, din¨¢mico e aberto ao mundo. Foi dunha das xeraci¨®ns que viviron a Rep¨²blica e ficaron marcadas pola esperanza, a abertura ao mundo, a confianza na historia, o cultivo da liberdade persoal¡­ Cando o golpe do 36, Paz Andrade ¨¦ un home feito de 38 anos que vive nunha cidade febril, cun percorrido intens¨ªsimo na vida persoal, profesional e pol¨ªtica. O seu galeguismo nace p¨¦ do oc¨¦ano e baixo o sol de Vigo. Paz Andrade era decididamente Atl¨¢ntico.

Para el Galiza comezaba nas nosas monta?as, baixaba por chairas e vales deica a costa e logo estend¨ªase polo o oc¨¦ano cara ?frica, Am¨¦rica¡­ O seu pa¨ªs non ti?a l¨ªmites. Porque non ti?a, non conceb¨ªa reducir a Galiza a catro provincias espa?olas vencidas e nunca renunciou a Castelao. A Direcci¨®n General de Prensa a toda a prensa: ¡°8 de Enero de 1950. Habiendo fallecido en Buenos Aires el pol¨ªtico republicano y separatista gallego Alfonso Rodr¨ªguez Castelao se advierte lo siguiente: La noticia de su muerte se dar¨¢ en p¨¢ginas interiores y a una columna.(...) Se elogiar¨¢n ¨²nicamente del fallecido sus caracter¨ªsticas de humorista, literato y caricaturista. Se podr¨¢ destacar su personalidad pol¨ªtica, siempre y cuando se mencione que aquella fue errada y que se espera de la misericordia de Dios el perd¨®n de sus pecados. De su actividad literaria y art¨ªstica no se har¨¢ menci¨®n alguna del libro Sempre en Galiza ni de los ¨¢lbumes de dibujos de la guerra civil. Cualquier omisi¨®n de estas instrucciones dar¨¢ lugar al correspondiente expediente¡±. Valent¨ªn publicou unha necrol¨®xica no suplemento de letras do diario santiagu¨¦s La Noche. Remataba: ¡°Sin que doblaran a muerto todas las campanas de Galicia, en la noche s¨¦ptima del a?o naciente, m¨¢s all¨¢ del Atl¨¢ntico, entre el hervor espeso de Buenos Aires, se ha plegado, gallegos, nuestra mayor bandera¡±. Esas p¨¢xinas non duraron al¨¦n dunhas semanas.

Non renunciando a Castelao non renunciaba ¨¢ existencia dun Goberno galego al¨® no exilio, non renunciaba a Galiza como naci¨®n, non s¨® unha cultura particular. E porque a s¨²a Galiza non ti?a l¨ªmites, a s¨²a lingua tampouco non. A s¨²a experiencia profesional internacional e o seu esp¨ªritu emprendedor fac¨ªanlle ver at¨¦ que punto a nosa lingua se continuaba na ?frica, no Brasil, polo mundo...

Aquel empresario poeta tivo a vida dun aventureiro: foi avogado, empresario, xornalista, dirixente pol¨ªtico, sufriu un atentado, foi preso, sufriu outro atentado, volveu ser desterrado, economista, experto en pesca internacional, escritor literario... Un solitario e incans¨¢bel militante da esperanza galega en todas as frontes.