A cultura celebra a s¨²a propia resistencia

A cultura adoece dun abandono deliberado. Ou iso din os que, para referirse a ela, falan de resistencia. Nun ano marcado pola desaparici¨®n da Conseller¨ªa de Cultura e por uns recortes que devolven as ideas aos caix¨®ns, non hai nin tres re¨¢s para unha ¨®pera. Con todo, no Extramunde da cultura galega a¨ªnda sobresaen iniciativas que rachan coa desidia. Admirando a condici¨®n, o ¨²ltimo disco de S¨¦s ¨¦ un deses exemplos, pero non o ¨²nico. A metamorfose de Shakespeare, que migra ¨¢s novas tecnolox¨ªas con Amores Prohibidos 2.0, ¨¦ outra das pezas deste crebacabezas. O ano Pereiro cargou de contracultura o ambiente con apostas como Ru¨ªdo negro ou Vikingland. Faltan cartos, pero sobrevive a vontade de crear.

As preguntas trasladadas aos enquisados foron as seguintes:

1) Cal foi na s¨²a opini¨®in o principal acontecemento cultural dos ¨²ltimos doce meses?

2) Escolla o produto cultural galego que considera m¨¢is salientable dende o pasado 17 de maio.

DOLORES BEN Presidenta de Agapi: ¡°O Festival de San Sebasti¨¢n contou con d¨²as longametraxes galegas¡±

Dolores Ben marchou buscar o acontecemento do ano ao Festival de San Sebasti¨¢n. A escolla non ¨¦ casual, pois certame outorgou car¨¢cter internacional a d¨²as longametraxes galegas. Dirixido pola coru?esa Sandra S¨¢nchez, o documental Tralas Luces deli?a a vida dunha feirante cuxas esperanzas afogan mentres percorre verbenas de Galicia e Portugal. Pola s¨²a banda, a historia unha amizade constru¨ªda ¨¢ intemperie do Alzheimer, outorgoulle a Enrugas, adaptaci¨®n cinematogr¨¢fica de Ignacioa Ferreras, o m¨¢ximo reco?ecemento neste e outros certames internacionais. Cinemar, a produtora que dirixe Ben, realizou a posproduci¨®n de son de ambas as pezas, que agochan un pouso amargo baixo historias cheas de luz. Ga?adora do Mestre Mateo de Honra na s¨²a ¨²ltima edici¨®n, a produtora admite certa debilidade pola cita donostiarra. ¡°Todos os anos vou a festivais, pero este ¨¦ o que m¨¢is gozo¡±, asegura.

FRAN ALONSO Editor de Xerais e escritor: ¡°O ano Lois Pereiro supuxo un achegamento a novos p¨²blicos¡±

?O ano Lois Pereiro foi, para Fran Alonso (Vigo, 1963) o evento cultural m¨¢is relevante do ¨²ltimo ano, pois ¡°significou unha ruptura importante co canon tradicional do D¨ªa das Letras Galegas¡±. A promoci¨®n da figura e da obra do poeta maldito de Monforte durante os ¨²ltimos meses supuxo, segundo o escritor e editor, ¡°un achegamento da literatura galega a novos p¨²blicos e a trav¨¦s de novas v¨ªas e soportes¡±. No entanto, Alonso, que se confesa inimigo de ¡°categorizar¡±, atopa ¡°realmente dif¨ªcil¡± seleccionar un produto cultural. Con todo, aposta por Extramunde, de Xavier Queipo, que retrata o poder omn¨ªmodo da Igrexa en tempos de Inquisici¨®n a trav¨¦s dunha viaxe dende a fregues¨ªa de San Andr¨¦s ata a illa de Borneo. Di Fran Alonso que o principal atributo da novela ga?adora da ¨²ltima edici¨®n do premio Xerais radica na ¡°abordaxe da novela hist¨®rica desde unha perspectiva contempor¨¢nea e con moita visi¨®n de futuro¡±.

PAULA CARBALLEIRA Actriz e escritora: ¡°A cultura vaise facendo amodi?o, con amor e paciencia¡±

Paula Carballeira (Fene, 1972) refuga dar importancia ¨¢s efem¨¦rides. ¡°Eu non son moito de eventos e acontecementos, pois creo que a cultura se vai facendo amodi?o, con amor e paciencia¡±. Malia todo, subli?a a recuperaci¨®n da figura de Lois Pereiro que, no caso de Carballeira, trouxo consigo a lectura dun libro que considera ¡°toda unha descuberta¡±. De Conversa ultramarina conmoveuna ¡°o home que hai detr¨¢s da poes¨ªa e dentro dela, que non se separa unha cousa doutra¡±. Un estreito v¨ªnculo co mundo das brincadeiras leva ¨¢ contacontos a salientar, ademais, a consolidaci¨®n da literatura infantil e xuvenil galega ¡°como sin¨®nimo de calidade m¨¢is al¨¢ das nosas fronteiras¡±. Pero a coru?esa, que tam¨¦n foxe de escoller un ¨²nico referente cultural, non quere deixar de destacar a importancia de ¡°voces que sa¨ªron na poes¨ªa con moita forza¡±, como Mar¨ªa Rosendo ou Andrea Nunes, ¡°por po?er un par de exemplos¡±.

MOIS?S BARCIA Director de Rinoceronte: ¡°A iniciativa cultural do ano ¨¦ a de Ch¨¦vere de ¡®Amores Prohibidos 2.0¡±

O IES A Cachada de Boiro foi escenario da que Mois¨¦s Barcia (O Morrazo, 1971) considera a iniciativa cultural do ano. Amores Prohibidos 2.0 representa a visi¨®n m¨¢is electr¨®nica da obra de Shakespeare Romeo e Xulieta. Ch¨¦vere ¨¦ quen xestiona un proxecto que vai m¨¢is al¨¢ do teatro. Encerellado nas redes sociais e sostido sobre os baluartes da lingua, esta historia ¨¦ un enfrontamento entre Montescos, que falan espa?ol, e Capuletos, que empregan o galego. O ruxerruxe adolescente ¨¦ o que marca a trama aberta. E tam¨¦n est¨¢ vinculado a Shakespeare o produto cultural deste ano escollido polo director de Rinoceronte Edici¨®ns. Tr¨¢tase da traduci¨®n ao galego de Ram¨®n Guti¨¦rrez Izquierdo da obra Sonetos de Shakespeare, que nos dous ¨²ltimos anos foi galardoada d¨²as veces. Unha co Premio Lois Tob¨ªo ao Libro traducido do ano, no 2011, e outra polo Premio AELG ¨¢ Mellor Traduci¨®n, este ano.

PILAR PALLAR?S Poeta: ¡°E estritamente necesario que existan medios en galego¡±

Lonxe da ficci¨®n literaria, Pilar Pallar¨¦s (Culleredo, 1957) marca como principal acontecemento cultural do ano a posta en marcha do xornal dixital Sermos Galiza. Malia a s¨²a condici¨®n de poeta, Pallar¨¦s deixa a un lado a s¨²a querenza polo verso para destacar como evento m¨¢is salientable unha iniciativa apegada ¨¢ realidade social, ¡°porque coa penuria dos medios de comunicaci¨®n en galego ¨¦ estritamente necesario que exista algo as¨ª¡±. No ¨¢mbito da produci¨®n cultural, ve ¡°moi interesante¡± o disco de Mar¨ªa Xos¨¦ Silvar, S¨¦s, Admirando a condici¨®n, publicado en xullo de 2011. O traballo da cantautora coru?esa ¨¦, segundo a poeta, ¡°musicalmente moi rico e con moitas tradici¨®ns musicais entroncadas¡±. Engaiolouna ademais polas letras da cantautora coru?esa, que a propia Silvar presenta como ¡°ritmos americanos repensados en galego e en feminino¡±.

?SCAR LOSADA Cr¨ªtico de folk e cinema: ¡°O ¨¢lbum do tr¨ªo Talabarte e o de S¨¦s foron propostas sobranceiras¡±

A cultura do pa¨ªs non esmorece. ¡°Afortunadamente¡±, engade ?scar Losada (A Coru?a, 1965). O xornalista toma un tempo para pensar cales foron as acontecementos que marcaron a vida cultural do pa¨ªs, e tras deliberar chega a conclusi¨®n de que non houbo ning¨²n en concreto que ¡°mereza ser salientado por riba dos demais¡±. Pero o pouso da idea xa quedou a¨ª. Actividade h¨®uboa, tanto creadores como organizadores de festivais de distintas disciplinas. Un produto? Losada c¨ªnguese ¨¢ m¨²sica e ergue o dedo para sinalar o ¨¢lbum hom¨®nimo do tr¨ªo Talabarte e o debut discogr¨¢fico da solista S¨¦s, Admirando a condici¨®n. Talabarte ¨¦ sin¨®nimo de ac¨²stico e nese escenario contempor¨¢neo vai estendendo as s¨²as ra¨ªces tradicionais. S¨¦s, pola contra, ¨¦ unha aposta pola mestura r¨ªtmica. Nas s¨²as maneiras de cr¨ªtico, Losada considera que estas d¨²as ¡°foron as propostas m¨¢is sobranceiras¡±.

JOS? MANUEL SANDE Cr¨ªtico: ¡°Destacar¨ªa ¡®Vikingland¡¯ por ser feito na casa¡±

Nas escollas de Jos¨¦ Manuel Sande (A Coru?a, 1972) a orixinalidade xoga un papel capital. O cr¨ªtico de cinema e programador do Centro Galego das Artes da Imaxe (CGAI) non vacila en definir o ciclo AP9 do Festival Sinsal como o evento cultural do ano ¡°por todo o que representa de fusi¨®n de experiencias¡±. Para Sande, AP9 levou ao garaxe de EXPOCoru?a un proxecto ¡°innovador, plural e moi ben arroupado musicalmente¡±. Membro da Asociaci¨®n Espa?ola de Historiadores del Cine (AEHC), Sande achou no terreo audiovisual o produto cultural ¡°m¨¢is importante¡± dos ¨²ltimos doce meses. En Vikingland, primeira longametraxe do director guard¨¦s Xurxo Chirro, viu ¡°unha maneira novidosa e orixinal de afrontar retos audiovisuais con metraxe xa existente¡±. Xurdido de gravaci¨®ns persoais, o filme xermolou a partir do material recollido entre 1993 e 1994 polo mari?eiro Lu¨ªs Lomba, co?ecido como O Haia, que viaxaba co pai de Chirro nun barco que cubr¨ªa a li?a entre entre o porto de Romo (Dinamarca) e a illa alemana de Sylt, no Mar do Norte. A xu¨ªzo de Sande, este filme, que v¨¦n de ga?ar a VIII edici¨®n do Festival Internacional de Documentais Play Doc de Tui, conta ademais co valor de ser ¡°feito na casa e sen cartos¡±.

XAVIER QUEIPO Escritor: ¡°A Obra Social era patrimonio dos galegos¡±

¡°Sen d¨²bida, a fusi¨®n das caixas galegas e a s¨²a desaparici¨®n como entidade de apoio cultural e social¡±. Ese ¨¦ o principal acontecemento do ¨²ltimo ano para Xabier Queipo (Santiago, 1957), que lamenta que coas caixas marchasen tam¨¦n colecci¨®ns de arte e as axudas ¨¢ cultura galega. ¡°A Obra Social era patrimonio dos inversores galegos¡±, reivindica. Para o escritor, premio Xerais 2011 pola s¨²a novela Extramunde, os ¨²ltimos 12 meses estiveron marcados por outros acontecementos de ¡°relevancia negativa¡± como a desaparici¨®n da Conseller¨ªa de Cultura e a ¡°diminuci¨®n dr¨¢stica de partidas orzamentarias de fomento da lectura, das traduci¨®ns ou do apoio ¨¢s artes esc¨¦nicas¡±. Queipo n¨¦gase a ¡°singularizar un produto cultural¡±, xa que ¡°coma nos premios, os finalistas son os primeiros perdedores¡±. En troques, prefire celebrar a resistencia como a meirande vitoria. ¡°Coido que a ilusi¨®n por crear en galego e por resistir esta enxurrada inxusta que pretende a aniquilaci¨®n da nosa cultura son os nosos mellores produtos de 2011¡±.

MARTA P?REZ Inversa Teatro: ¡°O desmantelamento cultural ¨¦ o acto m¨¢is importante¡±

¡°Despois de moito pensar conclu¨ªn que s¨® o propio desmantelamento cultural se revela como o acto m¨¢is importante da vida cultural galega¡±. Marta P¨¦rez (A Ca?iza, 1979) rebuscou na memoria cultural deste ¨²ltimo ano e s¨® atopou o movemento do 15-M como fito suficientemente relevante. No entanto, P¨¦rez, que ¨¦ a directora de Inversa Teatro, si que considera que Campo de Covardes, da actriz e dramaturga da mesma compa?¨ªa Vanesa Sotelo, foi o produto m¨¢is importante que sa¨ªu ¨¢ r¨²a neste ¨²ltimo ano. Tr¨¢tase dunha reflexi¨®n sobre a violencia pol¨ªtica, merecedora do ¨²ltimo Premio Abrente de Textos Teatrais que se encadra na Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia. Asemade, ¨¦ unha aposta pola dram¨¢tica contempor¨¢nea. Unha li?a que cadra na din¨¢mica de Inversa Teatro. Desde o seu nacemento no 2009 aposta por reflexionar sobre a sociedade. Sobre todo desde a ¨®ptica feminista, pretenden artellar historias entorno ao papel das mulleres na sociedade. Sempre da man da experimentaci¨®n e a conxugaci¨®n dos diferentes campos art¨ªsticos.

MIRO VILLAR Poeta: ¡°Agora hai unha visi¨®n m¨¢is completa de Manuel Antonio¡±

A publicaci¨®n da obra in¨¦dita Manuel Antonio representa para Miro Villar (Cee, 1965) o principal acontemento e o produto cultural m¨¢is imporante que agromou na cultura galega neste ¨²ltimo ano. O poeta das crebas, que v¨¦n de recibir o premio da Asociaci¨®n de Escritores en Lingua Galega polo seu blog literario, bosquexa as posibilidades que presenta esta nova obra de Manuel Antonio. ¡°Esta ¨¦ m¨¢is importante que ningunha outra, xa que agora hai unha visi¨®n moito m¨¢is completa que obriga a facer unha lectura m¨¢is profunda do autor¡±. M¨¢is al¨¢ da s¨²a poes¨ªa. A descuberta faise eco das s¨²as composici¨®ns en prosa, pero tam¨¦n das traduci¨®ns po¨¦ticas de Manuel Antonio, que Miro Villar asocia m¨¢is a un posible tomo futuro dedicado ao x¨¦nero. Foi tam¨¦n un rianxeiro, Xos¨¦ Lu¨ªs Axeitos, quen editou esta publicaci¨®n. A iniciativa ten vocaci¨®n de limiar, xa que o libro est¨¢ enmarcado nunha pr¨®xima colecci¨®n chamada Cl¨¢sicos da Academia. Este Manuel Antonio. Obra Completa. V.I Prosa ¨¦ toda unha serie de textos que revelan as amplas dimensi¨®ns do legado do poeta.

GUADI GALEGO M¨²sica: ¡°A figura do Zeca Afonso fai falta nestes momentos¡±

Quizais coa intenci¨®n de buscar na cultura o faro que gu¨ªe o cambio social, Guadi Galego (Cedeira, 1974) escolleu entre os eventos culturais dos ¨²ltimos doce meses a homenaxe de artistas galegos de todas as disciplinas ao compositor e m¨²sico portugu¨¦s Zeca Afonso, que o pasado 10 de maio encheu o Auditorio de Galicia. O festival Terra da Fraternidade, explica a artista, rendeu ¡°homenaxe a unha figura reivindicativa que queda moi preto¡±. ¡°E que tanta falta nos fai nestes momentos¡±, engade. As raz¨®ns da escolla van m¨¢is al¨¢ da ¡°influencia¡± do Zeca na m¨²sica do pa¨ªs, xa que responden tam¨¦n ¨¢ importancia dos ¡°elementos da revoluci¨®n¡± 38 anos despois de que moreas de caraveis adornasen a fin da ditadura de Salazar. Para a gaiteira e cantante, o outro fito cultural as¨ªnao Ux¨ªa co seu traballo Meu canto, que celebra e recompila unha carreira musical que dura xa un cuarto de s¨¦culo. Ese car¨¢cter de ¡°resumo dunha vida e dunha carreira musical¡± ¨¦ o que converte o disco nunha manifestaci¨®n ¡°moi importante para a m¨²sica galega¡±.

JORGE COIRA Cineasta: ¡°Este ¨¦ o ano do retorno dos rockeiros¡±

O director Jorge Coira (R¨¢bade, 1971) non s¨® escolle un acontecemento salientable, sen¨®n que se atreve a bautizar a ¨¦poca m¨¢is recente da vida cultural do pa¨ªs. O director lugu¨¦s est¨¢ convencido de que este ¨¦ ¡°o ano do retorno dos rockeiros¡±, despois de que Ant¨®n Reixa e compa?¨ªa desempoasen esta mesma semana en Ourense o repertorio dos Resentidos e culminaron as¨ª a vaga de regresos fugaces que comezou al¨® por marzo. Baixo o lema Volven os m¨¢is jrandes, os Herdeiros da Crus prenderon a mecha do rock brav¨² en Ordes, seguidos un mes despois por Aerol¨ªneas Federales, que volv¨ªa soar na Sala Capitol compostel¨¢. No ¨¢mbito da produci¨®n, por¨¦n, Coira opta polo ¡°intimismo¡± de Ux¨ªa Senlle no seu ¨²ltimo disco Meu canto, que recolle temas fundamentais do seu repertorio en directo e outros nunca abordados que ¡°conseguen emocionar¡±. Para o cineasta, o disco que recompila os 25 anos de Ux¨ªa ¨¢ fronte da canci¨®n ¨¦ un traballo ¡°moi importante¡± na carreira dunha m¨²sica que ¨¦ quen de espallar por Galicia os sons do Atl¨¢ntico.

MAR?A REIM?NDEZ Escritora: ¡°Celebro a supervivencia da cultura de base¡±

? o acontecemento do ¨²ltimo ano: ¡°A supervivencia da cultura de base¡±. A escritora e tradutora Mar¨ªa Reim¨®ndez (Lugo, 1975) celebra que as editoriais, o teatro, o cinema, a m¨²sica, a danza e a arte en xeral que se fai en galego siga funcionando. ? un m¨¦rito deste eido, di Reim¨®ndez, que dificilmente hab¨ªan lograr outros sectores nas mesmas condici¨®ns de recortes. Son, pois, ¡°un ataque aberto a uns valores de compromiso coa lingua¡±. E pide xustiza ¨¢ hora de distribu¨ªr os cartos: ¡°Pag¨¢molos todas e todos pagamos para o ben com¨²n¡±. De destacar un produto cultural, Reim¨®ndez menciona a novela da escritora tamil Salma Despois da medianoite, traducida ao galego por ela mesma. S¨¦s e o seu disco Admirando a condici¨®n son importantes pola s¨²a ¡°forza e optimismo¡±. Pero tam¨¦n o encontro de Cantos na Mar¨¦, por conectar Galicia co mundo. E finalmente, no fardel de Reim¨®ndez non falta A ¨®pera dos tres re¨¢s, a obra de teatro dirixida por Quico Cadaval da que Reim¨®ndez destaca tanto a escena como o seu discurso ¡°necesario¡± para os tempos que corren.

IAGO MART?NEZ Xornalista: ¡°Neste ano consolidouse o novo cinema galego¡±

A gran pantalla en galego. ? a escolla de Iago Mart¨ªnez (Vigo, 1979) que artella toda unha lista de filmes inaugurada por Vikinland. Nos fotogramas imaxinarios de Iago Mart¨ªnez emerxen nomes como Lois Pati?o ou os Arraianos. Pero a historia tivo comezo no 2010, cando ?liver Laxe participou no festival de Cannes e o que ¡°antes era unha anomal¨ªa hist¨®rica consolidouse neste ¨²ltimo ano¡±. Malia isto, Mart¨ªnez considera que desde a Xunta se lle est¨¢ a po?er a cambadela ao celuloide ao retirarlle axudas, que, en moitos casos e na s¨²a opini¨®n, ¡°deron r¨¦ditos no eido internacional¡±. De mencionar un produto cultural, o xornalista aposta polo que di ¨¦ ¡°o disco m¨¢is singular e apropiado a esta guerra en curso¡±. Fala de Ru¨ªdo Negro de Das Kapital. Un vinilo que existe nun contexto de grupos clave como Ataque Escampe ou Emilio Jos¨¦. ¡°O ¨¢lbum de Das Kapital ¨¦ o mascar¨®n de proa de moitos discursos musicais en galego¡±. Son proxectos que alimentan a curiosidade de cr¨ªticos de f¨®ra. A¨ªnda que o vigu¨¦s non os considerar¨ªa se non fosen ideas que de verdade te?en que dicir.

XAVIER VALI?O Cr¨ªtico musical: ¡°Mudou a pol¨ªtica sobre a m¨²sica en directo¡±

A crise deixou unha carapola onde antes houbo festivais de m¨²sica. Xavier Vali?o (Cospeito, 1965) ratifica a idea de que os cambios pol¨ªticos na Conseller¨ªa de Cultura desembocaron no acontecemento principal deste ano, ¡°a mudanza na pol¨ªtica sobre a m¨²sica en directo en Galicia¡±. As consecuencias da falta de apoios econ¨®micos ¨¢ cultura galega foi ¡°a supresi¨®n de festivais como o S¨®nar, Vigo Transforma ou Cultura Quente¡±. Mentres a ferida dos directos cicatriza, Vali?o destaca o disco de Das Kapital como o produto cultural m¨¢is importante do ano. O ¨¢lbum ao que o cr¨ªtico fai menci¨®n recibe o alcume de Ru¨ªdo Negro, que pasou de transitar pola rede a morar nos vinilos. A orquestraci¨®n po¨¦tica e musical ¨¦ obra de O¡¯Leo, Marcos Paino, Tomas e David Ageitos, e Daniel Salgado. A alternativa ¨¦ innegociable: ¡°Socialismo ou barbarie¡±. O resultado ¨¦, pois, a idea que o conxugou todo, o electro punk e a oposici¨®n ao pop. As¨ª, xorde con altofalantes en maio de 2010 cando todo de redor se desmorona. A cambio, Das Kapital promete ru¨ªdo.

PATRICIA DE LORENZO Actriz: ¡°O ano pasado veu cargado de emoci¨®ns fortes¡±

Patricia de Lorenzo non pode evitar lembrar o ¨²ltimo ano ¡°desde un punto de vista moi persoal e local¡±. A representaci¨®n de Ultranoite dun So?o de Ver¨¢n no festival Feito ¨¢ Man, que encheu a praza da Quintana no pasado mes de agosto ao xeito dunha ¡°homenaxe non programada, unha despedida¡±, foi para a actriz ¡°a demostraci¨®n do cari?o que tanta xente sente por Ch¨¦vere e polo que supuxo a Sala Nasa¡± en Compostela. Tampouco quere esquecer Amores Prohibidos 2.0, da Redenasa.tv, que trouxo consigo ¡°o descubrimento dun novo formato, outra maneira m¨¢is de facer teatro a trav¨¦s das redes¡±. De Lorenzo, recentemente galardoada co premio Mar¨ªa Casares polo seu papel en Citizen, xustif¨ªcase por esta ollada en primeira persoa aos ¨²ltimos tempos na cultura. ¡°Sinto reparar s¨® en cousas nas que estou persoalmente involucrada, pero o ano pasado veu cargado de emoci¨®ns fortes¡±, admite. ¡°Houbo uns meses nos que a Nasa sa¨ªa en todos os medios, as¨ª que creo que foi bastante relevante e, a¨ªnda a d¨ªa de hoxe, incrible¡±.