¡°A nosa literatura vai por diante da nosa historia¡±

¡°Hai afogados que se recordan e outros que non se dan esquecido¡±, sentencia Anxo Angueira (Manselle, Dodro, 1961) na s¨²a nova novela. Non ¨¦ doado tampouco chegar ao final de Iria (Xerais, 2012) sen marear. A escrita obriga a vogar arriba e abaixo entre os mortos da historia e o traballo e os nomes da Arousa e a navegaci¨®n tradicional, un mundo, ao comp¨¢s do gale¨®n protagonista. O poeta e profesor, agora tam¨¦n presidente da Fundaci¨®n Rosal¨ªa, retoma o programa de Pensa nao(1999) e cose a contrapelo o relato da resistencia antifranquista. ?pica expropiada para cavar nas foxas com¨²ns da memoria colectiva.

Pregunta. Cada top¨®nimo, cada verbo do mar ou cada peza do gale¨®n que menciona funciona como unha condensaci¨®n de significado. Que invoca?

Resposta. O top¨®nimo ten unha forza extraordinaria, convocada sistemicamente na literatura galega: na literatura medieval, en Sarmiento, en Rosal¨ªa, en Pondal, en Novoneyra... Canto ¨¢ onom¨¢stica, s¨® intentaba recuperar ese mundo da nosa n¨¢utica tradicional.

P. Escribe de o¨ªdo?

R. Se iso quere dicir que hai voces que soan detr¨¢s da mi?a escrita, si. Iria ¨¦ unha novela de ritmo e de m¨²sica, que sobe e baixa como o mar. Non concibo a literatura sen ritmo.

P. Reforza a materialidade da novela, inzada de corpos e brazos que traballan.

R. ? que a literatura ¨¦ f¨ªsica. Traballa coa madeira da lingua.

P. Os seus personaxes non falan, declaman, e saben de memoria pasaxes d¡¯A fiestra baldeira de Dieste. ? teatro ou ¨¦ unha marca de autonom¨ªa da literatura fronte ao real?

R. A literatura ten a s¨²a propia verosimilitude, en efecto. A fiestra baldeira xa advirte de como a sociedade galega se desvincula dese mundo tradicional que lle parece pobre.

P. A fala dos personaxes ¨¦ a fala dos heroes, do mito.

R. Todos os afogados que aparecen neste libro con nomes e apelidos son reais, pero doulle outro tratamento. A literatura ¨¦ ese campo de encontro que alude a unha realidade que o discurso historiogr¨¢fico enterrou, sen abandonar a ficci¨®n. O escritor ten que afondar na funci¨®n po¨¦tica da linguaxe e non limitarse ¨¢ verosimilitude radical.

P. ? ¨¦pica do mar corresponde a resistencia da navegaci¨®n tradicional. ? ¨¦pica do traballo, a resistencia dos traballadores. ? ¨¦pica da escrita, a lectura como resistencia?

R. A resistencia ¨¦ un tema central na obra. Sei que a aposta ¨¦ dif¨ªcil, que tanta terminolox¨ªa n¨¢utica pode marear, pero tam¨¦n navegar ¨¦ dif¨ªcil. E Manuel Antonio ¨¦ dif¨ªcil. E Ferr¨ªn en Breta?a Esmeraldina ¨¦ dif¨ªcil, pero como non vai ser dif¨ªcil se a novela mete o lector na cadea?

P. Segue a ser ¨²til a literatura para a resistencia?

R. A literatura ¨¦ un capital simb¨®lico impagable asociado ao principal rasgo da nosa identidade como naci¨®n, a lingua. Quen ¨¦ o noso pai da patria? Rosal¨ªa de Castro, unha muller, unha escritora. Cando temos que invocar no mundo quen somos acudimos a Rosal¨ªa ou a Castelao, non a Pardo Baz¨¢n. Espa?a a Cervantes, Portugal a Cam?es, os ingleses a Shakespeare. N¨®s a Rosal¨ªa. A literatura, dixo Jameson, proporciona unha alegor¨ªa nacional. Non ¨¦ historia, pero acompa?a un proxecto pol¨ªtico, e vai por diante.

P. E por iso a ¨¦pica?

R. Ag¨¢s poucos poetas, como Pondal, tendeuse a desposu¨ªr o suxeito pol¨ªtico pobo galego do seu rasgo ¨¦pico, pero ¨¦ unha dimensi¨®n que non lle podemos furtar. Sei que vou a contracorrente, pero ¨¦ a mi?a maneira de vivir este mundo, o mundo do mar, o obreiro, o labrego.

P. En realidade, ¨¦ unha expropiaci¨®n da ¨¦pica. O poder ten a s¨²a, e est¨¢ nos libros de texto e no ordenamento xur¨ªdico.

R. Exacto.

P. A resistencia volve ser muller, como en Pensa nao: Mar¨ªa.

R. O protagonismo na iniciativa ideol¨®xica e na acci¨®n pol¨ªtica, tanto na Rep¨²blica como nos sesenta, que son os marcos de Pensa nao e Iria, ¨¦ da muller.

P. Que foi antes: contar a Arousa ou complexizar o relato da resistencia antifranquista?

R. Quer¨ªa desenterrar dous fitos aos que non se lle d¨¢ moita importancia, nin sequera na historia do nacionalismo: a campa?a Libertade pra Galicia do Nadal de 1967 e a pancarta do 25 de xullo do ano seguinte, Galiza Ceibe e Socialista. Logo intentei asocialo a outras cousas hist¨®ricas que non encaixan na data, como a construci¨®n dun canal de regad¨ªo que obedece a unha mentalidade colonial, que desco?ece a realidade que goberna ¡ªcomo o AVE¡ª, porque pretende regar terreos anegados todo o ano, e o mundo da navegaci¨®n tradicional. Todo ¨¦ cavar nas foxas com¨²ns da historia da literatura e da historia da historia.

P. Cales c¨®mpre abrir primeiro?

R. Todas. Sen abrir unhas non se poden abrir as outras. Non podemos devolverlle a vida aos afogados, pero podemos recuperar os seus so?os, e iso ¨¦ para min a literatura.

P. Vaia momento para facerse cargo da Fundaci¨®n Rosal¨ªa de Castro, por certo.

R. Moi delicado, si. Nunca pensei que chegar¨ªa a presidila, pero foi unha emerxencia.

P. Por que?

R. A situaci¨®n era e ¨¦ insostible, e o lumi?o que hai nesa casa, por humilde e pobre que sexa, hai que conservalo.

P. A Xunta parece m¨¢is preocupada pola Fundaci¨®n Cela.

R. Son fundaci¨®ns distintas. Os fondos de Cela son valios¨ªsimos, s¨® conservalos sup¨®n un custo enorme. N¨®s non temos nada: unha casa, unha horta e o nome de Rosal¨ªa, que vale m¨¢is que calquera outra fundaci¨®n.