A Roda, cantiga de taberna que se fixo memoria popular

A hip¨®tese poder¨ªa resumirse as¨ª: o que The Dubliners foron para The Pogues, A Roda foino para Os Diplom¨¢ticos de Monte Alto. Un dep¨®sito de memoria da canci¨®n popular, un coro de resistentes ao pop, un lugar est¨¦tico inh¨®spito, adoito a medio cami?o entre o kitsch e a defensa da tradici¨®n. E algo m¨¢is: ¨¢ Roda d¨¦benlle xa varias xeraci¨®ns de galegos unha cadea de melod¨ªas coas que celebrar a vida. O Miudi?o, o Pousa pousa, O gato ou a Cantiga de Betanzos ¡ªaquela que di no retrouso ¡°arroz con ch¨ªcharos...¡±¡ª pasaron ao inconsciente colectivo porque aparec¨ªan no primeiro elep¨¦ da Roda, publicado en 1977. Con ese xeito, con eses arranxos. O pasamento dun dos fundadores da banda e cantante m¨¢is carism¨¢tico, Adolfo Fito Dom¨ªnguez, o pasado domingo sinala a fin dunha etapa para os autores da Foliada do Celta.

Os furanchos da R¨ªa de Vigo foi o h¨¢bitat onde emerxeu A Roda. Arredor dunha mesa ¡ªa lenda asegura que circular¡ª xunt¨¢banse os amigos para conxurar o trist¨¦n e louvar as propiedades do vi?o. Cantiga de taberna, catalogaron alg¨²ns. Non tan afastada, por veces, da balada irlandesa, a¨ªnda que sen apenas carga pol¨ªtica. Malia que houbo quen interpretou O gato como a historia el¨ªtpica dun paseado. ¡°O adxectivo ¡®tabernario¡¯ non era xusto con eles¡±, considera Tino Baz, cantautor e gaiteiro da Roda entre 1990 e 1997, ¡°porque esquec¨ªa ese crisol de voces, tan ben empastadas, o que merece ser reivindicado¡±. E o tratamento da canci¨®n popular, claro, aquilo que os singulariza na paisaxe da m¨²sica galega.

Foi Suso Vaamonde, cantor de intervenci¨®n na ¨®rbita de Voces Ceibes e autor do tot¨¦mico directo Nin rosmar un la¨ªdo (1977), quen reparou neles. Talvez porque compart¨ªa ser¨¢ns e o seu irm¨¢n Lu¨ªs exerc¨ªa na coral. A trav¨¦s da s¨²a xesti¨®n, a discogr¨¢fica Movieplay desprazou unha unidade m¨®bil para rexistrar un debut ao que a cr¨ªtica lle concedeu gal¨®ns. Foi Premio da Cr¨ªtica Galega un ano logo da s¨²a edici¨®n. ¡°Galicia ¨¦ rica en vi?os¡±, comezaba a nota de contracapa, ¡°e ao car¨®n do vi?o naceron de sempre canci¨®ns ¡®quentes¡¯, con retranca, canci¨®ns tan populares que non hai galego que se precie que non haxa cantado de cando en cando. Nestes tempos de hoxe, as canci¨®ns de taberna estanse a perder¡±. A vontade oblicuamente etnogr¨¢fica tam¨¦n actuaba como motor confeso da Roda: evitar que a historia arrasase compartimentos do co?ecemento colectivo. ¡°Pero vai moito m¨¢is al¨¢ da taberna e do festivo¡±, teima Baz, ¡°hai unha enxebreza fermosa. A maldici¨®n deste pa¨ªs ¨¦ que todos estes valores caen arrombados polo autodesprezo de sectores que mediatizan a m¨²sica¡±.

O folk vocal da Roda, coa gorxa grave, por veces cavernaria, de Fito Dom¨ªnguez en primeiro plano, tivo compa?eiros de viaxe. Fuxan Os Ventos operaban en coordenadas semellantes a partir da tradici¨®n galega. Pero como transportando ¨¢ realidade nacional a experiencia dos chilenos Quilapay¨²n: m¨²sicas populares, letras de combate, colaboraci¨®n de poetas. Na Roda non. Os 13 cortes do seu disco hom¨®nimo levan autor¨ªa ¡°popular¡± ¡ªa¨ªnda que, por caso, O gato ten letrista: Manuel da Ponte. Na segunda das s¨²as gravaci¨®ns de longa duraci¨®n aparecen composici¨®ns propias: a lixeiramente reivindicativa Falemos galego ou a Foliada do Celta, himno oficioso do equipo de f¨²tbol de Vigo.

Quince discos punt¨²an o traxecto da Roda. Co de 1992, Eu te?o un compadre, a s¨²a proposta introduce poemas como texto de canci¨®ns. Pero a repercusi¨®n daqueles primeiros anos, cando esmorec¨ªa a ditadura de Franco e s¨® cantar en galego pod¨ªa significar un grupo, nunca a volveron atinxir. Os de Fito Dom¨ªnguez, sometidos a cambio e renovaci¨®n de voces e m¨²sicos, patexaron escenarios, verbenas e centros de emigrantes. Fix¨¦ronse asiduos do Luar, na TVG, e mesmo chegaron a actuar nas romar¨ªas do vello PP de Manuel Fraga. O estalido do folk nos anos noventa colleunos co p¨¦ cambiado: aquela volta sobre as m¨²sicas tradicionais obviaba, maiormente, as de materializaci¨®n oral.

Fito Dom¨ªnguez, soldador de estaleiro, nacera no barrio obreiro de Teis, en Vigo, en 1946.