Galicia can¨ªbal

O pasado ver¨¢n asist¨ªn ao musical Galicia can¨ªbal, ideado por Ant¨®n Reixa e dirixido por Quico Cadaval, e lin o volume A derrota de Galicia, de Ant¨®n Baamonde. Vela¨ª tres dos maiores talentos do meu tempo, polo que non ¨¦ de estra?ar que me desen azo tanto para o deleite como para a reflexi¨®n. Como pano de fondo desta, o devir do pa¨ªs e o papel neste da mi?a xeraci¨®n.

Adoro os musicais: g¨¢bome de ter visto desde Billy Elliot ata A pantasma da ¨®pera. Como espectador m¨¢is ou menos connaisseur, podo asegurar que Galicia can¨ªbal ¨¦ un espect¨¢culo magn¨ªfico. ? as¨ª que non s¨® me deleitou cos meles agridoces da nostalxia, sen¨®n que tam¨¦n me encheu de vento ao comprobar que este pa¨ªs era quen de producir unha obra de alt¨ªsima calidade sa¨ªda do estro dun grande amigo. Pola s¨²a banda, o l¨²cido Baamonde recolle baixo un t¨ªtulo contundente un monllo de ensaios tecidos arredor da idea de que Galicia constit¨²e un proxecto colectivo fracasado, probablemente de xeito irreversible. Segundo o autor, o tard¨ªo pero vertixinoso proceso de modernizaci¨®n que experimentou o noso pa¨ªs nas ¨²ltimas d¨¦cadas fraguou nunha sociedade carente de pulso propio, desconxuntada entre o localismo de miras curtas e a satelizaci¨®n provinciana. No fondo, a crise ¡ªque el considera case terminal¡ª- do idioma e a cultura galegas constituir¨ªan outras tantas manifestaci¨®ns dese fracaso.

Galicia can¨ªbal ofrece unha mostra, todo o fragmentaria que se queira pero ben viva e expresiva, de tal proceso de modernizaci¨®n. No escenario comparece, previa a imprescindible estilizaci¨®n art¨ªstica, un sector daquela mocidade urbana que acababa de rachar cos tab¨²s impostos polo franquismo, unha mocidade que deixara atr¨¢s os patr¨®ns culturais tradicionais; o que, por certo, significou non s¨® botar lastre f¨®ra, sen¨®n tam¨¦n perder moitas cousas valiosas: as¨ª ¨¦ a vida.

? A derrota de Galicia. Contemplando aquelas mozas e mozos mergullados na movida dos oitenta, non pod¨ªa deixar de evocar as nosas contradici¨®ns, que xa sentiamos antano, pero sobre as que volv¨ªn hogano, ¨¢ luz das reflexi¨®ns de Baamonde e das mi?as propias experiencias. A pesar de que me criei nunha vila diminuta, en aspectos fundamentais a mi?a cultura foi basicamente urbana e cosmopolita, pouco menos da que pod¨ªa ser a dun Reixa, urbanita vigu¨¦s ata os miolos. O vilalb¨¦s Baamonde asegura de si mesmo algo semellante. Pois ben, iso creounos, coma a moita outra xente de similar condici¨®n, serias dificultades para encaixar nun nacionalismo que daquela gurgullaba con forza e ao que nos aproximamos con parella paix¨®n. Po?o por caso, xa que falamos de m¨²sica: eu aplaud¨ªa a Fuxan os Ventos e m¨¢is a¨ªnda a Milladoiro; gustaba de Paco Ib¨¢?ez e Llu¨ªs Llach tanto como dos Chieftains. Pero tanto ou m¨¢is nosos eran Lou Reed ou Lynyrd Skynyrd, como m¨¢is tarde foron Siniestro Total e Os Resentidos. Aquilo, unido a outros trazos do meu comportamento considerado ¡°pequeno burgu¨¦s¡± (os meus amigos de Muros mari?eiros e proletarios pod¨ªan alucinar con isto), valeume unha dif¨ªcil acollida nos c¨ªrculos do nacionalismo, cuxos dirixentes me contemplaban con indisimulada desconfianza. Alg¨²n, mesmo, me quixo someter a un programa de ¡°reeducaci¨®n¡± (Mao estaba en voga).

? Nacionalismo terceiromundista. Agora salto, da man de Baamonde, do biogr¨¢fico ao pol¨ªtico e do anecd¨®tico ao hist¨®rico. ? que, segundo este, unha das causas non menores da derrota de Galicia foi o fracaso do nacionalismo como articulador dun proxecto de pa¨ªs moderno. No seu l¨²cido ensaio Baamonde non afonda nas raz¨®ns, pero apunta argumentos tocados noutras ocasi¨®ns. Resumo a diagnose: o nacionalismo non soubo estar no cerne dese movemento modernizador, s¨® conseguiu acompa?alo a reboque, por cachos e con paso desigual. Esta incapacidade (por exemplo, comparada coa eficacia do galeguismo republicano), apunto eu, ten moito que ver co paradigma ideol¨®xico no que se fundou e do que, malia retoques de ocasi¨®n, non consegue ceibarse.

O construto ideol¨®xico dun nacionalismo coa idea de Galicia como colonia no seu centro, e por tanto cunha inevitable concepci¨®n terceiromundista do noso pa¨ªs, da que se seguen como corolarios a necesidade dunha fronte patri¨®tica guiada por un partido de vangarda (marxista-leninista na versi¨®n cl¨¢sica, caudillista e radical-populista na nova do trinque) ten demostrada ata a saciedade nas pasadas d¨¦cadas a s¨²a radical incompetencia para articular Galicia e dotala dun horizonte de futuro como naci¨®n moderna e progresiva. Segundo a mi?a experiencia, o nacionalismo de esquerda (o de centro ten outra historia, ¨¢ que me confeso alleo) perdeu tres oportunidades hist¨®ricas para ceibarse desa incapacitante lousa. A primeira arrinca co suceso de Unidade Galega nas elecci¨®ns municipais de 1979, contin¨²a co esperanzador experimento de Esquerda Galega nos oitenta e remata coa desfeita desta en 1993 a mans do BNG. A segunda coincide co ascenso e ca¨ªda do Bloque como proxecto com¨²n do nacionalismo baixo o liderado de Beiras, desde os primeiros noventa ata a fin da etapa Fraga, e culmina coa fanada traxectoria do bipartito (2005-2009). Nesta segunda fase, co nacionalismo de esquerda unido, p¨²xeronse de vulto de xeito m¨¢is agudo as limitaci¨®ns do construto ideol¨®xico anticolonialista, limitaci¨®ns que nin sequera o carisma, habelencia e fascinante ret¨®rica de Beiras conseguiron obviar cando o BNG atinxiu un limiar electoral e pol¨ªtico que tornaba imposible seguir disimulando. Por certo, en cada un deses episodios, este, un brillante intelectual e pol¨ªtico de feitura inequivocamente europea (socialista e dem¨®crata) se comportou como o m¨ªtico Cronos devorando os seus fillos.

? Unha xeraci¨®n fracasada? Estamos vivindo o terceiro episodio. Sen d¨²bida, a brutal crise e a conseguinte polarizaci¨®n pol¨ªtica impo?en esgrevias dificultades para a emerxencia dun novo galeguismo con capacidade de artellar un proxecto de naci¨®n moderna, un nacionalismo apto para arborar un modelo de sociedade aberta, avanzada e autogobernada, que permita manter ¡ªincrementar¡ª as cotas de benestar e ofrecer oportunidades de futuro ¨¢ nosa mocidade salvaxemente castigada. Ora, esta tarefa non se pode afrontar co cr¨®nico af¨¢n can¨ªbal que tanto dano leva feito, pegando pinchacarneiros oportunistas, improvisando manobras electorais ou reiterando f¨®rmulas de probada esterilidade. A Galicia ¨²rxelle un proxecto de progreso ¨¢ altura do s¨¦culo XXI, s¨®lido e de longo percorrido. A mi?a xeraci¨®n non pode resignarse a legar a triste diagnose da s¨²a derrota, a constataci¨®n do seu amargo fracaso. E non serve a escusa (real) de que os maiores nos pecharon o cami?o. Se temos algo que ofrecer ¡ªnovas lecturas do pa¨ªs, outras propostas e visi¨®ns do futuro¡ª, ¨¦ hora de que o po?amos sobre a mesa, guste ou non aos distintos establecementos ou ¨¢s vellas glorias. Mellor hoxe ca ma?¨¢, porque se est¨¢ facendo tarde, demasiado tarde.