Picasso est¨¢ no vento

Est¨¢ nas p¨¢xinas do cat¨¢logo de subastas de Dur¨¢n. ? esquerda un Tapies, ¨¢ dereita un sinxelo debuxo a rotulador azul en papel branco cunha medida de 20,5 x 27, cun prezo de partida de 36.000 euros (5.989.896 pesetas). Representa unha muller cunha sella de auga enriba da cabeza. O t¨ªtulo ¨¦ Campesi?a galega. Leva unha dedicatoria en grandes trazos: Para Lola Gonz¨¢lez. Ten ao dorso un certificado de autenticidade. Quen asina ¨¦ Picasso. A data ¨¦ 9-9-72. Ao tempo que miro a figura da muller que leva unha cousa esencial enriba da cabeza, un amigo ben informado c¨®ntame outra nova mercantil, levada con discreci¨®n: o mellor cadro da etapa coru?esa de Jos¨¦ Ruiz Blasco, pai de Pablo Ruiz Picasso, propiedade dunha familia herculina, e que representa o interior dun pombal, est¨¢ en venda.

? o outro lado do mercado da arte: que nos fan rabu?ar na saudade pousada nas obras, que axita as mans que pintaron nun presente recordado, mentres cantan as cifras: Adxudicado!. "Levantouse o vento na Coru?a e xa nunca acougar¨¢", escribiu Pablo nun dos seus apuntes. Algo dese vento deb¨¦uselle meter na cabeza. Case cinco anos de vento, entre 1891 e 1895, dan para un bo fol. Hai un Picasso galego, un Picasso coru?¨¦s, o tempo decisivo do neno que se fai mozo, e do que case ningu¨¦n se lembra f¨®ra da Coru?a. E este foi o seu embarcadoiro creativo: onde viviu a decadencia do pai, incomprendido ata o sarcasmo, e onde fixo da cidade, personaxes e paisaxes, un obradoiro que bul¨ªa. Ademais de lenzo e papel, pintou no que se lle pu?a por diante. Nos libros de texto, en pelica de pandeiros, en cunchas, en t¨¢boas das caixas da F¨¢brica de Tabacos. A pomba da paz, por dicilo as¨ª, ¨¦ pomba coru?esa. Naceu no pombal pict¨®rico do pai e no ceo do Orz¨¢n.

Tempo de ferretes. Houbo dous cadros que sempre acompa?aron a Picasso. Dos que endexamais quixo desprenderse. Pintados a comezos de 1895, con 13 anos. Foron expostos na r¨²a Real, nunha carpinter¨ªa, e causaron xa fonda impresi¨®n. Os que fixeran escarnio do profesor Ruiz Blasco, na calidade de pintor, reco?eceron un m¨¢is que prometedor xeito no fillo. Ao pai de Picasso do¨¦ronlle moito as picaduras e semella que o acabamento foi un comentario sen asinar sobre un cadro de flores: "Fig¨²rasenos que est¨¢ algo distante de dominarlo [o tema floral] y de imprimir a las flores que pinta la frescura, la transparencia, el color que tienen seguramente las que le sirven de modelo". A verdade ¨¦ que hab¨ªa un cualificado toque de ferrete, moi mordaz, no xornalismo coru?¨¦s da ¨¦poca. Por exemplo, cando o gobernador Maximiliano Linares Rivas afirmou no discurso de apertura do curso escolar que "nunca venci¨® a la inteligencia la brutalidad del n¨²mero", obtivo en La Voz de Galicia a seguinte chuza: "No estamos de acuerdo y ah¨ª est¨¢ la mayor¨ªa conservadora que nos da la raz¨®n en nuestro aserto".

O pai de Picasso integrouse nos c¨ªrculos republicanos coru?eses (con maior¨ªa no concello, mesmo en tempos mon¨¢rquicos) da man do doutor P¨¦rez Costales, a quen retratar¨ªa Pablo. Con el, viviu a recepci¨®n ao ap¨®stolo da liberdade Pi i Margall e asistiu a un mitin do ap¨®stolo socialista Pablo Iglesias. O doutor P¨¦rez Costales foi quen de encabezar unha marcha contra a intromisi¨®n papal no poder civil. Miles de coru?eses a cantar nos Cant¨®ns A Marsellesa e o Himno de Garibaldi para que o¨ªran no Vaticano. T¨ªralle do aire! Vela¨ª unha das m¨¢is valentes e simp¨¢ticas personaxes do relato c¨ªvico coru?¨¦s e galego, v¨ªctima do virus do esquecemento. C¨®mpre lembrar tam¨¦n, agora que estamos de centenario, que o pai de Picasso formou parte da comisi¨®n promotora da Academia Galega e compartir¨ªa alg¨²ns grouchos cos da Cova C¨¦ltica.

O enigma dos amores. O cadro da moza dos pes descalzos deber¨ªa situarse sobranceiro na historia misteriosa do desnudo. No suxerente apartado dos corpos que non est¨¢n espidos, tal como o vello Rubens pintou ¨¢ garrida Helene Fourment: vestida cun abrigo de peles. O eixo do desexo vai dos p¨¦s ¨¢ ollada. ? a¨ª, na ollada, onde est¨¢ o centro sexual. No ollar da retratada. ? dicir, na ollada de Picasso. S¨® se pode pintar un cadro as¨ª, aos trece anos, cando se trenza un entendemento secreto entre o desexo e o saber.

Hai un saber pintar porque hai xa un extraordinario saber ver. Un ind¨®mito querer ver. Existe certa lenda con ese cadro, e m¨¢is deber¨ªa haber. Quen era a moza dos p¨¦s descalzos? ? a Carmi?a, filla de pescantina, da que se fala como un primeiro amor de Picasso? ?ngel Pad¨ªn, na s¨²a imprescind¨ªbel pescuda (Los cinco a?os coru?eses de Pablo Ruiz Picasso, 1891-1895, editado pola Deputaci¨®n coru?esa), defende outra tese: a moza dos p¨¦s descalzos ser¨ªa ?ngeles M¨¦ndez, outro "amor plat¨®nico", a quen co?eceu nos corredores do Instituto Eusebio da Guarda. Pad¨ªn aporta como proba unha foto que mostra o parecido entre a moci?a do cadro e a "guapa nena coru?esa" e tam¨¦n testemu?os da familia de ?ngeles. Para min a resoluci¨®n do enigma ¨¦ a seguinte: a moza dos p¨¦s descalzos ¨¦ a que ficou no cadro. Non me estra?a que Picasso non quixera separarse dela. Nin do home da gorra, ese mendigo rexo como adoitan ser os esmoleiros coru?eses, que trocaban car¨¢cter e estilo por moedas.

A liberdade da ollada. A Coru?a foi, si, o berce art¨ªstico, o primeiro obradoiro de Picasso. P¨®dese dicir que todo est¨¢ aqu¨ª en cerne: o poder do desexo, a transgresi¨®n que agroma no humor das primeiras caricaturas e a sensibilidade social. E, sobre todo, a liberdade da ollada. Cando o pai chegou, na primeira viaxe para tomar posesi¨®n da c¨¢tedra de Figura e Adorno na escola de Belas Artes, escribiu unha carta ¨¢ muller Ti?a raz¨®n. O rapaz pintou a paisaxe da Torre en t¨¢boas tabaqueiras. Pintouna chea de vento no seu monte a bravo, ceiba da impaciente barbarie constructora e do mal gusto e gasto dun absurdo mobiliario urb¨¢n que hoxe van cami?o de cegala e desfigurala. Hai que facer de Picasso un dos nosos, ao xeito que quer¨ªa Lu¨ªs Seoane. Non se trata s¨® de dar m¨¢is vida ¨¢ somnolenta Casa-Museo da r¨²a Paio G¨®mez e contido e sentido aos roteiros. Por qu¨¦ non facer da vella Prisi¨®n provincial, a car¨®n do Faro de H¨¦rcules, un Obradoiro de artes e vangardas que leve o nome de Picassos? As¨ª fixeron en Dubl¨ªn co vello c¨¢rcere. Que ve?a de volta non oficial, a tourear as ondas, e co seu ind¨®mito querer ver. Como? A resposta est¨¢ no vento.