N¨®s, as inadaptadas

Dic¨ªa dona Emilia Pardo Baz¨¢n nun artigo de La Espa?a Moderna de agosto de 1890: "En mi pa¨ªs, Galicia, se ve a la mujer, encinta o criando, cavar la tierra, segar el ma¨ªz y el trigo, pisar el tojo, cortar la hierba para los bueyes. [Los te¨®ricos afirman] que la mujer no debe salir del hogar, pues su ¨²nica misi¨®n es cumplir los deberes de madre y esposa. El pobre hogar de la miseria aldeana, escaso de pan y fuego, abierto a la intemperie y al agua y al fr¨ªo, casi siempre est¨¢ solo. A su due?a la emancip¨® una emancipadora eterna, sorda e inclemente: la necesidad". A necesidade. Foi ela quen debuxou as vi¨²vas dos vivos que denunciou Rosal¨ªa. Foi ela quen escravizou ¨¢s mulleres galegas ¨¢ terra e ¨¢s f¨¢bricas nunha duplicidade de tarefas que inclu¨ªa fillos, casa e xornal. A clausura dom¨¦stica provoca, obrigadamente, unha densa invisibilidade social. Como excepci¨®ns, a luz de galegas de extraordinaria val¨ªa intelectual como Concepci¨®n Arenal, Juana de Vega, Sof¨ªa Casanova, Filomena Dato ou a mesma Rosal¨ªa encheron de pensamento os buracos fondos da negaci¨®n social.

O ?lbum de mulleres do Consello da Cultura Galega, creado en 2005, reivindica as mulleres ocultas da historia de Galicia. O elenco de pintoras, mestras, pol¨ªticas, escritoras e actrices roubadas ao silencio vai configurando unha Alba de Gloria. A poeta Mar¨ªa do Cebreiro ironiza na obra N¨®s, as inadaptadas con Risco e reivindica ¨¢s mulleres como inadaptadas. Na enunciaci¨®n do plural reside a necesidade de afirmaci¨®n colectiva. Ata os anos 90, a visibilidade da muller na esfera p¨²blica galega e, por extensi¨®n, no ¨¢mbito cultural, foi escasa. A ¨®rbita do segundo milenio trouxo a eclosi¨®n do feminino en case todos os ¨¢mbitos.

Elas non pediron permiso para entrar. Abriron as portas con firmeza e irromperon nas estancias cun discurso diferenciado e plural, sen cho¨¦rense en etiquetas de xeraci¨®n ou marca de x¨¦nero. Os primeiros nomes v¨ªronse envoltos nunha b¨®la de neve que medra incontroladamente e abrangue xa centos de apostas persoais que van dende a denuncia ¨¢ gabanza. Da subversi¨®n ¨¢ proposta est¨¦tica. Interdisciplinariedade, mestizaxe, colectividade, intertextualidade ou ruptura de x¨¦neros e soportes qu¨¦danlles mesmo anquilosadas e son asumidas como discurso, como ruptura dos l¨ªmites do propio corpo, un concepto recorrente nas obras destas creadoras. ?s propostas xa citadas do ¨¢mbito literario e pl¨¢stico c¨®mpre sumar as dese?adoras, ilustradoras, arquitectas, ensa¨ªstas, bailarinas, actrices...

A enumeraci¨®n ¨¦ infinita e inevitablemente incompleta. Mar¨ªa do Cebreiro, Rebeca Baceiredo ou Teresa Moure ofreceron novos pensamentos no eido ensa¨ªstico. Ux¨ªa Pedreira, Susana Seivane ou Cristina Pato d¨¦ronlle ¨¢ m¨²sica folk unha reviravolta de formas. Fanny (de Fanny e Alexander) probou sorte na m¨²sica electr¨®nica e Sara At¨¢n pon voz ¨¢ proposta indie-pop de Nadadora. Emma R¨ªos e Andrea L¨®pez apareceron nas p¨¢xinas da revista de banda dese?ada Barsowia, ao tempo que Noem¨ª L¨®pez, Alicia Su¨¢rez e Iria Crespo se abren cami?o no mundo da ilustraci¨®n. No ¨¢mbito audiovisual, Miryam Gallego, Camila Bossa, Isabel Blanco ou Marta Larralde pux¨¦ronse diante das c¨¢maras. Pilar Faxil ou Beatriz del Monte seguen a estela de Margarita Ledo e miran dende atr¨¢s dos focos.

A diferenza doutros sectores, en Galicia, o pa¨ªs dos fog¨®ns, a visibilidade das mulleres na gastronom¨ªa coc¨ª?ase a lume lento. A presenza de Iria Castro nunha canle televisiva especializada en coci?a, o labor de Restaurante Ana ou Mar¨ªa Varela (Parada das Bestas) poden ser o anuncio dun m¨ªnimo fervor para un pa¨ªs en que o nome de To?i Vicente alumea practicamente en solitario como referente feminino. No reino dos vi?os, a en¨®loga Araceli Fern¨¢ndez, de Vi?a Godeval, pon o olfacto feminino a unha industria crecente. Dende o ¨¢mbito de arquitectura, elas forman tandem en equipos mixtos. ? o caso de Guadalupe Pi?era de Irisarre+Pi?era ou Pilar D¨ªez en Alberto Noguerol+Pilar D¨ªez. Pero tam¨¦n de Isabel Aguirre, Pascuala Campos, Teresa T¨¢boas ou Patricia Sab¨ªn. Desde Internet, Sara Jess ou F¨ªos invisibles enchen a rede de apostas persoais. Na moda, as novas dese?adoras seguen os pasos de Purificaci¨®n Garc¨ªa ou Kina Fern¨¢ndez. Dende a danza contempor¨¢nea sorpr¨¦ndennos B¨¢rbara Monteagudo, Branca Novoneyra ou Cristina Garc¨ªa. Pero se nalg¨²n campo a muller chegou pisando con forza ¨¦ o universitario. A presenza das mulleres na universidade galega comeza a ser tan masiva nos pupitres como nas tribunas. Entre os alumnos matriculados en 2005 na Universidade de Santiago atopamos xa un 64,8% de mulleres fronte a un 35,2% de homes.

Como citaba Pardo Baz¨¢n, ¨¢s mulleres galegas de hoxe tam¨¦n as emancipou a necesidade. Pero, desta volta, foi a necesidade de comunicar. As mulleres artistas tomaron o espazo p¨²blico pola vontade irrefreable de se expresar. De contar o mundo dende unha nova ¨®ptica.