A peregrinaxe civil a Compostela

O libreiro Ant¨®n Pati?o, autor do libro Memoria de Ferro, publicado pouco antes de morrer en 2005, dic¨ªa que escribira as s¨²as lembranzas para facer un peto de ¨¢nimas en homenaxe a tantas v¨ªtimas da barbarie desatada a partir do 18 de xullo de 1936. Po?endo o ramo ao Ano da Memoria, a Conseller¨ªa de Cultura ten aberta at¨¦ o 31 de xaneiro de 2007 no Auditorio de Galicia, en Compostela, unha mostra ¨²nica na que, a trav¨¦s de m¨¢is de 700 pezas podemos reconstru¨ªr o devir desa longa etapa da nosa historia contempor¨¢nea. Un tempo no que se pasou da esperanza democr¨¢tica a unha longa noite de pedra que rompeu a continuidade xeracional, xusto cando se vi?a de aprobar cun plebiscito masivo, o 28 de xu?o de 1936, o primeiro Estatuto de Autonom¨ªa de Galicia.

A imaxe que recibe ao visitante ¨¦ a dun home preso, vi?eta de Castelao de 1938

"? un mosaico gr¨¢fico para abordar todas as situaci¨®ns que sofr¨ªu o pobo galego"

A imaxe que recibe ao visitante ¨¦ a dun home preso. Tr¨¢tase da vi?eta que debuxou Castelao en 1938 para ilustrar unha tarxeta de env¨ªo masivo ¨¢ Sociedade de Naci¨®ns pedindo a liberdade de Galiza. A partir de a¨ª o visitante entra nun paseo de d¨²as horas no que pode reconstru¨ªr desde a prehistoria democr¨¢tica (unha bandeira agrarista, un busto da rep¨²blica, as fotos da creaci¨®n do Partido Galeguista ou as mulleres manifest¨¢ndose no Primeiro de maio) at¨¦ o punto e aparte que supuxo a proclamaci¨®n do golpe de estado, representado no panel fotogr¨¢fico en que unha guarnici¨®n de militares, coa baioneta calada, le na Porta do Sol viguesa a proclama da sublevaci¨®n, emboscada en vivas ¨¢ Rep¨²blica. Se a lectura naquela ma?¨¢ de xullo viguesa rematou co sangue nas r¨²as, as¨ª se abre tam¨¦n o percorrido polo Memorial da Liberdade.

O comisario da mostra, Xos¨¦ Enrique Acu?a, explica que se trataba de facer "un gran mosaico gr¨¢fico co que poder abordar todas as situaci¨®ns que sufr¨ªa o pobo galego desde os primeiros d¨ªas do alzamento". "? un chanzo m¨¢is", suli?a, "na procura da verdade sobre unha etapa que, tan maltratada como ocultada, foi v¨ªtima dun esquecemento e agochamento organizados". O cami?o expositivo segue a cronolox¨ªa dos feitos. Tendo en conta que en Galicia se produciu o golpe militar sen guerra aberta, rec¨®llense as poucas testemu?as gr¨¢ficas que quedan da resistencia democr¨¢tica, desde os obreiros manifest¨¢ndose na Coru?a ¨¢s derradeiras barricadas postas ¨¢ entrada de Tui, que resistiron at¨¦ o 25 de xullo. Desde ent¨®n a represi¨®n desatouse e queda fielmente recollida: actas de xu¨ªzos, cartas de condenados a morte, debuxos dos presos nos c¨¢rceres, fotos dos campos de concentraci¨®n...

A pr¨¢ctica totalidade das pezas recollidas en Memorial da Liberdade nunca se viron antes e as que xa co?ec¨ªamos nunca lograron amosarse con esta visi¨®n de conxunto que permite ao espectador entender a cat¨¢strofe social que provocou. Chegadas desde unha manchea de instituci¨®ns, pero sobre todo de moitos fondos familiares onde foron gardadas con agarimo, algunha pezas te?en tal poder de evocaci¨®n que suspenden o alento.

A fotograf¨ªa de Cinta Rei cabo do pi?eiro contra o que foi fusilado seu fillo V¨ªtor Casas, na Caeira (Pontevedra), estremece dobremente cando vemos o pequeno pano que conservou Amalia ?lvarez Gallego coas cascas do pi?eiro, tam¨¦n na Caeira, contra o que asasinaron ao seu home, Alexandre B¨®veda, o grande pai da Autonom¨ªa de Galicia.

Xunto aos obxectos coti¨¢ns contemplamos as testemu?as dos que resistiron pas¨¢ndose en canto puideron ao bando legal para incorporarse ao Ex¨¦rcito ou as memorias manuscritas dos que fuxiron para salvar a vida. Ao p¨¦ de todo este ronsel coti¨¢n est¨¢ exposta a prensa dos resistentes ou as mostras de artistas como Castelao (pezas dos ¨¢lbumes Atila en Galicia, Galicia M¨¢rtir ou Milicianos), Lu¨ªs Seoane (Estampas da traici¨®n), o escultor Compostela, Mario Granell ou os debuxos desco?ecidos de Colmeiro rescatados neste memorial.

A exposici¨®n procura deconstru¨ªr a idea tan querida ¨¢ ditadura e os seus es¨¦xetas dunha Galicia entregada mansamente ao fascismo. Por primeira vez p¨®dense ver agrupadas mostras gr¨¢ficas da resistencia guerrilleira, desde as fichas policiais, ¨¢s armas utilizadas ou a presenza galega nos campos de concentraci¨®n nazis, a trav¨¦s dos recordos de Placeres Castellanos ou Mercedes N¨²?ez e parte do enorme arsenal documental, art¨ªstico e intelectual do exilio galego.

Como o percorrido expositivo atravesa case 40 anos, enumeralo obriga ¨¢ s¨ªntese pero abre li?as para un futuro memorial permanente no que as xeraci¨®ns que est¨¢n por vir podan co?ecer a liberdade que circulou at¨¦ 1977 polos subterr¨¢neos da realidade.

Parte de todo iso chega a n¨®s merc¨¦ ¨¢s cabeceiras da prensa clandestina, as ¨²nicas fotograf¨ªas vistas dos manifestantes de Ferrol en 1972, o retrato do fusilado Xos¨¦ Humberto Baena, as cabeceiras da prensa que retratan o secuestro do transatl¨¢ntico Santa Mar¨ªa ou a acta de constituci¨®n do Consello de Galicia, intento de darlle continuidade democr¨¢tica no exilio ¨¢ vontade popular, presidido sucesivamente por Castelao e Ant¨®n Alonso R¨ªos. Arte, resistencia e dignidade te?en unha peregrinaxe civil obrigada en Compostela.