O galego vai devagar

Como lle vai ¨® galego (¨® idioma) ¨¦ posiblemente a cuesti¨®n primus inter pares das grandes preguntas que nos facemos sobre n¨®s mesmos. Como nas outras (?somos unha sociedade conservadora ou innovadora?, ?unha naci¨®n ou que?) non hai moita m¨¢is resposta que "depende". O idioma propio de Galicia acadou un estatus oficial que nunca tal se viu desde o rei Afonso o Sabio, e as cifras do seu uso non son demasiado malas, superiores desde logo ¨¢s das outras linguas cooficiais. O malo ¨¦, como aseguran os soci¨®logos, que o interesante das enquisas, m¨¢is que a foto fixa que revelan, ¨¦ a tendencia que marcan. ? a tendencia ¨¦ ¨¢ baixa. Como comentara ou escribira Xos¨¦ Lu¨ªs Barreiro a pouco de ser apeado da pol¨ªtica, cando el casou, as invitaci¨®ns e a misa eran en castel¨¢n e os asistentes falaban galego. Nas vodas de agora, as invitaci¨®ns e cerimonia est¨¢n en galego, pero a xente fala castel¨¢n.

Malia as estat¨ªsticas de falantes, a maior¨ªa dos galegos amosa unha alta estima polo idioma

Os datos que outro Barreiro, Xos¨¦ Ram¨®n, presidente da Real Academia Galega (RAG), deu na s¨²a intervenci¨®n no III Congreso Internacional de la Lengua Espa?ola celebrado na cidade arxentina de Rosario apuntan a que o 62,4% da poboaci¨®n reco?ece que o galego ¨¦ a s¨²a lingua materna, fronte ¨® 26% que ten o castel¨¢n e un 11% que tiveron tanto unha como a outra. O 97% asegura entender galego, o 86,4% consid¨¦ranse capaces de falalo, o 45% ten interese por lelo e o 70% fala s¨® ou preferentemente galego. El mesmo aportou o lado escuro: entre os 16 e 25 anos, o 53,4% dos entrevistados reco?ece que a s¨²a lingua preferente ¨¦ a castel¨¢. "Empeza a resentirse a reproduci¨®n do galego na xuventude, que ¨¦ o veh¨ªculo normal e habitual de reproduci¨®n na sociedade", aseguraba no seu discurso.

Xa as primeiras campa?as a prol da normalizaci¨®n (F¨¢lalle galego) pretend¨ªan incidir nese aspecto, e noutro concomitante: a contextos iguais, as mulleres son m¨¢is proclives ¨® castel¨¢n. A transmisi¨®n de pais a fillos, e sobre de todo de nais a fillos non est¨¢ a funcionar, e desde logo non con efectos duradeiros. Segundo o proxecto Galbreus (un estudio sobre a situaci¨®n do galego, vasco e bret¨®n no que colaborou en 2001 o Instituto Monte Carrasco de Cangas, con enquisas a 1.000 estudiantes de 3? e 4? de ESO e Bacharelato) cos av¨®s fala galego o 40% dos rapaces (31% en espa?ol), cos pais o 22% (46%) e cos irm¨¢ns o 20% (65%). F¨®ra da casa usaban s¨® o castel¨¢n o 68% e s¨® galego o 12%. As raz¨®ns deb¨²llaas descarnadamente o informe O galego segundo a mocidade, elaborado pola RAG en 2004 con mozos de 19 a 21 anos: falar galego (e peor a¨ªnda falar castel¨¢n con acento galego) ¨¦ de pailarocos, ou en ¨¢mbitos urbanos, de nacionalistas. Pasar de falar galego a castel¨¢n est¨¢ mellor visto ( "¨¦ para ter m¨¢is ¨¦xito social") que ¨® contrario ( "¨¦ por destacar ou diferenciarse dos demais"). E todo ¨¦ peor cando as galegofalantes son mulleres.

Hai que aclarar que os investigadores conseguiron tais descargas de sinceridade -polo demais de propias da idade- substitu¨ªndo o fr¨ªo e impersoal cuestionario por grupos de discusi¨®n. Quizais as¨ª este estudio, realizado polo secretario de RAG Manuel Gonz¨¢lez coa axuda, entre outros, de H?kan Casares, non se contradiga de todo co que realizaron Henrique Monteagudo e Anxo Lorenzo este ver¨¢n pasado para o Consello da Cultura. A sociedade galega e o idioma compara os datos do Mapa Socioling¨¹¨ªstico de Galicia, de 1992, coa enquisa do Instituto Galego de Estat¨ªstica de 2003. O dato m¨¢is positivo ¨¦ que o idioma comeza a recuperarse entre a mocidade, ou polo menos, fr¨¦ase a tendencia ¨¢ perda de falantes. Os outros datos non o son tanto. As cifras da esperanza residen en que os monoling¨¹es en galego entre os 26 e 35 anos son o 29,4%, entre 16 e 25 son o 27% e nos menores de 16, o 28%. As que se poder¨ªan cualificar de curiosas constatan a suba das porcentaxes de monoling¨¹es: en castel¨¢n pasan do 10,6% ¨® 18,5%; e en galego, do 38,7% ¨® 44,4%. As declaradamente negativas son as que confirman a ca¨ªda constante do galego nas cidades. En Vigo, s¨® o 24,5% da poboaci¨®n fala m¨¢is galego ca castel¨¢n, e o 47% ¨¦ monolingue en castel¨¢n. Na Coru?a e Ferrol, esas porcentaxes coinciden no 29,1% e no 40,9%. Pola contra, en Ourense o 57,6% fala m¨¢is galego ca espa?ol.

Con independencia de que idioma se use habitualmente, hai sensaci¨®ns que non recollen os informes. A realidade ¨¦ que hoxe, a lingua de primeira relaci¨®n nas cidades -ou nos sectores urbanos das cidades- ¨¦ o castel¨¢n. Os usos sociais impo?en que, f¨®ra de contextos como o laboral, dous galegofalantes que non se co?ezan usen o espa?ol ata que alg¨²n sinal lles revele mutuamente a s¨²a condici¨®n ling¨¹¨ªstica. A complicidade que xurde nalg¨²ns casos revela tam¨¦n un certo estado de clandestinidade. Ata agora non hai sentencias que confirmen que houbo despedimentos por motivos idiom¨¢ticos, pero non son estra?os os casos de traballadores cara ¨® p¨²blico que entre eles falan galego, pero nunca cos clientes.

Esta situaci¨®n contrasta co feito da estima e reco?ecemento, polo menos en grado medio alto, segundo coinciden todos os estudios, que ten o idioma propio de Galicia entre a poboaci¨®n (ou polo menos en toda, quitado os mozos de 20 anos que traballaron con grupos de discusi¨®n). O galego parece ter a mesma consideraci¨®n que o sexo na moral cristi¨¢: algo que hai que respectar, pero non practicar, ou practicar soamente en determinadas circunstancias. Quizais ese respecto distante ve?a determinado pola s¨²a s¨²bita conversi¨®n de lingua B na pr¨¢ctica a te¨®rico idioma A gracias ¨® seu uso meramente lit¨²rxico pola clase pol¨ªtica. No horizonte, est¨¢ o paradoxo dun idioma protagonista dunha producci¨®n literatura e musical de gran ¨¦xito e calidade.