A literatura importada

Hai vinte anos, a emisi¨®n na TVG da serie Dallas foi unha aut¨¦ntica conmoci¨®n, inclu¨ªdos espectadores indignados porque puxeran a J.R. a falar galego. Hoxe, pese ¨® que poidan pensar alg¨²ns e difunden outros, o que se est¨¢ a editar no noso idioma non son unicamente libros de texto e obras dun c¨ªrculo m¨¢is pechado que aberto de escritores. Algu¨¦n pode mercar Brooklyin Follies, o ¨²ltimo de Paul Auster, e descubrir na casa que est¨¢ en galego. Quizais porque o mundo da edici¨®n ¨¦ moito m¨¢is discreto co televisivo est¨¢ a pasar desapercibido o feito de que cada d¨ªa se incorporan ¨®s andeis das librer¨ªas (?¨¢ secci¨®n de literatura galega?) nomes consagrados da narrativa contempor¨¢nea universal. E en moitos casos, antes ca en castel¨¢n.

A ¨²ltima novela de Amis sae en galego un mes despois de editarse no Reino Unido

A casa dos encontros, a ¨²ltima novela de Martin Amis, chega aos lectores galegos -ou mellor ¨®s lectores en galego- un mes despois da s¨²a publicaci¨®n no Reino Unido, dentro da colecci¨®n Biblioteca Compostela de Narrativa Europea da Editorial Galaxia. ? a primeira traducci¨®n que se fai desta obra, que narra o tri¨¢ngulo amoroso dunha rapaza xudea con dous irm¨¢ns reclu¨ªdos nun gulag preto do C¨ªrculo Polar ?rtico. Na mesma colecci¨®n -e ¨¢ vez que en castel¨¢n- ve?en de aparecer A maldici¨®n do mundo, de Daniel Kelhmann, un dos m¨¢is novos e puxantes autores alem¨¢ns; e A pensi¨®n de Eva, do tam¨¦n prestixioso -pero moito m¨¢is veterano- escritor siciliano Andrea Camilleri.

A outra editorial de referencia, Xerais, publicar¨¢ en marzo, coincidindo coas versi¨®ns espa?ola e catalana, Terrorist, a ¨²ltima novela de John Updike, acompa?ada de Ancho mar de argazo, de Jean Rys e Que pasou con Nora cando deixou ao seu home, da premio Nobel Elfried Jelinek. O seu cat¨¢logo de traduci¨®ns incl¨²e desde valores s¨®lidos como J.D. Salinger, ItaloCalvino ou J.R. Tolkien, a opci¨®ns m¨¢is arriscadas como Slavenka Drakulic ou Agotya Kristof, pero non est¨¢ a facer unha aposta tan decidida pola traducci¨®n como Galaxia, quizais porque na pasada d¨¦cada tivo que pechar a colecci¨®n na que pretend¨ªa recoller ¨®s cl¨¢sicos do s¨¦culo, de Jean Paul Sartre a James Joyce.

A outra cara pona Rinoceronte Editora, "o parque natural da traduci¨®n ¨® galego", tal e como se define un proxecto que soamente edita versi¨®ns doutros idiomas. "Un ¨¢mbito ling¨¹¨ªstico non pode considerarse normalizado se s¨® ofrece productos editoriais escritos orixinalmente na lingua propia. A traduci¨®n dignifica unha lingua e faina universal", ¨¦ a militante declaraci¨®n de principios da editorial, impulsada por un grupo de tradutores, encabezados por Mois¨¦s Barcia (que verteu ¨® galego O se?or dos aneis) e Pen¨¦lope Pedreira. Rinoceronte ten no seu cat¨¢logo A posibilidade dunha illa, de Michel Houellebecq e Arthur e George, un Julian Barnes a¨ªnda in¨¦dito noutra lingua peninsular, pero tam¨¦n cabezas de serie de sistemas literarios menos co?ecidos, como o finland¨¦s Arto Paasilinna (O bosque dos raposos aforcados) ou o israel¨ª Etgar Keret (O condutor de autob¨²s que quer¨ªa ser Deus).

"O risco non ¨¦ editar traduci¨®ns, Houellebecq ou Paasilinna son autores de ¨¦xito nos seus ¨¢mbitos, sen¨®n en ocasi¨®ns atopar quen as faga", considera Barcia. Tom¨¢s Rodr¨ªguez Aloha, tradutor de O bosque? ¨¦ un fillo de finlandesa que vive en San Adri¨¢n de Cobres (Vilaboa). Da versi¨®n de Herbario (que non est¨¢ nin traducido ¨® ingl¨¦s) do h¨²ngaro S¨¢ndor M¨¢rai, encargouse Fernando de Castro, que viviu anos no pa¨ªs maxiar. Para os responsables de Rinoceronte tampouco hai risco en deixar descargar por completo e de balde as s¨²as obras en Internet, como de feito deixan. "Pode haber algu¨¦n que s¨® colle o que lle dan gratis, pero a inmensa maior¨ªa o que fai ¨¦ probar, e se lle gusta, comprar. O mesmo que follear un libro nunha librer¨ªa", argumenta o editor.

Tampouco son doadas as negociaci¨®ns, a¨ªnda que neste asunto, os editores son menos expl¨ªcitos. "? comezo, afeitos ¨® mundo anglosax¨®n, ped¨ªan cifras astron¨®micas. Agora os axentes saben que en Espa?a poden vender varias veces o mesmo libro", asegura un, mentres outro apunta directamente ¨®s colegas: "Hai empresas que espremen o producto ata a derradeira pinga antes de soltalo a linguas veci?as, caso de Harry Potter"? critica outro. Con todo, as traduci¨®ns constit¨²en case o 20% do editado en galego, de Agatha Christie a Arist¨®fanes, de Beckett a Marx. A lingua de procedencia maioritaria ¨¦ o castel¨¢n.

"? unha incongruencia que non responde a necesidade ningunha", sinala Manuel Bragado, director de Xerais. "Eu sempre defend¨ªn o non traducir do castel¨¢n ou do portugu¨¦s, pero foi Jorge Amado quen me argumentou que a el adapt¨¢bano cando o editaban en Portugal, e N¨¦lida Pi?¨®n teimou en publicar en galego A rep¨²blica dos sonhos, que xa vai pola terceira edici¨®n", comenta V¨ªctor Freixanes, director de Galaxia, que v¨¦n de editar outra obra da escritora brasileira de orixe galega, A casa da paix¨®n.

"Hai un campo virxe para as traduci¨®ns", encarna Mois¨¦s Barcia a visi¨®n optimista. "Hai que conseguir que os lectores e os libreiros po?an as versi¨®ns ¨® galego en p¨¦ de igualdade", aporta pragmatismo V¨ªctor Freixanes. "Creo que as traduci¨®ns de obras de ficci¨®n ter¨¢n mellor acollida na medida que sexamos capaces de ampliar significativamente a nosa base de lectores habituais", ap¨²ntase ¨¢ esperanza moderada Manuel Bragado. ? cabo, ata os televidentes indignados acabaron repetindo aquilo de "?est¨¢s b¨¦beda Sue Ellen?" ,