Os primeiros banzos da lectura

O escritor Xos¨¦ Ant¨®n Neira Cruz expl¨ªcao sen panos quentes: "o esforzo hist¨®rico que fixo a literatura infantil e xuvenil galega en apenas 25 anos a¨ªnda est¨¢ por reco?ecer". Neira Cruz fala de heroicidades. "Nos anos 70 non exist¨ªa literatura infantil en galego, en parte porque as t¨¦cnicas eran caras, en parte porque o proceso de normalizaci¨®n da lingua estaba nunha fase primaria", apunta. A precariedade empresarial das editoriais tam¨¦n influ¨ªa no subdesenvolvemento da escrita para cativos en galego. "Unha serie de autores, case todos mestres de profesi¨®n", argumenta Neira Cruz, "comezaron a preparar os seus propios textos coa idea de traballalos cos seus alumnos". A situaci¨®n na actualidade, opina Neira, ¨¦ "diametralmente oposta".

"Neste pa¨ªs ten que haber tantas bibliotecas coma igrexas", ironiza serio Xos¨¦ Ballesteros

O respons¨¢bel da editorial Kalandraka, algo as¨ª coma o buque insignia da edici¨®n de literatura infantil en Galicia, Xos¨¦ Ballesteros, fala do "important¨ªsimo momento creativo" que vive este sector literario, con grandes nomes reco?ecidos aqu¨ª e acol¨¢. "Xabier Puente Docampo ou Fina Casalderrey na narrativa, por exemplo, ou ?scar Vill¨¢n ou Federico Fern¨¢ndez na ilustraci¨®n, ambos Premios Nacionais, amosan o nivel de creatividade da nosa literatura infantil e xuvenil", asegura Ballesteros.

Para o director de Kalandraka, por¨¦n, existe incerteza ¨¢ hora de traducir o ¨¦xito creativo. "As tiraxes son pequenas e, en realidade, a visibilidade resulta escasa", declara. Ballesteros aposta por unha rede de bibliotecas que funcionen a xeito de centros de difusi¨®n de lectura e de cultura. "Se queremos unha sociedade culta, debemos constru¨ªr tantas bibliotecas como igrexas e ten que haber tantos bibliotecarios coma cregos", ironiza en serio Xos¨¦ Ballesteros, "porque neste pa¨ªs est¨¢ pendente a revoluci¨®n das bibliotecas". Os ¨ªndices de lectura baixan e "se a mocidade galega non fala en galego, dificilmente se vai achegar ao libro en galego".

A editorial Kalandraka comezou a s¨²a andaina en 1998 na cidade de Pontevedra. Dende aquel ano editou m¨¢is de 500 t¨ªtulos nas cinco linguas da Pen¨ªnsula Ib¨¦rica: galego, portugu¨¦s, catal¨¢n, euskera e castel¨¢n. Na actualidade, Kalandraka traballa cun cat¨¢logo vivo de arredor de 430 libros. A produci¨®n en galego, sobre 200 volumes, ¨¦ maioritaria. T¨ªtulos coma O coelli?o branco, baseado nun conto popular portugu¨¦s e con ilustraci¨®ns de ?scar Vill¨¢n -polas que recibiu o Premio Nacional de Ilustraci¨®n en 1999- ou As aventuras de Pinocho, sobre o texto de Carlo Collodi, centran os fitos editoriais da empresa cultural.

A colecci¨®n so o nome d'O berce da l¨²a, composta do que en Kalandraka denominan "poegramas", est¨¢ dirixida a "prelectores". O obxectivo reside en que os meni?os se familiaricen co obxecto libro. O combate a prol da lectura desenv¨®lvese en Kalandraka mediante actividades de iniciaci¨®n. "O noso interese, ao cabo, ¨¦ formar lectores cr¨ªticos", concl¨²e o respons¨¢bel da editorial Xos¨¦ Ballesteros.

Eva Mejuto forma unha das metades de Oko Editora. Fundada en 2005, Oko leva publicados 30 t¨ªtulos en galego, portug¨¦s, catal¨¢n e castel¨¢n. Das catro colecci¨®ns que puxeron en marcha, a dedicada aos cativos de entre tres e sete anos, O, resulta, en palabras de Mejuto, "a m¨¢is potente". Eva Mejuto explica que en Oko Editora incorporan propostas est¨¦ticas de artistas pl¨¢sticos galegos e contempor¨¢neos. "Itziar Ezquieta, Iv¨¢n Prieto ou Paula Aneiros realizan traballos espec¨ªficos connosco para ilustrar libros infant¨ªs", di. E contin¨²a: "Quixemos que os nosos libros fosen, ademais, un espazo de expresi¨®n art¨ªstica innovadora, mesmo con proposic¨®ns abstractas". Mejuto refire a necesidade de respectar ao neno como lector.

No adxectivo infantil at¨®pase un dos debates m¨¢is aguzados arredor da literatura. Eva Mejuto afirma que "o lector faise aos tres anos; sen¨®n logo, na adolescencia, xa ¨¦ moi dif¨ªcl xuntar a un rapaz cun libro". Para Xos¨¦ Ant¨®n Neira Cruz, que amais de escritor, dirixe as colecci¨®ns infantil e xuvenil da Editorial Galaxia, "o proceso lector ¨¦ un proceso de maduraci¨®n, e polo tanto ¨¦ preciso estabelecer banzos, entre eles o infantil". Neira Cruz sost¨¦n que a literatura infantil est¨¢ a adquirir "un valor per se" e que, cadora, m¨¢is adultos "frecuentan a literatura infantil por puro pracer est¨¦tico".

A aparici¨®n das editoriais especializadas en literatura infantil serviron, segundo Neira Cruz, de revulsivo para as empresas de libros tradicionais en Galicia. "Nas outras editoriais volveuse suscitar a cuesti¨®n das colecci¨®ns infant¨ªs", contin¨²a, "sobre todo a nivel da importancia das ilustraci¨®ns". Galaxia mant¨¦n en activo unha das series pioneiras da literatura infantil en Galicia, a colecci¨®n ?rbore, na que chegaron a publicar autores como Carlos Casares ou Eduardo Blanco Amor. Para 2007, a editora prev¨¦ a publicaci¨®n de 38 t¨ªtulos, entre infantil e xuvenil.

Tam¨¦n Edici¨®ns Xerais presta atenci¨®n ¨¢ primeira fase dos lectores galegos. F¨®ra dos diferentes cat¨¢logos para lectores mi¨²dos, o veterano Premio Merl¨ªn, convocado pola propia editorial, destaca entre os certames de todo Estado dedicados ¨¢ literatura infantil.