Dos 'atl¨¢nticos' aos urbanitas

O fen¨®meno do abandono do mundo rural e a emigraci¨®n en masa dos seus habitantes ¨¢s cidades ten unha especial significaci¨®n no panorama art¨ªstico galego. O feito de que a xeraci¨®n m¨¢is destacada que produciu a arte galega nos ¨²ltimos anos, Atl¨¢ntica, tivese un bo n¨²mero de artistas que rexistraran na s¨²a obra a influenza dos estereotipos rurais non foi suficiente para que apenas 20 anos m¨¢is tarde a pegada da cultura do campo contin¨²e presente na traxectoria dos novos artistas galegos. Hai que facer un esforzo para atopar na actualidade creadores galegos que introduzan nas s¨²as obras elementos inspirados na tradici¨®n rural ou mari?eira.

Sen d¨²bida algunha entre os artistas galegos m¨¢is co?ecidos f¨®ra at¨®panse Ant¨®n Lamazares e Francisco Leiro. Ambo os dous formaron parte do movemento Atl¨¢ntica e souberon chegar a un p¨²blico moi amplo cun estilo e cunha tem¨¢tica claramente influ¨ªda polo entorno rural no que creceron. As obras de Leiro e Lamazares te?en a rara calidade de transmitir toda a forza tel¨²rica do rural pero, ao mesmo tempo, fano desde un enfoque orixinal e moderno que levantou o interese de coleccionistas e cr¨ªticos nacionais e estranxeiros. A iron¨ªa ¨¦ que actualmente ambos os dous viven en d¨²as das m¨¢is importantes cidades do mundo, Nova York e Berl¨ªn, a¨ªnda que non esquecen as ra¨ªces que os conduciron ao triunfo.

"En Galicia a¨ªnda hai un certo rexeitamento cara todo o que sup¨®n a cultura rural"

Hai que esforzarse para atopar agora artistas que falen da tradici¨®n rural ou mari?eira

A pegada do mundo rural na arte galega ¨¦ moi anterior a Atl¨¢ntica. Xa nas obras dos creadores galegos de principios do s¨¦culo XX est¨¢ moi presente a tem¨¢tica rural que continuou aparecendo nas obras dos artistas de d¨¦cadas posteriores. Grandes nomes da pl¨¢stica galega, caso de Castelao, Manuel Colmeiro ou Arturo Souto viron como a cultura rural influ¨ªu na s¨²a traxectoria e reflect¨ªan a m¨ªudo nas s¨²as obras aos seus poboadores ou paixases. Precisamente Atl¨¢ntica o que fai ¨¦ retomar en parte esta tradici¨®n pero cunha pincelada de modernidade que, probablemente, foi a clave do seu ¨¦xito.

Sen embargo, na actualidade as cousas mudaron moito. ? dif¨ªcil encontrar agora un artista que expo?a habitualmente nas galer¨ªas ou museos galegos e que se inspire dalgunha maneira no mundo rural. Quizais o emprego das novas tecnolox¨ªas e o afastamento progresivo dos mozos das aldeas fan que cada vez exista un abismo maior entre o mundo rural e a arte. Moitos artistas simplemente non se dcaten en que viven nunha sociedade que a¨ªnda conserva una grande influenza das tradici¨®ns e modos de vida do medio rural. As veces semella que nas cidades galegas xa non quedase ningu¨¦n que prove?a do campo. No mundo da arte, onde as modas pasan m¨¢is de pr¨¦sa se cabe que noutros escenarios da vida moderna, c¨¢seque ninguen presume de vir do rural, ¨¦ coma unha palabra prohibida.

Mais como acostuma a suceder sempre hai excepci¨®ns. Este ¨¦ o caso do artista lugu¨¦s Eduardo Vali?a, un dos creadores galegos cunha traxectoria m¨¢is s¨®lida nestes ¨²ltimos anos e que ten unha obra na que as referencias ao medio rural son constantes, tanto nos escenarios como na utilizaci¨®n dos materiais e as tem¨¢ticas. Unha das constantes na s¨²a produci¨®n ¨¦ a loita entre o natural e o artificial.

"En Galicia a cultura rural ¨¦ a predominante e a vida urbana ¨¦ algo relativamente recente. Hai 15 anos aqu¨ª a¨ªnda se cultivaba a terra con arado e os carros de vacas circulaban polas cidades. Eu viv¨ªn nunha aldea ate os 14 anos e a mi?a obra ten moito que ver coas vivencias que tiven ent¨®n. O que fago ¨¦ beber da cultura popular e reinterpretala", explica Vali?a. Ao seu xu¨ªzo a cultura tradicional galega est¨¢ "morrendo" e a s¨²a xeraci¨®n, a dos anos 70, ¨¦ a derradeira que tivo a oportunidade de vivir no mundo rural.

"Eu utilizo as ferramentas que te?o, entre as que se atopan as novas tecnolox¨ªas, para tratar de contar quen son e as cousas que me pasan. Comecei a traballar cos elementos naturais porque os ti?a ante min e constitu¨ªan unha forma de informaci¨®n moi forte", sinala o artista lugu¨¦s, quen considera que en Galicia a¨ªnda existe un certo rexeitamento cara ao que representa a cultura rural. "O acento galego a¨ªnda se emprega nalg¨²ns medios de comunicaci¨®n coma un simbolo de pailanismo. Temos que aprender a valorar o que temos e o que somos porque se non es consciente da t¨²a identidade non podes facer nada. Iso si, traballar con materiais do mundo rural non excl¨²e que, ao mesmo tempo, trates un tema cun enfoque urbano. Eu f¨¢goo a mi¨²do nas mi?as pezas".

Un dos exemplos m¨¢is claros da escasa presenza do mundo rural na arte galega de hoxe foi a exposici¨®n Urbanitas, que se celebrou o ano pasado no museo MARCO de Vigo. Entre os artistas participantes eran poucos os que incl¨²an referencias ao mundo rural. As m¨¢is claras est¨¢n na obra de Carme Nogueira. Tam¨¦n hai algunhas referencias tanxenciais nas obras de Pancho Lape?a, Berio Molina, Chiu Longina e Isaac Cordal.

Hai quen opina que o debate entre o rural e o urbano no mundo da arte xa est¨¢ caduco e empeza a ser substitu¨ªdo por outras cuesti¨®ns. O cr¨ªtico de arte Xos¨¦ Manuel Lens sinala que o novo motivo de discusi¨®n ¨¦ definir cales son os l¨ªmites das cidades. "Poderiamos dicir que hai d¨²as Galicias ben diferenciadas, unha ¨¦ a gran cidade alongada que se estende polo Eixe Atl¨¢ntico e a outra ¨¦ a Galicia do interior. No que se refire a arte ate poder¨ªamos falar dunha xeraci¨®n de artistas TRD, que estudaron na Facultade de Belas Artes de Pontevedra e expo?en nas galer¨ªas e museos de Vigo, A Coru?a e Santiago", explica Lens, quen tam¨¦n destaca o bum do barrio perif¨¦rico, un fen¨®meno relativamente recente en Galicia que est¨¢ levando a cultura urbana a espazos que antes eran rurais e agora mudaron en barrios, con centros comerciais e autoestradas".